Δεν θα επαναλάβουμε τα ήδη αναφερθέντα από τον Νικόλαο Παπαθεοδώρου. Στο σημερινό σημείωμα θα αναφερθούμε στους λόγους της παραίτησής του από το αξίωμα του δημάρχου (ή όχι;), καθώς και στην τύχη της ακίνητης περιουσίας που διέθετε στο εμπορικό κέντρο της Λάρισας.
Ο Χασάν εφένδης Ετέμ αγάς ήταν ένας εύπορος κτηματίας γεννημένος στη Λάρισα. Διετέλεσε επικεφαλής των δημοτικών υπηρεσιών της πόλεως κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, μαζί με μια μικρή ομάδα ατόμων που αντιπροσώπευαν και τις τρεις κοινότητες της Λάρισας, μουσουλμανική, χριστιανική και εβραϊκή. Μιλούσε και έγραφε άριστα την ελληνική γλώσσα, ενώ νυμφεύθηκε την Φετιγιέ Χανούμ με την οποία απέκτησε τρία τέκνα: τον Γιουσούφ, την Αϊνιέ και τον Ετέμ. Αμέσως μετά από την απελευθέρωση της Λάρισας (31 Αυγούστου 1881) η Ελληνική κυβέρνηση τον διόρισε δήμαρχο της πόλης, ενώ στις 24 Δεκεμβρίου 1881 τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών του Β. Τάγματος του Σωτήρος (ΦΕΚ 30/Α/30-4-1882).
Ο Χασάν Ετέμ αγάς παρέμεινε δήμαρχος στη Λάρισα για έναν περίπου χρόνο, μέχρι δηλαδή τον Σεπτέμβριο του 1882. Ακόμα και σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο εάν παραιτήθηκε οικειοθελώς ή υποχρεώθηκε σε παραίτηση. Στις 15 Νοεμβρίου 1882 κατατέθηκε επερώτηση στη Βουλή από τους βουλευτές Καλαβρύτων και Λαρίσης για τους λόγους που παύτηκε από τα καθήκοντά του. Ο υπουργός των Εσωτερικών λαμβάνοντας τον λόγο είπε: «ότι δεν νομίζει πρόσφορον να ανακοινώση τους λόγους» και σχεδόν αμέσως, αποφεύγοντας οιανδήποτε συζήτηση επί του θέματος, κατέθεσε στα πρακτικά της Βουλής, μία επιστολή του Έλληνα πρέσβη στο Παρίσι που αφορούσε τις διαπραγματεύσεις του τελευταίου περί του ζητήματος της σταφίδας…! [2].
Σε τοπικό επίπεδο όμως, οι λόγοι για τους οποίους ο υπουργός των Εσωτερικών αρνήθηκε να αποκαλύψει, ήταν αντικρουόμενοι. Δημοσιεύματα έγραφαν ότι υποχρεώθηκε σε παραίτηση «διά λόγους πολιτικούς σχετιζομένους με το μεθοριακόν ζήτημα» [3]. Άλλα δημοσιεύματα ανέφεραν ότι καταγγέλθηκε από τον νομάρχη της Λάρισας Θεοχάρη Θεοχάρους επειδή στέγασε τις υπηρεσίες του Δήμου σε ακίνητα ιδιοκτησίας του χωρίς τη διενέργεια μειοδοτικών δημοπρασιών και με υπερβολικά μεγάλο μίσθωμα. Τόσο οι υπηρεσίες της Δημοτικής Αστυνομίας, όσο και το Δημαρχείο στεγάστηκαν σε οικίες που ανήκαν στην πλήρη κυριότητά του. Δεν μπορούμε όμως να υιοθετήσουμε αυτές τις απόψεις επειδή δεν υφίστανται τα σχετικά πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου που να επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Κατηγορήθηκε επίσης από μερίδα του Τύπου ότι επέδειξε αδιαφορία για τη λειτουργία των δημοτικών σχολείων [4] και ότι δεν προέβη σε κανένα εξωραϊστικό έργο με σκοπό να μεταβάλλει την όψη της πόλης [5]. Το γεγονός όμως που δημιούργησε ιδιαίτερες εντυπώσεις είναι ότι ο Χασάν Ετέμ δεν παρευρέθηκε εκπροσωπώντας τον Δήμο στις εκδηλώσεις για την πρώτη απελευθέρωση της πόλης (31 Αυγούστου 1882). Ο Φωκίων Τσαπαλίδης, αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Ανεξαρτησία» της Λάρισας σημείωσε: Χθες επί τη επετείω της απελευθερώσεως […] η τελετή δεν εγένετο μετά της προσηκούσης παρατάξεως και κατ’ επιθυμίαν του λαού, διότι κατά κακήν μας μοίρα έχομεν δημοτικόν άρχοντα παρανόμως επιβληθέντος ημίν υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως, έχομεν δήμαρχον Οθωμανόν, αναχωρήσαντος εντεύθεν τας τελευταίας ημέρας εκ φανατισμού ίνα μη παρευρεθεί ουδόλως εις τοιαύτην εορτήν» [6].
