Μεταξύ αυτών ιδιαίτερη θέση στην τοπική ιστοριογραφία κατέχει ο Οθωμανός κτηματίας Σαΐτ Αλή Μαχαίρας. Με καταγωγή από τη Λαμία, διετέλεσε δήμαρχος του Δερελή (Γόννοι) κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Διακρινόταν «επί ανεξιθρησκία, τιμιότητι χαρακτήρος και επί ευγενεία» [2]. Με δαπάνη του αναγέρθηκε το 1883 ο ναός του Αγίου Γεωργίου στους Γόννους της Λάρισας: «Εις τας 4 7βρίου γίνονται τα εγκαίνια της εν Δερελή δαπάνη του πρώην δημάρχου κ. Σαΐτ Αλή Μαχαίρα Λαμιέως ανεγερθείσης εκκλησίας προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου. Προσκαλούνται δε οι ευσεβείς φιλόορτοι ίνα τιμήσωσιν διά της παρουσίας αυτών την εορτήν ταύτην αναλογιζόμενοι ότι εκεί όπου πους χριστιανικός από της κατακτήσεως δεν επάτειανηγέρθη εκκλησία υπό οπαδού του Μωάμεθ επίσης ευσεβούς και αγαθού» [3]. Ο εκδότης της εφημερίδας «Ανεξαρτησία» της Λάρισας (και μετέπειτα του Βόλου) απηύθυνε έκκληση προς τις Αρχές «για να ενισχυθεί η φρουρά κατά τη διάρκεια των εγκαινίων, επειδή ο πληθυσμός του χωριού είναι αμιγώς μουσουλμανικός».
Στις 10 Ιανουαρίου 1884 κάτοικοι του χωριού απέστειλαν στην εφημερίδα «Ανεξαρτησία» επιστολή την οποία περιέγραψαν τον εορτασμό των Θεοφανείων στην ανεγερθείσα εκκλησία παρουσία του Οθωμανού ευεργέτη:
«Προς τον συντάκτην της εφημερίδος «Ανεξαρτησία». Κύριε Συντάκτα, μετά την κατάληψιν της Θεσσαλίας εν τω χωρίω Δερελή, ο πρώην δήμαρχος Σαΐτ Αλή Μαχαίρας ανέλαβεν ιδίαις αυτού δαπάναις και κατεσκεύσασεν Ιερόν Ναόν υπό επωνυμίαν (Άγιος Γεώργιος) ου το μεν μήκος είναι πήχεις 18 το δε εύρος πήχεις 12 κατά δε την ημέραν των Θεοφανείων συνοιθρίσθη εν τω ναώ τούτου τόσον πλήθος Χριστιανών, ώστε ου μόνον ο ναός επληρώθη άπας, αλλά και έξωθεν αυτού το πλείστον ίστατο. Μετά δε την θείαν λειτουργίαν το πλήθος του λαού, όπερ ανήρχετο εις 2.000 ψυχάς και πλέον επορεύθη εις τον έξωθεν του Ναού διερχόμενον ποταμόν (λάκκον) και επί της γεφύρας αυτού εψάλη ο αγιασμός. Οι δε ιερείς μετά τον αγιασμόν έρριψαν τον αργυρούν Σταυρόν εντός βάθους κατεσκευασμένου παρ’ αυτού του Σαΐτ Αλή Μαχαίρα εν τη κοίτη του ποταμού (λάκκου) πέριξ του οποίου ίστατο πλήθος των Χριστιανών και Οθωμανών ένθα τέσσερις νέοι χριστιανοί επί μίας ολοκλήρου ώρας ηγωνίσθησαν εντός ψυχροτάτου ύδατος προς ανεύρεσιν του Σταυρού.
