Στη φωτογραφία της κάρτας αυτής απεικονίζεται ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Αχιλλίου, σε μια περίοδο μεταβατικής φάσης όσον αφορά την αρχιτεκτονική του κατασκευή. Φωτογραφίζεται η δυτική πλευρά του ναού, στην οποία μπορεί κανείς να διακρίνει έπειτα από προσεκτική παρατήρηση ότι στο έδαφος αριστερά υπάρχει άφθονο οικοδομικό υλικό. Πράγματι από το 1895 ακόμη είχε διαπιστωθεί ότι η παλιά εκκλησία είχε υποστεί από τον χρόνο φθορές, δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες ενός μητροπολιτικού ναού και είχε τεθεί σε συζήτηση η κατασκευή στην ίδια θέση νέου, η κατασκευή του οποίου θα προχωρούσε σταδιακά, για να μην επηρεασθεί η λειτουργία του. Πρώτη κατασκευή ήταν η δυτική πρόσοψη. Αυτή οικοδομήθηκε σε επαφή με τη δυτική πλευρά της υπάρχουσας βασιλικής. Πρέπει να αναφέρουμε ότι ο παλαιός ναός, ρυθμού βασιλικής, έμεινε γνωστός σαν Βασιλική του Καλλιάρχη, από το επίθετο του κτήτορά του Διονυσίου, ο οποίος υπήρξε μητροπολίτης Λαρίσης από το 1791 έως το 1806 [1]. Είχε κτισθεί το 1794 έπειτα από επίμονες, μακροχρόνιες και οδυνηρές δοσοληψίες με αξιωματούχους της Υψηλής Πύλης (Top Kapi), μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, για να αντικαταστήσει παλαιότερο ναό, ο οποίος 25 χρόνια πριν, το 1769, είχε πυρποληθεί και κατεδαφισθεί από φανατισμένους μουσουλμάνους. Η απαίτηση των κατακτητών για τη σύντομη ανέγερσή του, η απέριττη και πρόχειρη κατασκευή του, η παρουσία άλλων νεόδμητων ναών στην πόλη, επιβλητικότερων του Αγ. Αχιλλίου (Άγ. Νικόλαος, Άγ. Αθανάσιος, 40 Μάρτυρες, Παναγία) και η επελθούσα εν τω μεταξύ απελευθέρωση της Λάρισας το 1881, δημιούργησαν αδήριτη την ανάγκη κατασκευής νέου και μεγαλοπρεπέστερου μητροπολιτικού ναού, επάξιου της ιστορικής και διοικητικής προτεραιότητας της πόλης.
Μετά την απομάκρυνση το 1898 των Τούρκων από την πρόσκαιρη κατάληψη της Θεσσαλίας το 1897, ξεκίνησε η βελτίωση της δυτικής πρόσοψης του ναού. Αρχικά κατεδαφίσθηκε το επισκοπικό κτίριο το οποίο βρισκόταν σε επαφή με τη βόρεια πλευρά της βασιλικής, που χρησίμευε και σαν κατοικία του εκάστοτε μητροπολίτη [2]. Σε επαφή με τη δυτική πλευρά της βασιλικής άρχισε να κτίζεται σταδιακά ο νέος ναός. Καθώς την περίοδο εκείνη ο νεοκλασικισμός είχε εμφυσήσει στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση και στην Ελλάδα νέα πνοή στις σύγχρονες αρχιτεκτονικές αντιλήψεις και είχε ήδη μεσουρανήσει σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, ήταν επόμενο η κατασκευή του νέου ναού του Αγ. Αχιλλίου να ακολουθήσει πιστά τα πρότυπα των μεγάλων ναών της Αθήνας και ιδιαίτερα του Καθεδρικού της ναού. Βασικό στοιχείο του νεοκλασικισμού μεταξύ των άλλων ήταν και ο έντονος πλουτισμός των εξωτερικών επιφανειών του κτίσματος με κλασικές αρχιτεκτονικές συλλήψεις. Στην περίπτωση του ναού του Αγ. Αχιλλίου, στη δυτική πλευρά της παλαιάς βασιλικής του Καλλιάρχη προστέθηκε ένα όμορφο σύμπλεγμα τρίλοβου νεοκλασικού προστώου με αψίδες, ενώ στις άκρες του βόρεια και νότια του προστώου, υψώθηκαν δύο καλαίσθητα συμμετρικά τετραώροφα κωδωνοστάσια. Με την κατασκευή αυτήν όλη η πρόσοψη υπερείχε σε ύψος της παλαιάς βασιλικής, η οποία ήταν κτισμένη 2-3 σκαλοπάτια κάτω από το έδαφος του Λόφου. Η φωτογραφία της κάρτας απεικονίζει τη νέα δυτική πρόσοψη με κάθε δυνατή λεπτομέρεια. Φαίνεται καθαρά ότι ολόκληρο το σύμπλεγμα της δυτικής πλευρά του ναού ήταν δομημένο με λίθους, δουλεμένους με τέχνη και επιμέλεια, ώστε να προσδίδουν στο σύνολο ομορφιά και αίγλη.