Όπως προαναφέρθηκε ο Χασάν εφένδης Ετέμ αγάς ήταν κάτοχος ακινήτων στο εμπορικό κέντρο της Λάρισας. Κατά τη διάρκεια της δημαρχίας του (15 Ιουλίου 1882) περιήλθαν σε αυτόν τα εκποιηθέντα ακίνητα του Οθωμανού κτηματία Μαλήκ εφένδη αντί 5.000 δρχ. [7]. Όταν αποσύρθηκε από την πολιτική, η περιουσία του περιλάμβανε: 1) Μία οικία στη συνοικία Τεκελή Ατίκ δίπλα από τις κατοικίες του δικηγόρου Νικολάου Καραστεργίου και του Σεΐτ αγά. Η οικία αυτή ενοικιάστηκε στις 14 Αυγούστου 1886 από το Υπουργείο των Στρατιωτικών ως αποθήκη στρατιωτικού υλικού [8]. 2) Μία οικία στη συνοικία Καζγανή Ατίκ στην οποία στεγάστηκαν για πολλά χρόνια τα γραφεία της Δημοτικής Αστυνομίας της Λάρισας. 3) Μία διώροφη οικία στην ίδια συνοικία στην οποία στεγάστηκε τα πρώτα χρόνια μετά από την απελευθέρωση το Δημαρχείο της πόλης. 4) Τέσσερα καταστήματα στην ίδια συνοικία. 5) Έξι συνεχόμενα καταστήματα στη συνοικία Τσαγκαράδικα ή Ξυλοπάζαρο. 6) Ένα οικόπεδο 2.000 περίπου τετραγωνικών μέτρων στη συνοικία Καραγάτς (σημερινή συνοικία Αγίου Κωνσταντίνου) [9]. 7) Μία έπαυλη (κονάκι) στην προαναφερθείσα συνοικία στην οποία διέμενε η οικογένειά του.
Τον Σεπτέμβριο του 1887, ο Χασάν εφένδης Ετέμ αγάς μετακόμισε με την οικογένειά του στην Προύσα της Μικράς Ασίας, διορίζοντας πληρεξούσιους δικηγόρους για τη διαχείριση της περιουσίας του. Στα τέλη όμως του ιδίου χρόνου απεβίωσε. Μετά από λίγα χρόνια οι κληρονόμοι του βρέθηκαν να χρωστούνε μεγάλα ποσά στους πληρεξούσιους δικηγόρους, ενώ τα ακίνητά τους είχαν υποθηκευτεί από την Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας. Το 1894 ο μεγαλύτερος γιος του Γιουσούφ (ως πληρεξούσιος της μητέρας του και των ανήλικων αδελφών του) εγκαταστάθηκε προσωρινά στη Λάρισα και επιδόθηκε σε έναν μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα που αφορούσε την περιουσία του πατέρα του. Από όλους τους παλαιούς συνεργάτες του πατέρα του μόνον ο Διονύσιος Γαλάτης του πρόσφερε ηθική και χρηματική βοήθεια. Στις 11 Φεβρουαρίου 1895 του επετράπη να εκποιήσει τα 2/3 της περιουσίας του προς τον Ισμαήλ εφένδη κάτοικο Προύσας αντί του ποσού των 15.000 δρχ. ώστε να διασωθεί το 1/3 της τελευταίας [10]. Είναι άγνωστο τι επακολούθησε τα επόμενα χρόνια. Στην αυγή πάντως του 20ού αιώνα κάθε αναφορά του ονόματος του πρώτου Οθωμανού δημάρχου της Λάρισας εξέλιπε παντελώς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Νικόλαος Παπαθεοδώρου, «Ο πρώτος δήμαρχος της Λάρισας ήταν Τούρκος», Ελευθερία (Λάρισα), 21 Ιανουαρίου 2015 και «Ετέμ Εφέντης: Ο πρώτος Δήμαρχος της Λάρισας», Larissanet, 20 Σεπτεμβρίου 2015.
[2]. Πρακτικά Συνεδριάσεων της Βουλής. Εν Αθήναις: εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, 1883. Συνεδρίαση ΙΣΤ’ (15 Νοεμβρίου 1882), σελ. 57.
[3]. Θεσσαλία (Βόλος), φ. 373 (25 Σεπτεμβρίου 1882).
[4]. Ζερζεβούλης (Λάρισα), φ. 4 (18 Αυγούστου 1882).
[5]. Ανεξαρτησία (Λάρισα), φ. 99 (29 Σεπτεμβρίου 1882).
[6]. Ανεξαρτησία» (Λάρισα), φ. 91 (1 Σεπτεμβρίου 1882).
[7]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 002, αρ. 489 & 490 (15 Ιουλίου 1882).
[8]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 018, αρ. 5016 (14 Αυγούστου 1886).
[9]. Για τη δωρεά του οικοπέδου αυτού προς τον Διονύσιο Γαλάτη βλ. τα άρθρα του Νικολάου Παπαθεοδώρου.
[10]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 049, αρ. 17752 (11 Φεβρουαρίου 1895).

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου