Το 1925, με την έναρξη της δεύτερης δημαρχιακής θητείας του, ο Μιχαήλ Σάπκας έθεσε ως στόχο την κατασκευή Νοσοκομείου για ασθενείς με λοιμώδη νοσήματα, ώστε να αποσυμφορηθεί το Κουτλιμπάνειο. Την περίοδο εκείνη η φυματίωση βρισκόταν σε μεγάλη έξαρση και η θεραπεία της απαιτούσε μεταξύ των άλλων και ειδικούς χώρους και τρόπους νοσηλείας. Ο Σάπκας, σκέφθηκε να αξιοποιήσει τη δωρεά του Οθωμανού Χαφούζ Μεχμέτ Σερίφ Εφέντη, ο οποίος απεβίωσε από φυματίωση. Στη διαθήκη του που συνέταξε στις 16 Μαρτίου 1911, λίγες ημέρες προ του θανάτου του, είχε αφήσει το τεράστιο αγροτεμάχιο «Αλιακάς του Εμίν Αγά» που είχε στο Κιλελέρ, εκτάσεως 5.800 στρεμμάτων, από την εκμετάλλευση των οποίων θα μπορούσε να ωφελείται οικονομικά το Νοσοκομείο.
Η πρόταση του Σάπκα έγινε δεκτή από το Δημοτικό Συμβούλιο. Ως κατάλληλος χώρος κρίθηκε μια έκταση 8-10 στρεμμάτων σε ύψωμα βόρεια της Λάρισας, ιδιοκτησίας του Σπυρίδωνα Χαροκόπου [1]. Την κατασκευή ανέλαβε ο πρακτικός εργολάβος Βασίλειος Ιωάννου.
Το κτίριο, όπως φαίνεται και στη φωτογραφία, ήταν ισόγειο. Αποτελούνταν από δύο πτέρυγες, ανατολική και δυτική, κεντρική αίθουσα, δωμάτια απομόνωσης και από όλες τις άλλες απαραίτητες βοηθητικές εγκαταστάσεις ενός νοσηλευτικού ιδρύματος. Πλην των φυματιώντων στεγάζονταν σ’ αυτό και άποροι, ανίατοι και άστεγοι γέροντες. Στις εκλογές του 1934 δήμαρχος εκλέχθηκε ο Στυλιανός Αστεριάδης, ο οποίος όμως λίγους μήνες μετά την εκλογή του διέκοψε τη λειτουργία του Νοσοκομείου Λοιμωδών.
Ο λόγος; Εκτός του ότι η λειτουργία του κρίθηκε οικονομικά ασύμφορη, δεν μπορούσε να ανταποκριθεί κανονικά και στον προορισμό του, λόγω κακής επιλογής της τοποθεσίας. Μετά την κατάργησή του ο Δήμος όρισε για ένα μικρό διάστημα φύλακα. Όμως μετά την απομάκρυνσή του, το κτίριο λεηλατήθηκε και ερημώθηκε. Η κατάστασή του επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο με την επελθούσα κατοχή όπου στέγαζε ιταλικές και γερμανικές μονάδες και μεταπολεμικά είχαν απομείνει ουσιαστικά μόνον οι τοίχοι του.
Τον Οκτώβριο του 1944, μετά την αποχώρηση του γερμανικού στρατού, δυστυχώς η χώρα μας συνέχισε να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση, αυτή τη φορά λόγω του Εμφυλίου Πολέμου, ο οποίος κράτησε από το 1946 έως το 1949. Και ενώ οι άλλες χώρες της Ευρώπης άρχιζαν σταδιακά να συνέρχονται από τις επιπτώσεις του πολέμου, στην Ελλάδα συνεχιζόταν κυρίως το οικονομικό πρόβλημα. Η πενία που αντιμετώπιζε μεγάλο μέρος του πληθυσμού λόγω έλλειψης σημαντικού παραγωγικού τμήματός του (επιστρατευμένοι και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, φυλακίσεις, εξορίες, εκτελέσεις) και η αδυναμία του αγροτικού πληθυσμού να καλλιεργεί τα κτήματά του λόγω εμφυλίων εχθροπραξιών, έφερε τη χώρα σε έναν επιπλέον οικονομικό μαρασμό. Σ’ ολόκληρη τη χώρα και ειδικά στις εμπόλεμες περιοχές, υπήρχαν παιδιά που οι γονείς τους έλειπαν στον πόλεμο, στην εξορία ή στη φυλακή ή είχαν χάσει τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης.
