Επιπλέον, «η Τουρκία πιστεύει ότι η επιστροφή του θα οδηγήσει σε εχθροπραξίες στον ελληνικό τομέα και είναι έτοιμη να ξεκινήσει μια στρατιωτική επιχείρηση για την απελευθέρωση των Τουρκοκυπρίων στον νότο». Ειδικότερα μάλιστα αν συνυπολογιστεί ότι «αν και προηγουμένως ζητούσε μια πολυκαντονική ομοσπονδία, τώρα συμφώνησε σε μια γεωγραφική ομοσπονδία βασισμένη σε μια μεγάλη τουρκική ζώνη και πιθανώς σε ένα ή δύο καντόνια». Οι σκέψεις αυτές διατυπώνονται σε έγγραφο της Υπηρεσίας Πληροφοριών Αμυνας των ΗΠΑ, στην Ουάσινγκτον, στις 6 Δεκεμβρίου 1974 -ο Μακάριος επρόκειτο να επιστρέψει στο νησί την επομένη, 7 Δεκεμβρίου- με θέμα τις επιπτώσεις της επιστροφής του στη Μεγαλόνησο, λίγες ημέρες μετά τις ελληνικές εκλογές και την επικράτηση του Κων. Καραμανλή, αλλά και την εντυπωσιακή εμφάνιση του πρωτοεμφανιζόμενου τότε ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Λίγες ημέρες νωρίτερα -την παραμονή των εθνικών εκλογών στην Ελλάδα στις 16 Νοεμβρίου 1974- σε συνάντηση του Αμερικανού ΥΠΕ Χένρι Κίσινγκερ με τον Βρετανό πρέσβη στην Ουάσινγκτον, εκφράζονταν η άποψη ότι «εάν ο Καραμανλής λάβει το 50% των ψήφων, η συνάντηση των Κληρίδη, Μακαρίου και Καραμανλή θα πραγματοποιηθεί στις 24 Νοεμβρίου», ενώ έντονο ήταν το ενδιαφέρον για τη στάση που θα κρατήσουν οι Σοβιετικοί, οι οποίοι «δημιούργησαν Υπηρεσία σε ένα μικρό αεροδρόμιο που άνοιξαν οι Τούρκοι στη ζώνη τους» και πως θα πρέπει «να κάνουμε τα πάντα για να τους κρατήσουμε έξω» από τις εξελίξεις. Τρεις μέρες νωρίτερα, σε συνομιλία Κίσινγκερ-Μακαρίου στην Ουάσινγκτον ο αρχιεπίσκοπος, ξαφνιάζοντας, φέρεται να δήλωσε ότι «…η μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί δεν θα θεωρηθεί απαραίτητα ότι είναι προς το συμφέρον μας, αφού ίσως ήταν καλύτερο να παραμείνει ένας μεγάλος αριθμός στρατευμάτων εκεί για να αυξηθεί το τουρκικό οικονομικό πρόβλημα», ενώ σε ερώτηση του Αμερικανού ΥπΕΞ «αν θα το πει αυτό ανοιχτά στην τηλεόραση», απάντησε «όχι»... Την ίδια περίοδο, πάντως -όπως αναφέρεται σε τηλεγράφημα της Αμερικανικής Πρεσβείας στη Λευκωσία προς το Στέιτ Ντιπάρντμεντ στις 6 Νοεμβρίου, η κατάσταση στην Κύπρο ήταν «ήδη αρκετά τεταμένη και θα παραμείνει έτσι για πολύ χρόνο ακόμη, λόγω των παθών που γεννήθηκαν από τα γεγονότα του περασμένου καλοκαιριού και τις αμοιβαίες σκληρότητες. Φοβάμαι, ανέφερε ο Αμερικανός πρέσβης, ότι καμία λύση για το Κυπριακό ή σταθεροποιημένη σχέση Ελλάδας-Τουρκίας δεν θα έχει διάρκεια». Οι εκτιμήσεις αυτές περιέχονται στο νέο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Ν. Λυγερού, επιλεγμένα αποσπάσματα του οποίου παρουσιάζει η «ΕτΔ», σε μετάφραση της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζου. Πιο συγκεκριμένα:

ΟΙ ΔΙΧΟΤΟΜΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΓΚΥΡΑΣ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς την Αμερικανική Κυβέρνηση Λευκωσία, 6 Νοεμβρίου 1974, 1410Ζ.
3905. Για τον Υπουργό από τον Πρέσβη. Θέμα: Οι διχοτομικές κινήσεις της Τουρκίας στην Κύπρο.
1. {...}
2. {...} Είμαστε μάρτυρες της δημιουργίας μιας ηπειρωτικής χώρας, όχι μιας τουρκοκυπριακής κυβέρνησης, όπως διαμαρτύρονται όλο και περισσότερο οι Τουρκοκύπριοι.
3. {...} Η κατάσταση στην ίδια την Κύπρο είναι ήδη αρκετά τεταμένη και θα παραμείνει έτσι για πολύ χρόνο ακόμη, λόγω των παθών που γεννήθηκαν από τα γεγονότα του περασμένου καλοκαιριού και τις αμοιβαίες σκληρότητες. {...} φοβάμαι ότι καμία λύση για το Κυπριακό ή σταθεροποιημένη σχέση Ελλάδας-Τουρκίας δεν θα έχει διάρκεια.
4. {...}

ΙΣΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ
Υπόμνημα Συνομιλίας Washington, 13 Νοεμβρίου 1974, 12:15 μ.μ.
ΘΕΜΑ Συνάντηση Υπουργού με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ

ΗΠΑ
Ο Υπουργός (The Secretary)
Υφυπουργός Sisco
Αναπληρωτής βοηθός υπουργού Stabler
Mr. William L. Eagleton, Ευρώπη/ΝΑ (Καταγραφή σημειώσεων)
Κύπρος
Αρχιεπίσκοπος Μακάριος
Πρέσβης Δημητρίου
κύριος Αγγελίδης
{...}
The Secretary: Πότε είναι οι εκλογές;
Stabler: Μάλλον την επόμενη άνοιξη.
Μακάριος: Αυτό είναι πολύ ατυχές.
Έχω την εντύπωση από τον υπουργό Εξωτερικών ότι συμφωνήσαμε σε μια λύση επειδή συμφωνήσαμε σε ορισμένες απόψεις που έχω παρουσιάσει.
The Secretary: Έχω εξηγήσει στον Αρχιεπίσκοπο τη χαμένη ευκαιρία για λύση τον περασμένο Αύγουστο.
Μακάριος: Ο Υπουργός έδειξε ότι η λύση θα αναβληθεί για μετά τις ελληνικές εκλογές.
The Secretary: Όχι, δεν ήταν αυτό το θέμα. {...} Μετά τις ελληνικές εκλογές δεν θα δεχθούμε άλλες πιέσεις του τύπου που είχαμε. Αυτό το σχόλιο δεν απευθύνεται στον Αρχιεπίσκοπο.
{...}
Μακάριος: Ξέχασα να πω ότι η μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί δεν θα θεωρηθεί απαραίτητα ότι είναι προς το συμφέρον μας, αφού ίσως ήταν καλύτερο να παραμείνει ένας μεγάλος αριθμός στρατευμάτων εκεί για να αυξηθεί το τουρκικό οικονομικό πρόβλημα.
Secretary: Θα το πείτε αυτό στην τηλεόραση;
Μακάριος: Όχι.
{...}

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΑΝΟΙΞΑΝ ΜΙΚΡΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥΣ
Υπόμνημα Συνομιλίας Washington, 16 Νοεμβρίου 1974.
ΘΕΜΑ (1) Κύπρος; (2) Πιθανά σημεία παρεξήγησης μεταξύ της ΕΚ και των ΗΠΑ.
- (3) Εξοικονόμηση Ενέργειας. (4) Διαβουλεύσεις σε περίπτωση νέου πολέμου στη Μέση Ανατολή.
- (5) Εμπορικός λογαριασμός. (6) Νομοσχέδιο προτιμήσεων φορτίου
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
- Μεγάλη Βρετανία
- Sir Peter Ramsbotham, Πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας
- Ο κ. Jeremy Q. Greenstock, Πρώτος Γραμματέας, Πρεσβεία της Μεγάλης Βρετανίας
- Ηνωμένες Πολιτείες
- Ο Υπουργός
- Mr. Wells Stabler, ο αναπληρωτής βοηθός υπουργός Εξωτερικών για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις
- Δεσποινίς Anne Pinkney, υπάλληλος γραφείου για τη Νορβηγία και την Ισλανδία (Καταγραφή σημειώσεων)
(1) Κύπρος
{...}
Mr. Stabler: Δίνει τις απόψεις του Callaghan για το τι μπορεί να συμβεί όταν ο Μακάριος μεταβεί στην Ελλάδα προς το τέλος του μήνα και αναφέρεται σε όσα είπε ο Μακάριος για τις συνομιλίες του μαζί μας.
{...}
The Secretary: {...} Τουλάχιστον έχει βελτιώσει τη θέση του στον βαθμό που μείωσε τις απαιτήσεις του από είκοσι καντόνια σε πέντε.
Mr. Stabler: {...}
The Secretary: Μου ζήτησε να υποστηρίξω πέντε. {...} Στη συνέχεια, ο Μακάριος είπε ότι οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν τους Τούρκους να δεχτούν ό,τι θέλουμε. Αυτό απλά δεν είναι αλήθεια.
Sir Peter: {...}
The Secretary: Οι προσπάθειές του να με κάνει να υποστηρίξω το σχέδιο πέντε καντονιών του δεν έχουν καμία πιθανότητα, αλλά δεν βγήκα ξεκάθαρα να το πω αυτό. {...}
Sir Peter: Εάν ο Καραμανλής λάβει το 50% των ψήφων σήμερα, η συνάντηση των Κληρίδη, Μακαρίου και Καραμανλή θα πραγματοποιηθεί στις 24 Νοεμβρίου. {...}
{...}
The Secretary: Ξέρουμε ότι οι Σοβιετικοί θα μείνουν έξω αν ανοίξει το αεροδρόμιο Λευκωσίας;
Sir Peter: Οι Τούρκοι άνοιξαν ένα μικρό αεροδρόμιο στη ζώνη τους και οι Σοβιετικοί δημιούργησαν υπηρεσία εκεί με ένα αεροπλάνο Yak. {...}
{...}
Sir Peter: Θα κάνουμε τα πάντα για να κρατήσουμε τους Σοβιετικούς έξω. Το γενικό πρόβλημα τώρα είναι πώς θα κινηθούμε από το παρόν αδιέξοδο. Πώς εμποδίζουμε τους ανθρώπους να κάνουν δηλώσεις που κάνουν τα πράγματα πιο δύσκολα.
The Secretary: {...}
Sir Peter: {...} Αυτό θα έδινε στον Καραμανλή χρόνο να σκεφτεί. {...}

