Ο νυν Αρχιεπίσκοπος «βλέπει μακριά», πολλές φορές πολύ μακρύτερα απ’ όσο μπορεί να διακρίνει το ακροατήριό του, με αποτέλεσμα να τον παρερμηνεύουν ριζικά».

Αυτά υποστηρίζει, μεταξύ άλλων ο Δρ. Θεολογίας, Φιλοσοφίας και Πολιτικής Επιστήμης Σωτήρης Μητραλέξης, μιλώντας στην «Ε», με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του με τίτλο «Σχέσεις Εκκλησίας Κράτους: Τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Τι συμβαίνει στην Ελλάδα» που θα γίνει τη Δευτέρα στην πόλη μας.

Όπως αποκαλύπτει ο κ. Μητραλέξης «στο βιβλίο μου παρουσιάζω το τι συμβαίνει στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ως προς ζητήματα μισθοδοσίας, περιουσίας, φορολογίας, μαθήματος των θρησκευτικών,

 ... κι όλα αυτά ξεκίνησαν από την επιθυμία μου να δω τι ισχύει και τι όχι, να χαρτογραφηθεί η ισχύουσα κατάσταση στην Ελλάδα, στις χώρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ, όπου η πραγματικότητα είναι ιδιαιτέρως πολυεπίπεδη».

Ο κ. Μητραλέξης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και μας εξηγεί ποια η αντίδραση των φοιτητών Φιλοσοφίας σε όσα τους μαθαίνει για τον χριστιανισμό, ενώ αναφέρεται και στις απειλές του Ερντογάν περί μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί.

Συνέντευξη στον Γιώργο Ρούστα

* Κύριε Μητραλέξη, έρχεστε στη Λάρισα για την παρουσίαση του νέου βιβλίου σας για τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους, καρπό δουλειάς αρκετών ετών. Πώς προέκυψε η συστηματική ενασχόλησή σας με αυτή τη θεματική;

- Μου προξενούσε ανέκαθεν φοβερή έκπληξη το πόση μεγάλη απόσταση έχει ό,τι λέγεται στη δημόσια σφαίρα (π.χ., ως προς το «τι συμβαίνει στην Ευρώπη», λες και η Ευρώπη αποτελεί μια, ενιαία και ομοιόμορφη κατάσταση) και το τι ισχύει πραγματικά, δηλαδή τα πραγματολογικά στοιχεία. Με σκανδάλιζε το ότι ενώ σε καμία άλλη θεματική περιοχή δεν θα μπορούσαν να εκσφενδονίζονται αδιανόητες ανακρίβειες χωρίς να χάνει ο αυτουργός τους κάθε φερεγγυότητα, στο συγκεκριμένο ζήτημα όλοι μπορούν να αυτοσχεδιάζουν, ακόμα και κάποιοι φερόμενοι ως ειδικοί. Οπότε προέκυψε η επιθυμία να δω για αρχή ο ίδιος το τι ισχύει και τι δεν ισχύει, να χαρτογραφηθεί κάπως η ισχύουσα κατάσταση στην Ελλάδα, στις χώρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ κ.ο.κ. Το ενδιαφέρον είναι πως ενώ πολλοί φαντάζονται μια γραμμική πορεία με «δύο άκρα», δηλαδή από τη μία τις χώρες με στενή σχέση Εκκλησίας-Κράτους και από την άλλη τις χώρες με πλήρη χωρισμό, η πραγματικότητα είναι ιδιαιτέρως πολυεπίπεδη: άλλες χώρες έχουν στενή πολιτική και συμβολική σχέση Εκκλησίας-Κράτους αλλά σχεδόν καμία οικονομική σχέση (π.χ. Αγγλία), άλλες χώρες έχουν ακριβώς το αντίθετο (π.χ. Βέλγιο), και λοιπά. Επίσης, ο πολιτικός ρόλος της Εκκλησίας είναι ενίοτε πολύ μεγάλος ακριβώς εκεί όπου υπάρχει αδιαμφισβήτητος θεσμικός χωρισμός (π.χ. στις ΗΠΑ, όπου οι Ευαγγελικοί έχουν βγάλει αντιπρόεδρο και λύνουν και δένουν) αντί για το αντίστροφο! Στο βιβλίο αυτό λοιπόν δεν προσπαθώ τόσο πολύ να περιγράψω και να προωθήσω μία θέση (αν και έχω συγκεκριμένη γνώμη), όσο το να εξετάσω και να παρουσιάσω το τι συμβαίνει στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ως προς ζητήματα μισθοδοσίας, περιουσίας, φορολογίας, μαθήματος των θρησκευτικών, κ.ο.κ.