Το 1904, επί μητροπολίτου Αμβροσίου Κασσάρα (1900-1910) κατεδαφίστηκε η βασιλική του Καλλιάρχη και στη θέση της συνεχίστηκε να οικοδομείται ο νέος ναός σε μορφή τρίκλιτης σταυροειδούς βασιλικής με τρούλο, εναρμονισμένος απόλυτα με τα νεοκλασικά στοιχεία της κατασκευής του 1898. Με την αποπεράτωση του κυρίως ναού το όλο οικοδόμημα απέκτησε την εικόνα ενός ενιαίου και αρμονικού συνόλου. Την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου του 1907 έγιναν με κάθε επισημότητα τα εγκαίνια του νέου ναού του Αγ. Αχιλλίου από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο και το ιερατείο της Λάρισας. Έναν χρόνο μετά, τον Σεπτέμβριο του 1908 αποπερατώθηκε και η αγιογράφηση του Παντοκράτορα και των τεσσάρων Ευαγγελιστών από τον Καλύμνιο καλλιτέχνη Γ. Σ. Οικονόμου, συντοπίτη του Αμβροσίου.
Μερικά χρόνια μετά την αποπεράτωση του ναού έγιναν ορισμένες διορθωτικές επεμβάσεις στο κτίσμα και κυρίως στον αύλειο χώρο μπροστά από τη δυτική πλευρά του. Αρχικά καλύφθηκε με επίχρισμα η λίθινη τοιχοποιία του ναού. Εν συνεχεία, επειδή το ύψος του αναλληματικού τοίχου στη δυτική πλευρά του λόφου προς την κοίτη του Πηνειού ήταν αρκετά χαμηλότερο σε σχέση με το επίπεδο του ναού, ο προαύλειος χώρος ισοπεδώθηκε. Στο επίπεδο του αψιδωτού προστώου κατασκευάστηκε ευρύχωρο πλατύσκαλο, το οποίο προσεγγίζονταν από την αυλή με πέντε μαρμάρινα σκαλιά και η όλη κατασκευή δημιουργούσε μια ιδιαίτερη επιβλητικότητα. Στις ακάλυπτες πλευρές των αναλληματικών τοίχων τοποθετήθηκε μεταλλικό κιγκλίδωμα και ο χώρος καλύφθηκε με δέντρα. Με τον τρόπο αυτόν ναός και περιβάλλων χώρος απέκτησαν μια μεγαλοπρέπεια, η οποία ήταν ιδιαίτερα αισθητή καθώς δέσποζαν πάνω στον Λόφο και εντυπωσίαζαν τους εισερχόμενους στην πόλη από την πύλη του Τυρνάβου, ενώ διέσχιζαν την όμορφη εννιάτοξη γέφυρα του Πηνειού.
Η ζωή του ναού αυτού δυστυχώς ήταν πολύ μικρή, μόλις 34 χρόνια. Ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 δημιούργησε στους τοίχους, τη στέγη και τον τρούλο του ναού αρκετά ρήγματα. Οι επακολουθήσαντες σφοδροί ιταλικοί και γερμανικοί βομβαρδισμοί ολοκλήρωσαν την καταστροφή του. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια τα ερείπια κατεδαφίστηκαν και σήμερα σαν ενθύμιο της ύπαρξής του παρέμεινε ο κίονας πάνω στον οποίο στηριζόταν η Αγία Τράπεζα. Ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα της πόλης μας, ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Αχιλλίου, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα παραδόθηκε βορά στις οργισμένες ταλαντώσεις των φυσικών φαινομένων και στις βέβηλες πράξεις των πρόσκαιρων κραταιών της γης.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1]. Ο Διονύσιος Ε’ ο Καλλιάρχης (1791-1806) διαδέχθηκε στη Λάρισα τον παραιτηθέντα του θρόνου Μελέτιο Γ’ Καλλιάρχη, ο οποίος ήταν θείος του. Ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας της Κωνσταντινούπολης και αρκετά μορφωμένος. Εκτός της ποιμαντικής δραστηριότητάς του και της μεγάλης συμβολής στην απόκτηση της απαραίτητης άδειας από τους Οθωμανούς για την ανέγερση του νέου ναού του Αγίου Αχιλλίου, βοήθησε σημαντικά και στην εκπαίδευση των χριστιανών αφού «…ανήγειρε και συνέδραμε το παλαιόν Ελληνικόν Σχολείον…», όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος Κούμας.
[2]. Σ’ αυτό εύρισκαν φιλοξενία και οι Ευρωπαίοι περιηγητές οι οποίοι επισκέπτονταν τη Λάρισα κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.