Μεταξύ του συναθροισθέντος πλήθους παρευρέθη και ο Γραμματεύς του επαρχείου Τυρνάβου Κύριος Παναγιώτης Δρίβας, όστις εξεφώνησε κατάλληλον λόγον υπέρ της απελευθερωθείσης Ελλάδος εξυμνήσας και το φιλάνθρωπον έργον του Σαΐτ Αλή Μαχαίρα. Το δε πλήθος άπαν εζητωκραύγησεν υπέρ του Βασιλέως Γεωργίου, του Ελληνικού Στρατού και αυτού του φιλανθρώπου Σαΐτ Αλή Μαχαίρα, όστις από τούδε επιμελείται την αύξησιν του Ναού, καθ’ όσον μετ’ ολίγον η Κωμόπολις Δερελή, η μέχρι τούδε κατοικουμένη από Οθωμανούς γεννήσηται πόλις ελληνική.
Εκφράζομεν όθεν Δημοσία άπαντες οι εν Δερελή χριστιανοί την ευγνωμοσύνην μας προς τον φιλάνθρωπον και φιλόθρησκον Σαΐτ Αλή Μαχαίραν και την οικογένειάν αυτού και ευχόμεθα ίνα ο Θεός διαφυλάττη αυτόν και διαφωτίση προς τελειοποίησιν του έργου του. Εν Δερελή, την 10 Ιανουαρίου 1884. Πολυχρόνης Ιωαννίδης, Απόστολος Παραγγαλίδης, Ιωάννης Κ. Νασιούλι, Αναγνώστης Τσούρβας, Τριαντάφυλλος Γουγουλιάς, Νικόλαος Κυρίτσης, Ρουτέμης Μουσταφά Αλβανός, Στέριος Ναλμπάνη» [4].
Ήταν ο μοναδικός μουσουλμάνος του Δερελή, ο οποίος αποφάσισε να παραμείνει στην κωμόπολη και μετά από τη μαζική αναχώρηση (Απρίλιος 1884) όλων των μουσουλμάνων συμπολιτών του προς τα ενδότερα της Μικράς Ασίας [5].
Τον Νοέμβριο του 1913 ο ναός του Αγίου Γεωργίου «μεθ’ όλων των ιερών αυτού σκευών» καταστράφηκε από πυρκαγιά που προκλήθηκε από αναμμένη κανδήλα [6]. Στις 13 Μαρτίου 1915 συστάθηκε ερανική επιτροπή από κατοίκους της Κοινότητας (Χρ. Καραναστάσης, Διον. Κριτσάνης, Δημ. Ζούκας, Γεώργιος Παπαδημητρίου, Γεώργιος Ντούλας και Γεώργιος Τσαπλένος) «προς τον σκοπόν της ανοικοδομήσεως του πυρποληθέντος ιερού ναού του ειρημένου χωρίου, του τιμωμένου επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου» [7].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Οθωμανοί ευεργέτες και δωρητές των ιερών ναών της εκκλησιαστικής περιφέρειας Λαρίσης (1423-1923)», Θεσσαλικά Μελετήματα, τ. 9 (2019). Ανακοίνωση στην 6η Ημερίδα Λαρισαϊκών Αγιολογικών Σπουδών (2 Νοεμβρίου 2017).
[2]. Θεσσαλία (Βόλος), φ. 350 (14 Ιουλίου 1882).
[3]. Ανεξαρτησία (Λάρισα), φ. 192 (29 Αυγούστου 1883).
[4]. Ανεξαρτησία (Λάρισα), φ. 227 (15 Ιανουαρίου 1884).
[5]. Εθνικόν Μεγαλείον (Βόλος), φ. 25 (16 Μαΐου 1884).
[6]. Αθήναι (Αθήνα), φ. 32/4000 (19 Νοεμβρίου 1913).
[7]. Υπουργική απόφαση, αρ. 9876 (13 Μαρτίου 1915): «Περί συστάσεως επιτροπής προς συλλογήν εράνων διά την επισκευήν του εν Δερελί – Γόννων πυρποληθέντος ενοριακού ναού του Αγίου Γεωργίου» (ΦΕΚ 103/Α/17-3-1915).