* Αν και σχετικά νεαρός ηλικιακά, έχετε εργαστεί ως ερευνητής σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού (Κέιμπριτζ, Πρίνστον, Γουίντσεστερ, κ.ά.) και έχετε διδάξει σε πανεπιστήμια της Κωνσταντινούπολης, με τρία διδακτορικά σε φιλοσοφία, θεολογία και πολιτικές επιστήμες, και πολλές συνεργασίες. Ποιος ο επόμενος προσωπικός σας στόχος;

- Να επιστρέψω μόνιμα στην Ελλάδα πάση θυσία και όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

* Αναφορικά με τη διδασκαλία σας στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, ποια ήταν η αντίδραση των φοιτητών Φιλοσοφίας σε όσα τους μαθαίνατε για τον χριστιανισμό ή π.χ. για τον Αγιο Μάξιμο τον Ομολογητή (στον οποίο αναφέρεται το πρώτο διδακτορικό σας, στη φιλοσοφία);

- Α, αυτό έχει ενδιαφέρον. Στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως στην Κωνσταντινούπολη (Istanbul Sehir Univ.) επελέγην ακριβώς λόγω αυτής της εξειδίκευσης, διότι μεταξύ άλλων αποτελεί υποχρεωτικό μάθημα για την απόκτηση πανεπιστημιακού πτυχίου Φιλοσοφίας η «χριστιανική φιλοσοφία». Στην Ελλάδα κάθε νύξη περί «χριστιανικής» ή και «βυζαντινής φιλοσοφίας» όλο και κάποια περιφρόνηση θα προκαλέσει σε μέρος του ακροατηρίου, ενώ στην κοσμική αλλά και μουσουλμανική Τουρκία θεωρείται αυτονόητο (τουλάχιστον στα ιδρύματα με τα οποία συνεργάστηκα) ότι εάν δεν γνωρίζεις κάποια χριστιανική φιλοσοφία, δεν κρίνεσαι άξιος πανεπιστημιακού πτυχίου στη φιλοσοφία εν γένει — εξ ου και ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του μαθήματος. Ως προς τους φοιτητές, ενώ προφανώς δεν είχαν προηγούμενη γνώση του συγκεκριμένου θέματος, ίσως ακριβώς γι’ αυτό ήταν εξαιρετικά ανοιχτοί, χωρίς τις πηχτές προκαταλήψεις και τα αδιάρρηκτα ιδεολογικά σχήματα που συναντά κανείς σε άλλα ακροατήρια.

* Το τελευταίο διάστημα ο Ερντογάν απειλεί ότι θα μετατρέψει την Αγιά Σοφιά σε τζαμί, ενώ γενικότερα οι αναφορές του βρίθουν από μουσουλμανικά συναισθήματα. Προσδίδετε στη συμπεριφορά του προεκλογικές σκοπιμότητες και παιχνίδια εξωτερικής πολιτικής ή πράγματι αυτά είναι τα σχέδιά του;