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΚΑΡΙΟΥ
Εκτίμηση Πληροφοριών της Υπηρεσίας Πληροφοριών Άμυνας
DIAIAPPR 153–74 Washington, 6 Δεκεμβρίου 1974.
Περίληψη
Ο Πρόεδρος Μακάριος ανακοίνωσε ότι θα επιστρέψει στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου. {...} Αλλά ο Μακάριος δεν έχει ακόμη δώσει τη γραπτή υποστήριξή του και προφανώς αφήνει στον εαυτό του το μέγιστο περιθώριο ελιγμών. Η Κυπριακή Αστυνομία και η Εθνική Φρουρά θα παρέχουν την ασφάλεια του Αρχιεπισκόπου. Αν και οι παρατάξεις κατά του Μακαρίου δεν θα αντιταχθούν τώρα με τη βία στην επιστροφή του Μακαρίου για χάρη της ενότητας, αντιφρονούντες θα μπορούσαν να επιχειρήσουν να τον δολοφονήσουν. {...} Η Τουρκία πιστεύει ότι η επιστροφή του Μακαρίου θα οδηγήσει σε εχθροπραξίες στον ελληνικό τομέα και είναι έτοιμη να ξεκινήσει μια στρατιωτική επιχείρηση για την απελευθέρωση των Τουρκοκυπρίων στον νότο. {...}
Ιστορικό
{...} Αν και προηγουμένως ζητούσε μια πολυκαντονική ομοσπονδία, ο Μακάριος σύμφωνα με πληροφορίες συμφώνησε σε μια γεωγραφική ομοσπονδία βασισμένη σε μια μεγάλη τουρκική ζώνη και πιθανώς σε ένα ή δύο καντόνια. {...} Τον βλέπουν ως τον μοναδικό ηγέτη ικανό να αποκαταστήσει τα δικαιώματά τους. Ο Μακάριος αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει κατά την επιστροφή του στην Κύπρο, αλλά νιώθει σίγουρος. {...}
Ελληνική Αντίδραση στην Επιστροφή του Μακαρίου
{...}
Οι φιλο-Μακαριακές παρατάξεις -η παραστρατιωτική δύναμη του Λυσσαρίδη και το Κομμουνιστικό Κόμμα (ΑΚΕΛ)- θα αποκτήσουν επαρκή δύναμη και εμπιστοσύνη μετά την επιστροφή του Μακαρίου. {...}
Τουρκική αντίδραση στην επιστροφή του Μακαρίου
Η κακή μεταχείριση του Μακαρίου προς τους Τουρκοκύπριους και η κωλυσιεργία του κατά τη διάρκεια έξι ετών διακοινοτικών συνομιλιών με στόχο την παροχή πολιτικών δικαιωμάτων στους Τουρκοκύπριους είναι οι κύριοι λόγοι για την αντίθεση της Τουρκίας εναντίον του. {...}
Η Τουρκία δεν θα δεχθεί καμία τακτική καθυστέρησης από τον Μακάριο και θα ανακηρύξει μια ανεξάρτητη Τουρκοκυπριακή Δημοκρατία εάν χρειαστεί. {...}(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63647-en/
https://lygeros.org/63648-en/,
https://lygeros.org/63649-en/,
https://lygeros.org/63650-en/).

Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης