Έχουμε ασχοληθεί επανειλημμένα με τον Ιταλό Τζούλιο Βιανέλλι (1872-1961) ή στην εξελληνισμένη μορφή του Ιούλιο Βιανέλλη, περιγράφοντας τον βίο και την αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του, η παρουσία του οποίου υπήρξε έντονη στην πόλη μας κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα[1]. Σήμερα θα ερευνήσουμε και μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του.
Σε παλαιό απόκομμα εφημερίδας του Lecce της Ιταλίας διαβάζουμε ότι: “Στις 17 τρέχοντος [μηνός Μαΐου] απεβίωσε στο Lecce ο Conte Giulio Vianelli, τέως πρόξενος της Ιταλίας στη Λάρισα (Ελλάδα). Lecce 18 Μαΐου 1961”. Μερικές ημέρες αργότερα οι εφημερίδες της Λάρισας και του Βόλου ανέφεραν το γεγονός, υπενθυμίζοντας πτυχές του ακατανόητου βίου του. Μάλιστα μια εφημερίδα του Βόλου έγραφε συμπληρωματικά και τα εξής: “Ο Βιανέλλι αποθανών εις ηλικίαν 90 περίπου ετών, είχε δεσμούς με τον Βόλον και ολόκληρον την Θεσσαλίαν. Εις επιστολάς του τας οποίας απέστειλεν εξ Ιταλίας εις ενταύθα γνωστούς του, εξέφραζε πάντοτε την αγάπην του προς την Θεσσαλίαν και την επιθυμίαν του να επισκεφθή εκ νέου ταύτην. Ατυχώς η περίοδος της κατοχής εδημιούργησε κατάστασιν, μη επιτρέπουσαν τον Ιούλιον Βιανέλλι να εκπληρώση την επιθυμίαν του και να επισκεφθή τον τόπον, από τον οποίον διετήρει τας καλυτέρας των αναμνήσεων. Αλλά και όσοι είχον γνωρίσει τον Βιανέλλι διατηρούν επίσης αγαθάς αναμνήσεις δια το καλόν του χαρακτήρος του…”. Ο δημοσιογράφος του Βόλου, άγνωστο γιατί, φαίνεται πολύ επιεικής στους χαρακτηρισμούς του προς τον αποθανόντα.
Είναι αλήθεια πως στον χαρακτήρα του Ιούλιου Βιανέλλι διέκρινε κανείς κάτι το αντιφατικό. Ουσιαστικά υπήρξε καλοκάγαθος, παρ’ όλον ότι σε στιγμές του βίου του αποδείχθηκε κάκιστος. Διακατέχονταν από μια υπερβάλλουσα φιλοδοξία, την οποία τροφοδοτούσε ο αγώνας του για επιβίωση. Το γεγονός αυτό τον έκαμε να υιοθετεί τίτλους πομπώδεις, όπως “πρόξενος”[2], “καβαλιέρο” (ιππότης), “κόντε”, παμπρόεδρος πολλών κοινοτήτων του νομού, κ. α. Επί πενήντα χρόνια περίπου συνέδεσε το όνομά του με τα σπουδαιότερα γεγονότα της ζωής του τόπου. Και καθώς ήταν τύπος πληθωρικός, με ακαταμάχητη ζωντάνια, μεγαλομανής, αδιόρθωτα ρομαντικός και πάνω απ’ όλα ωφελιμιστής και καλοπερασάκιας, έζησε έντονα τη ζωή του και τις καλές ημέρες και τα φτωχικά χρόνια της πολυτάραχης ζωής του.
Η οικογένεια Βιανέλλι βρέθηκε στον Βόλο το 1870 περίπου και ασχολήθηκε ενεργά με το εισαγωγικό εμπόριο. Η εταιρεία έκανε κυρίως εισαγωγές γεωργικών και άλλων εργαλείων και μάλιστα διέθετε δικό της ατμόπλοιο το οποίο συνέδεε την Ελλάδα με τα εμπορικά λιμάνια της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας, που την περίοδο εκείνη ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία[3]. Γεννήθηκε στον Βόλο στις 13 Μαΐου 1872. Ήταν ο τρίτος στη σειρά από εννέα αδέλφια. Μιλούσε και έγραφε τα ελληνικά σαν γηγενής, διάβαζε την ελληνική ιστορία και είχε πράγματι λατρεία για τους Έλληνες κλασικούς. Το 1896 έφθασε στα μέρη μας με τον διορισμό του ως υποδιευθυντής των λατομείων «Verde Antico Marble Company» της Χασάμπαλης βρετανικών συμφερόντων τότε. Κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης τουρκικής κατοχής μετά τον Eλληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 λέγεται ότι πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στον ελληνικό πληθυσμό που παρέμεινε στην πόλη. Για τη δράση του αυτή το 1906 του απονεμήθηκε από τον διάδοχο Κωνσταντίνο ο αργυρούς σταυρός του Σωτήρος[4].