- Η δυναμική και δημόσια επιστροφή του Ισλάμ στην Τουρκία, όπου είχε επιβληθεί γαλλικού τύπου κοσμικό κράτος με τον κεμαλισμό, αποτελεί μια εξέλιξη πολύ ευρύτερη από εκλογικούς κύκλους. Όπως και το μεγαλύτερο μέρος της υφηλίου σήμερα, η Τουρκία βρίσκεται σε εποχή μετα-εκκοσμίκευσης (post-secularism), η οποία και είναι το όνομα που δίνουν οι κοινωνικές επιστήμες στη μεγαλειώδη διάψευση της «προφητείας της εκκοσμίκευσης», της προφητείας δηλαδή ότι η πρόοδος και η επιστήμη συνεπάγονται τη σταδιακή εξάλειψη της θρησκείας. Όπως αναγκάστηκε να ομολογήσει και ο ίδιος ο Peter L. Berger λίγες μόλις δεκαετίες μετά την αρχική προφητεία του, η θρησκεία επιστρέφει παγκοσμίως με πρωτόγνωρο δυναμισμό και δη στον δημόσιο χώρο, με μόνη εξαίρεση κάποιες δημογραφικά παρηκμασμένες κοινωνίες με αμφίβολες προοπτικές και δυναμική (δηλαδή, συγκεκριμένα ευρωπαϊκά κράτη). Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να διαβαστεί η συζήτηση για τη μετατροπή ενός χώρου λατρείας που είχε καταστεί μουσείο, εξοριζόμενο έτσι από τη ζωντανή ιστορία, εκ νέου σε χώρο λατρείας: η Αγία Σοφία λειτουργούσε για πέντε αιώνες ως τζαμί, μετά από τους εννέα αιώνες εκκλησιαστικής λειτουργίας της. ...Εξυπακούεται προφανώς πως προσωπικά θα προτιμούσα να τη δω να λειτουργεί ως εκκλησία, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας εδώ... Όσο για την Ελλάδα, θυμίζουμε πως πάσχει από μια «διαφορά φάσης», οπότε την ίδια ώρα που ο κόσμος εισέρχεται δυναμικά στη μετα-εκκοσμίκευση, η Ελλάδα θα πασχίζει να αντιγράψει εκ του μηδενός παρωχημένα μοντέλα τα οποία βρίσκονται παντού στον κόσμο σε ριζική αναθεώρηση.

* Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον των σχέσεων Εκκλησίας-Κράτους στην Ελλάδα;

- Νομίζω πως είτε η Εκκλησία θα αντιληφθεί πως δεν τη συμφέρει καθόλου και σε κανένα επίπεδο η δέσμευσή της στη μοίρα και στις βουλές του Κράτους και των λειτουργών του, για την ακρίβεια πως αυτή η δέσμευση έχει τον σπόρο της καταστροφής, είτε θα βρεθεί νομοτελειακά, σε δεύτερο χρόνο, προ οδυνηρών εκπλήξεων ακριβώς λόγω αυτής της δέσμευσης. Ο νυν Αρχιεπίσκοπος «βλέπει μακριά», πολλές φορές πολύ μακρύτερα απ’ όσο μπορεί να διακρίνει το ακροατήριό του, με αποτέλεσμα να τον παρερμηνεύουν ριζικά. Μοιάζει όμως να έχει φοβερή μοναξιά σ’ αυτήν τη δυνατότητα οράσεως.

Ποιος είναι ο Σωτ. Μητραλέξης

Ο Σωτήρης Μητραλέξης είναι εντεταλμένος διδάσκων Φιλοσοφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ερευνητικός εταίρος στο Πανεπιστήμιο του Winchester. Έχει διατελέσει επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως, Κωνσταντινούπολη (Istanbul Sehir Univ.), και έχει εργαστεί ως ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Princeton και στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας της Freie Universität Berlin, διδάκτωρ Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, μετά από σπουδές Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στην Freie Universität Berlin. Εκτός από το «Σχέσεις Εκκλησίας-Κράτους» έχει εκδώσει ακόμη πάρα πολλά βιβλία.