Περισσότερα από 670 περιστατικά σοβαρής παιδικής κακοποίησης καταγράφηκαν, από το «Χαμόγελο του Παιδιού» το 2013, αριθμός αυξημένος κατά 55 % σε σχέση με το 2012. Όπως σημειώνει ο πρόεδρος της οργάνωσης, κ. Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος , η ανεργία, η ανασφάλεια, η κρίση οξύνουν τους τριγμούς σε οικογένειες που ήδη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα κάνοντας τα παιδιά τα εξιλαστήρια θύματα. Τον συναντήσαμε στη Λάρισα με την αφορμή της επίσκεψής του για την οργάνωση του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας. Τα στοιχεία που μας έδωσε και τα περιστατικά που μας διηγήθηκε ήταν αποκαλυπτικά.

Συνέντευξη: Παναγιώτα Φούντα

Καθημερινά στα μέσα ενημέρωσης εμφανίζονται ειδήσεις που αφορούν στην κακοποίηση ανήλικων παιδιών. Πιστεύετε ότι έχουν αυξηθεί τα κρούσματα, ως αποτέλεσμα της κρίσης, ή απλώς λόγω της μεγάλης διάχυσης της πληροφορίας φτάνουν πιο εύκολα στα αυτιά μας τέτοιες περιπτώσεις;

Πιστέψτε με πως ειδικά εξαιτίας της κρίσης και του ότι η επικαιρότητα μονοπωλείται από οικονομικές ειδήσεις, το μεγάλο πλήθος των περιστατικών που καταγράφονται δε φτάνει ποτέ στα αυτιά μας. Αυτό που έχει παρατηρηθεί από εμάς είναι ότι πολλοί γονείς γονείς λόγω της κρίσης πέφτουν σε ναρκωτικά και τον αλκοολισμό, ενώ έχουν έξαρση και τα ψυχολογικά προβλήματα με αποτέλεσμα, συχνά, να κακοποιούν τα παιδιά τους. Όμως κατηγορηματικά θα σας πω ότι ο Έλληνας γονιός δύσκολα θα εγκαταλείψει το παιδί του λόγω φτώχειας. Θα κάνει κάθε δυνατή θυσία για να το συντηρήσει και να του προσφέρει έστω και το ελάχιστο. Το ότι δεν έχουμε δει το σκληρό πρόσωπο της κρίσης σε όλο του το μεγαλείο οφείλεται στο γεγονός ότι οι οικογένειες στηρίζουν οι μία την άλλη, μέσα από τους ισχυρούς δεσμούς που διατηρούν.

Σε περιπτώσεις βίαιων συμπεριφορών, κακοποίησης ή εγκατάλειψης συνήθως ευθύνονται άλλοι παράγοντες, στους οποίους συνηγορεί και η κρίση. Δυστυχώς, όσο αυξάνεται ο αριθμός των κρουσμάτων τόσο μεγαλύτερη είναι και η αδυναμία του συστήματος να περιθάλψει αυτά τα παιδιά και να τους παρέχει μια ποιοτική ζωή. Τα παιδιά «παρκάρονται» σε νοσοκομεία ή οι εισαγγελείς δεν τα απομακρύνουν από το περιβάλλον τους, γιατί δεν υπάρχουν χώροι να τα φιλοξενήσουν. Έτσι βλέπουμε φαινόμενα, όπως αυτό στην περιοχή της Αχαΐας, όπου βρέθηκε παιδί κλειδωμένο στο ψυγείο, παρά το ότι είχαν γίνει ήδη τέσσερεις καταγγελίες για τους συγκεκριμένους γονείς.

Πάντως ένα σημείο των καιρών, το οποίο έχει σημασία να αναφέρουμε, είναι η ανωμαλία ανθρώπων που έχει βγει στη φόρα μέσω του διαδικτύου. Και σε αυτό κάνει πολύ καλή δουλειά η ελληνική αστυνομία και η δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος. Έχουμε διαπιστώσει ότι άνθρωποι υπεράνω υποψίας, οι οποίοι βρίσκονται κοντά στα παιδιά τα χρησιμοποιούν για τις άρρωστες ορέξεις τους. Γι’ αυτό και ζητούμε να δημοσιεύονται τα ονόματα και οι φωτογραφίες τους ώστε να μπορούν να οι γονείς να προστατέψουν τα παιδιά τους. Το παράπονο μας είναι ότι οι ποινές για αυτούς τους ανθρώπους δεν είναι βαριές και καταφέρνουν και κυκλοφορούν ελεύθεροι και ικανοί να ξανακάνουν κακό.

