Πολύ απλά δηλαδή, μπορεί η Γερμανία να λέει πως το θέμα των αποζημιώσεών της προς την Ελλάδα «είναι λήξαν» όμως απαιτείται και η συμφωνία της Ελλάδας για κάτι τέτοιο. Αυτό εξηγεί στην «ΕτΔ» ο Λαρισαίος δικηγόρος Δημήτρης Κούρτης που έχει χρηματίσει ειδικός εμπειρογνώμονας διεθνούς δικαίου για τα ζητήματα των ατομικών αποζημιωτικών αξιώσεων στη Διακομματική Κοινοβουλευτική Επιτροπή για τις Γερμανικές Οφειλές κατά το έτος 2016, οπότε και υιοθετήθηκε το πόρισμά της. Η τεχνική επιστημονική του θέση, όπως κατατέθηκε στην Επιτροπή, παραπέμπεται στο σώμα του εν λόγω πορίσματος.

Με την ιδιότητά του αυτή και με αφορμή το γεγονός πως πριν λίγες ημέρες η κυβέρνηση κάλεσε τη γερμανική πλευρά να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις αλλά η Γερμανία αρνήθηκε λέγοντας πως το ζήτημα έχει κλείσει, ζητήσαμε την άποψή του. Αρχικά μας λέει «Η ρηματική διακοίνωση της 4ης Ιουνίου 2019 δεν επιχειρήθηκε εν κενώ, αλλά ήρθε σε επίρρωση και εκτέλεση τόσο των αποφάσεων του ελληνικού Κοινοβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 όσο και των πορισμάτων της Έκθεσης της Διακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τις Γερμανικές Οφειλές. Εξάλλου, όπως συνέβη με τη ρηματική διακοίνωση της 14ης Νοεμβρίου 1995, έτσι και στην παρούσα περίπτωση, η ελληνική note verbale απερρίφθη δι’ ανακοίνωσης Τύπου του εκπροσώπου του ΥΠΕΞ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, με καταφυγή στο προσφιλές επιχείρημα περί «λήξαντος πολιτικά και νομικά θέματος».

Συνέντευξη στον Κώστα Γκιάστα

*Θεωρείτε δηλαδή πως το υποβαθμίζει το ζήτημα η Γερμανία; Επίσης γιατί αναφέρει πως έχει λήξει;

-Αν και στο Διεθνές Δίκαιο δεν υπάρχει συγκεκριμένος κανόνας για την τυπολογία των απαντήσεων, η γερμανική επιλογή είναι ενδεικτική της διάθεσης πολιτικής και διπλωματικής υποβάθμισης της ελληνικής πρωτοβουλίας. Παρόλη, όμως, τη συνέπεια της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία αντιπαρατίθεται προς την ενδημική μας ασυνέχεια αναφορικά με τα μεγάλα εθνικά θέματα, είναι αναντίρρητο ότι –σύμφωνα με τα ισχύοντα στο πεδίο του διεθνούς δικαίου– για τη διευθέτηση μιας υφιστάμενης νομικής διαφοράς δεν αρκεί το ένα από τα δύο διεστώτα μέρη να υποστηρίζει, οσοδήποτε σταθερά, ότι το θέμα έχει λήξει. Αντίθετα, απαιτείται σύμπτωση των βουλήσεων αμφοτέρων των εμπλεκομένων.

* Πιστεύετε πως όλα αυτά τα χρόνια έγιναν οι απαραίτητες ενέργειες έτσι ώστε να υπάρξει ουσιαστικό αποτέλεσμα στις απαιτήσεις ή θεωρείτε πως υπήρξαν καθυστερήσεις που εν τέλει στοίχισαν στην Ελλάδα;

-Είναι δεδομένο ότι έως και την οριστική διευθέτηση του ζητήματος των Δύο Γερμανιών ελάχιστες πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να είχαν αναληφθεί, ενόψει των προβλέψεων της Συμφωνίας του Λονδίνου για τα Γερμανικά Εξωτερικά Χρέη (1953), αλλά και της μη συνομολόγησης οριστικής συνθήκης ειρήνης, όπως συνέβη το 1947 με τις υπόλοιπες ηττημένες δυνάμεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως κρίθηκε στο πλαίσιο διεθνούς ελληνο-γερμανικής διαιτησίας το moratorium του 1953 αποτελούσε ειδικό και εξαιρετικό δίκαιο και δέσμευε απόλυτα τα συμβαλλόμενα μέρη. Επομένως, προς τη σωστή κατ’ αρχήν κατεύθυνση κινήθηκε τόσο η Συμφωνία της Βόννης (1960) όσο και η ελληνική ρηματική διακοίνωση του ίδιου έτους δια της οποίας τέθηκε επιφύλαξη μη ολοσχερούς ικανοποίησης. Μετά την επανένωση των Δύο Γερμανιών (1990), η απροθυμία των ελληνικών κυβερνήσεων στην έγερση του επίμαχου ζητήματος κατέστη πλέον φανερή, αλλά και επιζήμια. Ο καθ. Χάγκεν Φλάισερ χρησιμοποιεί τον εύστοχο όρο «σωφρονισμός της μνήμης» για να περιγράψει την ελληνική ασυνέπεια και την «καλπάζουσα αμνησικακία» των Ελλήνων ιθυνόντων που ενεργούσαν και παρέλειπαν με τρόπο ώστε το ζήτημα να βρεθεί στις ελληνικές καλένδες.