Αλλά τα έργα και οι ημέρες του Ιουλίου Βιανέλλι τελειωμό δεν έχουν. Εξ άλλου τα έχουμε κατά καιρούς καταγράψει, ιδιαίτερα την αντεθνική δράση του κατά τη διάρκεια της κατοχής, η οποία τον οδήγησε στο δικαστήριο των δωσίλογων και την ερήμην καταδίκη του εις θάνατον. Μαζί όμως με όλα αυτά, ο Βιανέλλι είχε στο ενεργητικό του και την κυκλοφορία ενός συγγραφικού έργου, άγνωστου στο ευρύ κοινό, το οποίο εντόπισα τελευταία. Επιχείρησε να συγγράψει ένα πνευματικό έργο. Στην προσπάθεια αυτή τον ώθησε η ακατάσχετη φιλοδοξία του να εμφανιστεί στο κοινό της Λάρισας ως γνώστης αρχαιολογικών μελετών και ευρημάτων της περιοχής. Πρόκειται για μια εργασία η οποία είδε το φως της δημοσιότητας το 1925. Περιέχεται σε ένα βιβλιαράκι μικρού σχήματος 24 σελίδων, με τίτλο: “Περί της Ελληνικής Γλώσσης και Πολιτισμού Προϊστορικών Χρόνων εν Θεσσαλία”. Έρευναι και Μελέται υπό Ιουλίου Ι. Βιανέλλη (Θετταλομάγνη). Εν Λαρίση. 1925. Το βιβλίο τυπώθηκε στο “Καλλιτεχνικόν Τυπογραφείον Διονυσίου Σ. Γεωργιάδου εν Βόλω”.
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Βιανέλλι είχε πολλά και ποικίλα ενδιαφέροντα. Επειδή πίστευε ότι ο τόπος όπου ζούσε, η Θεσσαλία, ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, βρήκε την ευκαιρία με το πόνημά του αυτό να γίνει γνωστός σε αναγνώστες με πνευματικές και αρχαιολογικές ανησυχίες και εκτός της περιοχής μας. Τη μελέτη του την αφιερώνει στο πατέρα του: “Τη μνήμη του πατρός μου Ιακώβου. Ιερόν, Ήρως, Χρηστέ, Χαίρε”. Μια αφιέρωση πρωτότυπη, με την παράθεση τεσσάρων ηχηρών λέξεων χωρίς κανένα νόημα. Την επιστημονική μελέτη του την απευθύνει προς τον τότε πρόεδρον της Ακαδημίας Αθηνών Φωκίωνα Νέγρη, τον οποίον προσφωνεί ως “Μεταλλειολόγον, Συγγραφέα Επιστημονικών και Ιστορικών περί Ελλάδος Γραμμάτων”[5]. Μεταξύ άλλων στην προσφώνηση αυτή αναφέρει και τα εξής:
“Εν Λαρίση τη 31 Δεκεμβρίου 1925. Σεβαστέ μοι κ. Πρόεδρε. Εσωκλείστως ευρίσκετε την μελέτην μου, αποτελουμένην εξ 24 περίπου σελίδων περί Λαρίσης και ελληνικής γλώσσης και περί Άσσης και Λάσσης (sic), ήτις θα ηδύνατο να διαιρεθή εις δύο μέρη. Εις το πρώτον μέρος το ιστορικόν και γλωσσολογικόν και εις το δεύτερον το αρχαιολογικόν ή παλαιοντολογικόν […] Φρονώ ότι η αρχαιοτέρα Ελληνική πόλις εν Ευρώπη είναι η σημερινή Λάρισα, ονομαζομένη ποτέ Λάσσα-Άσσα, διότι εκτός των άλλων σπουδαίων λειψάνων της εξ ών τεκμαιρόμεθα περί της αρχαιότητός της, ήτοι του μεγάλου της Τύμβου και των πέριξ αυτής τοιούτων, την πληθώραν των ενεπιγράφων πλακών αίτινες είναι διασκορπισμέναι εις όλα τα κράσπεδα των διαφόρων μεσημβρινών οροσειρών της Θεσσαλίας, υπάρχει και εν μαρμάρινον βάθρον, το αρχαιότερον εν Θεσσαλία εξ Ατραγίου λίθου, όπου υποθέτομεν ότι εστηρίζετο το άγαλμα της θεάς των Πελασγών Ίσιδος και εξ’ ού εμφαίνεται ότι οι Πελασγοί μεταγενέστεροι όντες των Ασίων, προήλθον και αυτοί από τα μέρη της Ασίας, δεδομένου ότι η θεά αύτη, ήτις εστηρίζετο επί του βάθρου αυτού, ούσα θεά της Γεωργίας, του σίτου, της πολυτεκνίας και του γάμου, είναι θεά Ασιατική […] Επειδή αι μελέται μου αύται δεν βασίζονται εις Στράβωνα, Πλάτωνα και λοιπούς ιστορικούς αλλ’ είναι προϊστορικαί, δεν δύναμαι να επικαλεσθώ επιστημονικά γνωστά κείμενα, αλλ’ ας θεωρηθή ως έμπνευσις της διαβατικής μου περιόδου εν Θεσσαλία”.