Κάτι που επίσης παρατηρείται είναι οι συνεχείς ειδοποιήσεις για εξαφάνιση ανηλίκων.

Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι ως προς αυτό, γιατί υπάρχει σύγχυση στην εντύπωση του κόσμου. Δεν υπάρχει πρόβλημα με τις αρπαγές παιδιών, αλλά με τις φυγές εφήβων. Ας πούμε βγαίνουν Amber Alerts για μικρά παιδιά που χάνονται και επειδή ακριβώς είναι μικρά κινδυνεύουν. Δε σημαίνει ότι τα έχουν αρπάξει. Το ουσιαστικό πρόβλημα εντοπίζεται σε κορίτσια εφηβικής ηλικίας, που παρασύρονται από αγνώστους, τους οποίους γνωρίζουν κυρίως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το 2013 υπήρξαν 160 αιτήματα για την υποστήριξη ερευνών αναζήτησης εξαφανισμένων παιδιών:

• 70% αφορούσαν σε φυγές εφήβων

Κυριότερες αιτίες εξαφάνισης:

•43% σχέσεις στην οικογένεια

•31% σχέσεις με το άλλο φύλο

Από τα 118 παιδιά που εξαφανίστηκαν ηλικίας 13-18 ετών, τα 87 ήταν κορίτσια.

Η ελευθερία στη χρήση του διαδικτύου είναι που έχει δημιουργήσει το πρόβλημα της φυγής;

Για να ακριβολογούμε, το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο στα χέρια όλων μας. Και εμάς στο χαμόγελο του παιδιού μας βοηθάει αρκετά. Ο τρόπος χρήσης του μπορεί να είναι επικίνδυνος. Αντιμετωπίζεται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ένα τεράστιο πρόβλημα με τις φυγές εφήβων. Γνωρίζουν ανθρώπους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φεύγουν από το σπίτι συνήθως γιατί κάποια προβλήματα, μικρά ή μεγάλα, αντιμετωπίζουν εκεί και το σκάνε. Ο κόσμος, όμως, δεν βλέπει το θέμα με τη δέουσα σοβαρότητα. Λένε – και συγχωρήστε με για την έκφραση – το ‘σκασε με τον γκόμενό της. Δεν είναι έτσι. Είναι μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση. Ας σκεφτεί ο κάθε γονιός το 14χρονο κορίτσι του μακριά από το σπίτι και θα καταλάβει τη φρίκη. Γιατί κακά τα ψέματα αυτή είναι η πραγματική διάσταση του προβλήματος και όχι τα στατιστικά μεγέθη. 

Ποιοι απευθύνονται σε εσάς για βοήθεια; Τρίτα άτομα, το οικογενειακό περιβάλλον ή και τα ίδια τα θύματα;

Κυρίως από τρίτους, γείτονες ας πούμε, από το κοντινό οικογενειακό περιβάλλον που δεν μπορεί να ανεχθεί άλλο τέτοιες καταστάσεις και μερικές φορές και κάποιες φορές και από τα ίδια τα παιδιά. Πρόσφατα, είχαμε μια περίπτωση 17χρονης κοπέλας, που η ίδια και τα τέσσερα αδέλφια της κακοποιούνταν σεξουαλικά από τους γονείς. Το παιδί κατάφερε να επικοινωνήσει μαζί μας, μέσω της γραμμής βοήθειας 1056, την πείσαμε ότι δεν είναι ζωή αυτή για ένα παιδί, την ωθήσαμε να απευθυνθεί στην αστυνομία και έτσι κατάφερε εκείνη και τα αδέλφια της να ξεφύγουν από αυτό το μαρτύριο.

Αυτό που έχει σημασία να τονίσουμε, είναι ότι το «Χαμόγελο» δεν λειτουργεί αυτοβούλως. Οφείλουμε - για οποιαδήποτε καταγγελία λάβουμε - να ενημερώσουμε την εισαγγελία. Εκείνη διατάσει την έρευνα. Οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι αυτές που θα κρίνουν αν πρέπει να υπάρξει παρέμβαση, αλλά δυστυχώς οι υπηρεσίες είναι αποδεκατισμένες ότι έχει απομείνει προσπαθούν να κάνουν δουλειά. Αν γίνει σωστή έρευνα θα εξακριβωθεί αν ένα παιδί κακοποιείται αν όχι θα συνεχίσει να υφίσταται το πρόβλημα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στη Θεσσαλονίκη, όπου παιδάκι με πατέρα δικαστικό και μητέρα καθηγήτρια πανεπιστημίου δε μπορούσαν να φανταστούν ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούσαν να κακοποιούν τόσο βάναυσα ένα παιδί. Κι όμως έχουμε αντιμετωπίσει περιπτώσεις παραμέλησης χειρίστου βαθμού, παιδιά που ζουν μέσα σε κατσαρίδες και ποντίκια, παιδιά που δεν έχουν να φάνε – όχι λόγω φτώχειας αλλά λόγω εγκατάλειψης.

Έχετε αντιμετωπίσει προβλήματα γιατί έχετε επέμβει;

Πολλές φορές είμαστε οι κακοί. Αυτό συμβαίνει γιατί είμαστε άμεσοι αποδέκτες. Και τελικοί, αλλά πολλές φορές και πρώτοι. Δηλαδή, κάποιες φορές εμείς έχουμε την πληροφορία και ειδοποιούμε τον εισαγγελέα ή το αντίστροφο. Μας ενημερώνει ο εισαγγελέας να παραλάβουμε κάποιο παιδί που έχει απομακρυνθεί από την οικογένειά του. Άρα καταλαβαίνετε ότι πολλοί που νιώθουν θιγμένοι στρέφονται πρώτα προς εμάς. Όμως πρέπει να ξέρει ο κόσμος ότι ένας εισαγγελέας δύσκολα θα πάρει ένα παιδί από το σπίτι του. Πρέπει να συμβαίνει κάτι πραγματικά πολύ σοβαρό και επικίνδυνο.

Στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056, καταγράφηκαν:

679 καταγγελίες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών, που αφορούσαν σε 1.296 παιδιά.

• 97.5% (663 καταγγελίες) ήταν ανώνυμες

• 40% (521 παιδιά) ήταν από 0 έως και 6 ετών

• 37,5% των καταγγελιών είχαν ως θύτη τη μητέρα

• 44,5% (578 παιδιά) έπεσαν θύματα σωματικής κακοποίησης

Η αύξηση σε σχέση με το 2012 ήταν 55%

Πως καταγράφονται οι συνέπειες της κρίσης μέσα από τις δομές σας;

Η κρίση έχει δύο στοιχεία. Το ένα ότι αυξάνεται η ζήτηση για στήριξη, ειδικά για ζητήματα υγείας, ενώ από την άλλη περιορίζονται τα έσοδα. Όπως σας είπα ποτέ δεν πήραμε κρατική επιχορήγηση, ούτε έχουμε μεγάλους χορηγούς Στηριζόμαστε στις προσφορές του απλού κόσμου. Οι προσφορές των μεγάλων εταιρειών γίνονται σε είδος και όχι σε χρηματικά ποσά. Προτιμούμε να μας δώσουν ένα χώρο για τη φιλοξενία των παιδιών, ένα αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις τους. Και χάρη στη βοήθεια του απλού κόσμου, όταν βρεθήκαμε πολύ κοντά στο να σταματήσουμε τις δραστηριότητες μας, τα αντανακλαστικά του κόσμου ήταν άμεσα και καταφέραμε να τριπλασιάσουμε τον αριθμό των παιδιών που βοηθάμε. Από το 2011 που βοηθήσαμε 23 χιλιάδες παιδιά, φτάσαμε το 2013 να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας σε 63 χιλιάδες παιδιά. Σήμερα, με λύπη σας ανακοινώνω ότι και πάλι βρισκόμαστε σε πολύ δεινή θέση σε αδιέξοδο.

Το σκάνδαλο με τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις δημιούργησε κλίμα δυσπιστίας απέναντι στο «Χαμόγελο»;

Δεν έχουμε πάρει ποτέ χρήματα από κρατικούς φορείς μέσω πελατειακών σχέσεων, ούτε και ο κόσμος μας θεωρεί ΜΚΟ. Είμαστε σε ειδικό συμβουλευτικό καθεστώς με τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς ανθρωπιστικούς οργανισμούς αλλά ποτέ δεν μπήκαμε σε καταλόγους με οργανώσεις που δέχονταν επιχορηγήσεις γιατί δε θέλαμε να παίξουμε το παιχνίδι κανενός. Δεν υπήρχε κανέναν ελεγκτικός μηχανισμός σε αυτή τη διαδικασία με τις ΜΚΟ. Και δυστυχώς όταν προέκυψε αυτό το ζήτημα στη λίστα με τις ψεύτικες ΜΚΟ, που έπαιρναν εκατομμύρια για να παράξουν μηδενικό έργο, μπήκαν στο στόχαστρο και οργανώσεις που πραγματικά έκαναν ουσιαστική δουλειά. Ευτυχώς, δεν είχαμε καμία σχέση με όλα αυτά.

Σύντομα πρόκειται να λειτουργήσει στη Λάρισα το Κέντρο Ημέρας Φροντίδα της οργάνωσης το «Χαμόγελο του Παιδιού». Ποια ανάγκη σας ώθησε στη δημιουργία αυτού του κέντρου και τι αποσκοπείτε από τη λειτουργία του;

Ήδη είχαμε μεγάλη δράση στην περιοχή της Θεσσαλίας και πολλές φορές η Λάρισα υπήρξε κομβικό σημείο στις μετακινήσεις παιδιών με ιατρικά προβλήματα, από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα ή το αντίστροφο. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις κληθήκαμε να βοηθήσουμε σε περιστατικά που συνέβαιναν στην περιοχή. Εν ολίγοις, η ίδια η πόλη και οι φορείς της έστρωσαν το έδαφος για αυτή την κίνηση. Αυτό που θέλω να ξεκαθαρίσω είναι ότι εδώ θα λειτουργήσει το «Χαμόγελο του Παιδιού» της Λάρισας και όχι ένα παράρτημα της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης. Ήδη μας παραχωρήθηκε ο χώρος, τώρα θα προχωρήσουμε στην πρόσληψη επαγγελματιών, κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων, θα ακολουθήσει η εκπαίδευσή τους και τον Σεπτέμβριο θα είναι όλα έτοιμα για τη λειτουργία του Κέντρου. Φυσικά, όλα θα γίνουν σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς. Δεν είμαστε εδώ για να ανταγωνιστούμε κανέναν, αλλά για να υπηρετήσουμε όλοι μαζί έναν κοινό σκοπό: το καλό των παιδιών.

Επίσης, δε θα ξεχάσω ποτέ και ούτε θα σταματήσω να το λέω, τη 13χρονη Ελευθερία που παίρνοντας παράδειγμα τον Ανδρέα, τον εμπνευστή του «Χαμόγελου», είχε δημιουργήσει εδώ στη Λάρισα το δικό της χαμόγελο μαζί φίλους της και επισκεπτόταν και κάνανε παρέα στα παιδιά σε νοσοκομεία, κλπ. Το παράπονό της που μου το είχε εκφράσει ήταν γιατί δεν ανοίγει «Χαμόγελο» και στη Λάρισα. Δε την έχω ξαναδεί έκτοτε. Θα ‘ναι ολόκληρη γυναίκα πια, αλλά θα ήθελα να έρθει σε επαφή μαζί μας για να δει το όνειρό της να γίνεται πραγματικότητα.

Ποιες ανάγκες θα εξυπηρετεί το Χαμόγελο του Παιδιού στη Λάρισα;