*Και τα χρόνια περνούσαν δηλαδή χωρίς να υπάρχει φως στο τούνελ

-Ναι και από τη δήλωση της Ελληνίδας μόνιμης αντιπροσώπου στα Ηνωμένα Έθνη για το παραγραπτό των διεθνών ποινικών αδικημάτων του 1967, που έφερε στο φως το πρώτον η διδακτορική μου έρευνα και η οποία οδήγησε σε έντονες συζητήσεις στο ελληνικό κοινοβούλιο, έως την κατάργηση του Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου, την αναστολή των διώξεων του 1959 και την πολτοποίηση του αρχείου διώξεων του 1975, έχουμε μια σειρά πολιτικών αποφάσεων που καθιστά προφανή την ενδημική μας απροθυμία. Κινήσεις όπως η ρηματική διακοίνωση του 1995 και η κατάργηση των ως άνω μέτρων του 1959 με τον Ν. 3849/2010 αποτελούν, ασφαλώς, φωτεινές εξαιρέσεις.

*Ποια είναι η προσωπική σας εκτίμηση;

-Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι παρά την ανυπαρξία του θεσμού της παραγραφής στο διεθνές δίκαιο, οι διαχρονικές ευθύνες των ελληνικών κυβερνήσεων προ αλλά και μετά την ενοποίηση των Δύο Γερμανιών βαραίνουν ιδιαίτερα. Ακόμη, όμως, και υπό αυτά τα δεδομένα δεν μπορούμε να λησμονήσουμε τις καταστροφικές συνέπειες του εμφυλίου που οδήγησαν σε ανάσχεση της ελληνικής προσπάθειας για τη διεκδίκηση των εθνικών δικαίων. Εν συνεχεία, οι πολιτικές ανοικοδόμησης της καθημαγμένης από δύο συρράξεις Ελλάδας βάρυναν στην πολιτική ατζέντα. Νομίζω ότι η ιστορία έχει ήδη κρίνει αυτές τις επιλογές, επιβεβαιώνοντας ότι 70 και πλέον έτη μετά τις ναζιστικές θηριωδίες η μη επανόρθωση αποστερεί τον ελληνικό λαό από το κυριαρχικό του δικαίωμα να γράψει εκείνος τον επίλογο στην ιστορία αίματος και καταστροφής που ξεκινά με την Τριπλή Κατοχή.

Τα 270 δισεκατομμύρια ευρώ…

Το οικονομικό μέγεθος των αξιώσεων

Ποιες όμως είναι αυτές οι αξιώσεις και για τι οικονομικό μέγεθος μιλάμε; Ο κ. Κούρτης μας εξηγεί πως σύμφωνα με την Έκθεση της Διακομματικής Επιτροπής, αλλά και την πρόσφατη ρηματική διακοίνωση, η Ελλάδα υιοθετεί την αρχή της αδιάσπαστης ενότητας κατά τη διεκδίκηση των αξιώσεών της έναντι της Γερμανίας, εγείροντας απαιτήσεις για α. διακρατικές επανορθώσεις λόγω σοβαρών παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, β. αποπληρωμή του κατοχικού δανείου, γ. ικανοποίηση των αποζημιωτικών/επανορθωτικών αξιώσεων των ιδιωτών που στοχεύθηκαν με πράξεις θηριωδίας κατά τη διάρκεια της Κατοχής και δ. επαναπατρισμό των κλεμμένων ή/και παρανόμως αφαιρεθέντων πολιτιστικών θησαυρών.

Προσθέτει ότι από τη διεθνή νομολογία «γνωρίζουμε ότι υφίστανται διάφορες μέθοδοι υπολογισμού των επανορθώσεων. Κομβική παραμένει η αρχή που διατύπωσε στην ιστορικά πρώτη απόφασή του το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης στην υπόθεση των Στενών της Κέρκυρας το 1949, σύμφωνα με την οποία –ανεξάρτητα από τη μέθοδο υπολογισμού που θα προκριθεί– εκείνη πρέπει να στηρίζει την επιδίωξη ενός εύλογου και αμοιβαία αποδεκτού αποτελέσματος που επαναφέρει τη διασαλευθείσα ισορροπία στο πλαίσιο της αποκαταστατικής λειτουργίας της επανόρθωσης. Περαιτέρω, σύμφωνα με τη βασική θέση της Επιτροπής Γερμανικών Οφειλών και τη σχετική απόρρητη έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, το σύνολο των αποτιμητών σε χρήμα οφειλών της Γερμανίας (χωρίς να περιλαμβάνονται οι αξιώσεις των ιδιωτών και φυσικά οι πολιτιστικοί θησαυροί για τους οποίους ζητείται η αυτούσια απόδοση) την 31η Δεκεμβρίου 2014 ανερχόταν σε 269.547.005.854 ευρώ, εκ των οποίων 171.442.057.838 ευρώ αφορούν θετικές ζημίες, 33.873.928.462 ευρώ καλύπτουν αποθετικές ζημίες, 53.886.160.462 ευρώ αποδίδουν τη μείωση του παραγόμενου εθνικού προϊόντος (1940-44) και 10.344.859.092 ευρώ αντιστοιχούν στο κατοχικό δάνειο.