Δώσαμε ένα μέρος από την προσφώνηση του Ιουλίου Βιανέλλι προς τον Φωκίωνα Νέγρη για να προσφέρουμε ένα δείγμα γραφής του ακατανόητου Ιταλού. Από τα γραφόμενά του φαίνεται ότι καταπιάστηκε με τους αρχαίους συγγραφείς, αλλά τους μελέτησε τόσο επιπόλαια ώστε να κατατάξει τον φιλόσοφο Πλάτωνα και τον γεωγράφο Στράβωνα στους ιστορικούς της αρχαιότητας. Η ομολογία ότι για τα γραφόμενά του δεν έχει τη δυνατότητα να επικαλεστεί επιστημονικά κείμενα, δηλαδή να τα τεκμηριώσει, αλλά ότι αυτά αποτελούν προϊόντα προσωπικής του έμπνευσης κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Θεσσαλία, μας υποχρεώνει να μην σχολιάσουμε το υπόλοιπο κείμενο της μελέτης του, αφού εξάγει αυτοσχέδια, αυθαίρετα και αντιεπιστημονικά συμπεράσματα γύρω από την ελληνική γλώσσα και τις αρχαιολογικές έρευνες , παρ’ όλον ότι ορισμένες παρατηρήσεις του μπορεί να θεωρηθούν πρωτότυπες.
Γνωρίσαμε λοιπόν και τον ιστορικό και αρχαιολόγο Βιανέλλι από ένα αλλοπρόσαλλο κείμενο μελέτης του, άγνωστο στο ευρύ κοινό και διαπιστώσαμε ότι δεν διαφέρει από τον χαρακτήρα που επέδειξε κατά τα χρόνια της παρουσίας του στη Λάρισα, τόσο στις καλές, όσο και στις κακές ημέρες του βίου του.
Σαν υστερόγραφο αναφέρουμε μόνον ότι μπορούμε να δικαιολογήσουμε γιατί ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Φωκίων Νέγρης δεν απάντησε στην προσφώνηση του Βιανέλλι.
-----------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Ιούλιος Βιανέλλι. Ένας αμφιλεγόμενος Ιταλός του μεσοπολέμου στη Λάρισα. “Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Β΄”, Λάρισα (2018), σελ. 161-164. Του ιδίου: Ο Ιούλιος Βιανέλλι όπως τον περιγράφει ο Κώστας Περραιβός, εφ. “Ελευθερία”, Λάρισα, φύλλα της 11ης-18ης και 25ης Απριλίου 2018. Του ιδίου: Ο Ιούλιος Βιανέλλι πρόξενος της Ιταλίας στη Λάρισα. εφ. “Ελευθερία”, Λάρισα, φύλλο της 16ης Φεβρουαρίου 2020.
[2]. Δεν υπήρξε ποτέ πρόξενος. Για ένα διάστημα διετέλεσε υποπρόξενος της Ιταλίας στη Λάρισα, αλλά μετά το 1917, το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι τον απέσυρε επειδή είχε συνταχθεί με του Αγγλογάλλους (την Αντάντ) και τον Βενιζέλο.
[3]. Μέρου Αγ., Έγκλημα και τιμωρία, Βόλος (2010) σελ. 106.
[4]. “Η Α. Β. Υ. ο Αντιβασιλεύς, εκτιμών τας κατά τον τελευταίον ατυχή ημών πόλεμον υπηρεσίας, καθώς και την μέριμναν υπέρ της προόδου της γεωργίας του διευθυντού των λατομείων Χασάμπαλης κ. Ιουλίου Βιανέλλη, ηυδόκησε να απονείμη αυτώ τον Αργυρούν Σταυρόν του Σωτήρος. Τον ούτως τιμηθέντα αξιότιμον κ. Βιανέλλην συγχαίρομεν από καρδίας. εφ. “Σάλπιγξ”, φύλλο της 19ης Νοεμβρίου 1906.
[5]. Ο Φωκίων Νέγρης (1846-1928) ήταν Έλληνας μεταλλειολόγος, γεωλόγος, πολιτικός και υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Διετέλεσε διευθυντής της Εταιρείας των Μεταλλουργείων του Λαυρίου και εν συνεχεία δήμαρχος της πόλης του Λαυρίου. Ως υπουργός Οικονομικών εισήγαγε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην κοινωνική ασφάλιση. Σήμερα στην περιοχή της Κυψέλης των Αθηνών υπάρχει η γνωστή οδός Φωκίωνος Νέγρη η οποία αποδόθηκε προς τιμήν του.