Σε πρώτο στάδιο, παιδιά από τη Λάρισα και την ευρύτερη περιοχή, κατόπιν υπόδειξης από τις αρχές, θα έρχονται στο Κέντρο, θα στηρίζονται από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς, θα τρώνε και θα διαβάζουν, στη συνέχεια θα παίζουν και θα απασχολούνται δημιουργικά και έπειτα θα πηγαίνουν σπίτι τους. Παράλληλα, οι ειδικοί θα δουλεύουν και με τους γονείς, ώστε να υπάρχει ολοκληρωμένη και σφαιρική αντιμετώπιση απέναντι στην οικογένεια και τα προβλήματα που έχει. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε τις οικογένειες και όχι να τις χωρίσουμε. Θα σας πω για το παράδειγμα μιας γυναίκας που αναγκάστηκε να φέρει σε εμάς τα πέντε από τα εννέα της παιδιά, επειδή την είχε εγκαταλείψει ο άνδρας της. Η ίδια έπρεπε να δουλεύει για να τα συντηρήσει και δε μπορούσε να τα προσέχει και να ανταπεξέλθει στις ανάγκες τους. Όταν κάποια στιγμή ορθοπόδησε με τη βοήθεια συγγενών, αποφάσισε να πάρει τα παιδιά και να τα μεγαλώνει αποκλειστικά εκείνη. Τα αγαπούσε πολύ, αλλά δε μπορούσε να τα θρέψει. Δε θα ήταν κρίμα αυτά τα παιδιά να πάνε σε ένα ίδρυμα ή ακόμη και σε ένα πολύ καλό ή πλούσιο σπίτι; Μπορεί να ζούσαν μια καλή ζωή αλλά θα ήταν μακριά από τη μάνα. Για το παιδί ακόμα και ένα παλάτι μπορεί να μην είναι τόσο ωραίο όσο η αγκαλιά της μάνας, που το αγαπάει. Τα παιδιά που παραμελούνται βασανίζονται και κακοποιούνται είναι άλλη υπόθεση και πρέπει να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους εφόσον το αποφασίσει ο εισαγγελέας και το δικαστήριο.

Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι μια μεγάλη αποθήκη προκειμένου να τοποθετήσουμε το υλικό που θα διατεθεί σε οικογένειες που το έχουν ανάγκη. Βασικό μας μέλημα είναι ότι κάνουμε να το κάνουμε με γνώμονα την ανθρωπιά και τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του συνανθρώπου. Στηρίζουμε τις οικογένειες σε κρίση ολοκληρωμένα, καλύπτουμε όλες τους τις ανάγκες, σε είδη σίτισης, παρέχουμε εκπαιδευτική και ιατρική κάλυψη και ψυχολογική υποστήριξη. Πιστεύουμε πολύ στην οργάνωση και την εποπτεία των δράσεων μας. Η ευκαιριακή βοήθεια, φυσικά και είναι καλοδεχούμενη – σε σχέση με την καθόλου βοήθεια, εμείς όμως στο «Χαμόγελο» όταν αναλαμβάνουμε μια οικογένεια τη στηρίζουμε συνολικά μέχρις ότου μπορέσουν οι γονείς να σταθούν στα πόδια τους. 

Πως μπορεί να βοηθήσει κάποιος τους σκοπούς σας πέρα από τις χρηματικές δωρεές;

Πρώτα απ’ όλα πιστεύουμε ότι όλοι μπορούν να συμμετάσχουν. Θέλουμε συμμετοχή και όχι βοήθεια. Είτε κάποιος είναι ηλικιωμένος ή νέος, πλούσιος ή φτωχός, εξειδικευμένος σε κάτι ή μη. Δεν έχει σημασία, όλοι μπορούν με κάποιον τρόπο να προσφέρουν, να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν. Ήδη έχουμε τους πρώτους εθελοντές, που είναι μηχανικοί, εργολάβοι, ηλεκτρολόγοι και υδραυλικοί και θα μας βοηθήσουν στη δημιουργία του Κέντρου. Από εκεί και πέρα χρειάζονται γιατροί, νέοι άνθρωποι που μπορούν να διαβάσουν μαζί με τα παιδιά. Πράγματα αυτονόητα. Για εμάς αυτά είναι αυτονόητα και γι’ αυτό δεν θεωρούμε ότι κάνουμε τίποτα σπουδαίο πέρα από την υποχρέωση μας ως άνθρωποι. Αυτή είναι η νοοτροπία μας.

Ποιο είναι το επόμενο βήμα για το «Χαμόγελο του Παιδιού»;

Το σημαντικό για εμάς είναι να διατηρήσουμε το επίπεδο των υπηρεσιών μας. Δε θέλουμε περικόψουμε την ποιότητα, γιατί έτσι θα παρέχουμε φιλανθρωπία μόνο στην ταμπέλα και όχι στην ουσία. Θα μου πείτε, αφού έχετε οικονομικά προβλήματα γιατί ανοίγετε στη Λάρισα; Η ίδια η Λάρισα το ζητάει.

Συνολικά το 2013 μέσω των δράσεων του «Χαμόγελου του Παιδιού» υποστηρίχθηκαν 63.299 παιδιά και οι οικογένειές τους πανελλαδικά, ενώ η Γραμμή SOS 1056 δέχθηκε 272.605 τηλεφωνικές κλήσεις.