Η Συνθήκη 2+4 και η μη υπογραφή της Ελλάδας

Πρόσφατα ο Λαρισαίος νομικός είχε τονίσει πως η άρνηση της Γερμανίας βασίζεται στην περίφημη Συνθήκη 2+4 του 1990 (μεταξύ Αν. και Δυτ. Γερμανίας, ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, ΗΒ και Γαλλίας, για διευθέτηση εκκρεμοτήτων του Β’ ΠΠ). Τον ρωτήσαμε τι περιλαμβάνει αυτή η συνθήκη για να εξηγήσει ότι «Όπως είναι γνωστό το Άρθρο 5(2) της Συμφωνίας του Λονδίνου έβαζε σε moratorium τις σχετικές αξιώσεις έως ότου διευθετηθεί το ζήτημα της συνθήκης ειρήνης ή/και επιλυθεί το θέμα των Δύο Γερμανιών. Το εν λόγω ζήτημα διευθετήθηκε οριστικά με την επανένωση Δυτικής/Ανατολικής Γερμανίας στις 12 Σεπτεμβρίου 1990 από και δια της υπογραφής της Συνθήκης 2+4 (Δυτική-Ανατολική Γερμανία, ΗΠΑ-ΗΒ-ΕΣΣΔ-Γαλλία). Σύμφωνα με την άποψη της Γερμανίας το ότι στο προοίμιο της Συμφωνίας αυτής ορίζεται πως τα συμβαλλόμενα μέρη επιθυμούν να διευθετήσουν οριστικά τα ζητήματα που προέκυψαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει ως αποτέλεσμα το ανεφάρμοστο των διατάξεων της Συνθήκης του Λονδίνου (1953) και την αντίστοιχη διαγραφή-αποδυνάμωση των αξιώσεων επανόρθωσης που δεν είχαν ικανοποιηθεί μέχρι την έναρξη ισχύος της Συμφωνίας 2+4».

*Η Ελλάδα πώς εμπλέκεται σε αυτό; Έχει υπογράψει;

-Η Ελλάδα δεν ήταν συμβαλλόμενο κράτος στη Συμφωνία 2+4, δηλαδή δεν την υπέγραψε, δεν την επικύρωσε και ουδέποτε αποδέχθηκε ότι έχει τέτοια αποτελέσματα. Σύμφωνα με θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου, μια διεθνής συμφωνία παράγει δικαιώματα και υποχρεώσεις μόνον μεταξύ των συμβαλλομένων κρατών. Τρίτα κράτη αποκτούν τέτοια δικαιώματα ή επιβαρύνονται με τέτοιες υποχρεώσεις μόνον αν τις αποδεχθούν ρητά και ειδικά. Προφανώς, η Ελλάδα δεν αποδέχθηκε ούτε ρητά ούτε σιωπηρά μια τέτοια υποχρέωση, με τη δε ρηματική διακοίνωση του 1995 κατέστησε σαφές ότι θεωρεί πως η επανένωση των Γερμανιών οδήγησε στην άρση του moratorium της Συμφωνίας του Λονδίνου (1953) και ότι η Συμφωνία 2+4 δεν έχει κανέναν αντίκτυπο στις αξιώσεις για πολεμικές επανορθώσεις οποιουδήποτε κράτους.

Το γερμανικό επιχείρημα αναφορικά με τα αποσβεστικά αποτελέσματα της Συνθήκης 2+4 απηχεί θεωρήσεις του διεθνούς δικαίου που κρατούσαν τον 19ο αιώνα, σύμφωνα με τις οποίες μερικές ισχυρές δυνάμεις μπορούσαν να νομοθετούν για το σύνολο των κρατών της οικουμένης. Τότε –βλέπετε– η έννοια της κυριαρχίας ήταν συμφυής με την έννοια του «πολιτισμού», και οι «πολιτισμένες» αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης επιβεβαίωναν την εξουσία να καθορίζουν το μέλλον όλων των υπολοίπων που θεωρούσαν «απολίτιστους». Έχει χυθεί πολύ μελάνι και αίμα για να ανατραπεί αυτό το δόγμα. Κάθε προσπάθεια επιστροφής σ’ αυτό είναι νομικά αστήρικτη και καταδικαστέα.