Το καλοκαίρι του 1947 και μέσα σε διάστημα ολίγων μηνών, 18.000 παιδιά στεγάσθηκαν σε ειδικά διαμορφωμένα ιδρύματα, τα οποία ονομάσθηκαν παιδοπόλεις.
Ο όρος «παιδόπολη» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το Βασιλικό Ίδρυμα Πρόνοιας για να χαρακτηρίσει τα ιδρύματα «φιλοξενίας και περίθαλψης απροστάτευτων και ορφανών παιδιών».
Αναφέρεται ότι με εντολή της βασίλισσας Φρειδερίκης συγκεντρώθηκαν πολλά αγόρια και κορίτσια, που έχασαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο τον ένα ή και τους δύο γονείς τους ή ήταν πολύ φτωχοί και δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες ζωής. Τα παιδιά αυτά στεγάσθηκαν σε 52 παιδοπόλεις.
Στη Λάρισα, έπειτα από πολλές αναζητήσεις, ειδική επιτροπή έκρινε κατάλληλο οίκημα για τη στέγαση της «Παιδοπόλεως Λαρίσης Απόστολος Παύλος» [2], το εγκαταλειμμένο Νοσοκομείο Λοιμωδών. Την ανακατασκευή του ανέλαβε ο Δήμος Λαρίσης και στις 25 Σεπτεμβρίου του 1947 έγιναν τα εγκαίνιά της. Την ίδια ακριβώς περίοδο ιδρύθηκε και η παιδόπολη του Βόλου, η οποία στεγάσθηκε στον δρόμο προς την Αγριά. Στην αρχή ήταν μικτές, δηλ. στέγαζαν παιδιά και των δύο φύλων. Το καλοκαίρι του 1950, μετά το τέλος του Εμφυλίου, τα 15.000 παιδιά επέστρεψαν στα σπίτια τους, οι περισσότερες παιδοπόλεις έκλεισαν και έμειναν μόνον 14 για να φιλοξενήσουν τα υπόλοιπα παιδιά [3].
Της Λάρισας παρέμεινε, απλώς μετατράπηκε σε παιδόπολη θηλέων, εν αντιθέσει με του Βόλου που έγινε αρρένων. Σήμερα οι παιδοπόλεις είναι ιδρύματα φιλοξενίας και περίθαλψης ορφανών και απροστάτευτων παιδιών. Το 1985 η παιδόπολη της Λάρισας έκλεισε. Το κτίριο για ένα διάστημα στέγασε Παιδικό Σταθμό της Γιάννουλης και από τον Νοέμβριο του 1989, συμπληρωμένο και με νέες πτέρυγες, στεγάζει τη Θεραπευτική Κοινότητα «Έξοδος».

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Ο Σπυρίδων Χαροκόπος ήταν ο νεότερος αδελφός του μεγάλου ευεργέτη Παναγή Χαροκόπου (1835-1911) και κληρονόμος του πύργου στη Γιάννουλη και μεγάλης έκτασης αγροτεμαχίων στην περιοχή.
[2]. Ονομάσθηκε «Απόστολος Παύλος» προς τιμήν του βασιλέα Παύλου.
[3]. Ευχαριστώ τον ιατρό Βασίλειο Σάνδρη για τις πληροφορίες που μου εμπιστεύθηκε.