Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

Στις 24 Ιουνίου ήταν η επέτειος του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή και των επτά Συντρόφων του. Είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα του μήνα. Στραγγαλίστηκαν στον Πύργο Νεμπόιζα (=Ατρόμητος) του Βελιγραδίου για την ελευθερία της πατρίδας τους.

Σήμερα για αυτή τη μέρα αλλά και για το έργο του Ρήγα μιλάει στην «Ελευθερία», ο Δρ. Δημήτριος Καραμπερόπουλος, πρόεδρος της Επιστημονικής Εταιρείας

Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα. Να σημειώσουμε ότι οι Βελεστινιώτες προχώρησαν σε επανέκδοση των έργων του Ρήγα για πρώτη φορά ολοκληρωμένα μετά από 210 χρόνια, με ευρετήρια, σχόλια και αναφορά στις καλύτερες έρευνες των τελευταίων 40 ετών.

* Στις 24 Ιουνίου ήταν η επέτειος του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή και των επτά Συντρόφων του. Είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα του μήνα. Στραγγαλίστηκαν στον Πύργο Νεμπόιζα (=Ατρόμητος) του Βελιγραδίου για την ελευθερία της πατρίδας τους. Μπορείτε να αναφερθείτε πιο αναλυτικά σε αυτό το ιστορικό γεγονός;

- Ευχαριστώ, αγαπητέ κύριε Απόστολε Ζώη, για το ερώτημά σας, που δείχνει ότι είσθε ενημερωμένος για το σημαντικό για την Ελλάδα και για όλα τα Βαλκάνια ιστορικό επετειακό γεγονός του Ιουνίου, του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή. Τέτοιες μέρες του Ιουνίου του 1798 ο Ρήγας Βελεστινλής και οι επτά Σύντροφοι, με σίδερα στα πόδια και στα χέρια, από τη σύλληψή τους, κείτονταν τελικά για δυο μήνες στις σκοτεινές φυλακές του Πύργου Νεμπόιζα του Βελιγραδίου μέχρι που ήρθε το φιρμάνι του Σουλτάνου για τον στραγγαλισμό τους. Βρόχια οι αλυσίδες γίνανε στους λαιμούς τους στις 24 Ιουνίου. Τα κορμιά τους πετάχτηκαν στα νερά του Δούναβη, που έγινε ο υγρός τάφος τους. Ήταν η κατάληξη της επαναστατικής δράσης του Ρήγα. Η μοίρα θέλησε να σταματήσει το υφάδι της ζωής του Ρήγα. Ενας μιαρός Έλληνας έμπορος της Τεργέστης άνοιξε τον φάκελο και τα κιβώτια με το επαναστατικό υλικό, που ο Ρήγας τα είχε στείλει στον συνέταιρό του, και ο μιαρός αυτός Έλληνας πάραυτα τα πήγε στην Αυστριακή Αστυνομία και πρόδωσε τον Ρήγα.

Μέχρι τότε η τόσο καλά οργανωμένη Αυστριακή Αστυνομία δεν είχε υποψιαστεί το παραμικρό από την επαναστατική δράση του Ρήγα στη Βιέννη. Μάλιστα του είχε χορηγήσει και διαβατήριο για να μεταβεί στην Ελλάδα. Τέλειος συνωμότης. Και φθάνοντας ο Ρήγας στο ξενοδοχείο της Τεργέστης, που τότε ήταν το λιμάνι της Αυστρίας, συνελήφθη μετά την προδοσία. Με τις ανακρίσεις τότε έντρομη η Αυστριακή Αστυνομία έμαθε την επαναστατική δράση του. Κατατρόμαξε γιατί διαπίστωσε ότι ο Ρήγας είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων της Ελλάδος και των άλλων λαών του βαλκανικού χώρου. Φοβόταν μην τυχόν και η επαναστατική αυτή φλόγα για ελευθερία και δημοκρατία ανάψει και στην επικράτειά της Αυστροουγγαρίας, όπως τονίζεται στα έγγραφα των ανακρίσεων, που έφεραν στο φως οι Αιμίλιος Λεγράνδ και Κωνσταντίνος Αμαντος, τα οποία η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχει επανεκδώσει με την επιμέλειά του ομιλούντος και είναι πλέον εύκολο να τα αποκτήσει ο καθένας και ιδίοις όμμασι να μάθει για την ανάκριση και τη δράση του Ρήγα. Στις ανακρίσεις αυτές διαπίστωσαν το συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο που είχε επεξεργαστεί ο Ρήγας με τα έργα του που τύπωνε. Γι’ αυτό και ο υπουργός της Αστυνομίας της Αυστρίας Πέργκεν πρότεινε στον Αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο να παραδώσουν τον Ρήγα Βελεστινλή και τους επτά Συντρόφους του με ανταλλάγματα στην Οθωμανική Πύλη, στον Σουλτάνο. Όπως και έγινε. Παραδόθηκαν με σίδερα στα πόδια και στα χέρια στον καϊμακάμη του Βελιγραδίου. Και στις 24 Ιουνίου συνεπείς στην προτροπή του Θουρίου του «Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή», θυσιάστηκαν ποτίζοντας με το αίμα τους στον Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου το πολύπαθο βλαστάρι της ελευθερίας. Και τα ονόματά τους αιώνια ας μνημονεύονται και ας τιμώνται ως πρωτεργάτες και πρωτομάρτυρες της Παλιγγενεσίας:

Ρήγας Βελεστινλής, ετών 41,

Ευστράτιος Αργέντης, έμπορος από τη Χίο, ετών 31,

Αντώνιος Κορωνιός, έμπορος από τη Χίο, ετών 27,

Ιωάννης Καρατζάς, λόγιος από τη Λευκωσία, ετών 31,

Δημήτριος Νικολίδης, ιατρός από τη Ζίτσα Ιωαννίνων, ετών 32,

Θεοχάρης Τουρούντζιας, έμπορος από τη Σιάτιστα, ετών 22,

Ιωάννης Εμμανουλήλ, φοιτητής Ιατρικής, από την Καστοριά, ετών 24,

Παναγιώτης Εμμανουήλ, υπάλληλος του Αργέντη, ετών 22.

* Ο Ρήγας είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων της Ελλάδος και των άλλων λαών του Βαλκανικού χώρου. Μπορείτε να μας πείτε τι ήταν αυτό το σχέδιο και σε πόσα μέρη χωριζόταν;

- Το στρατηγικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή ήταν καλά ετοιμασμένο και διακρινόταν σε τρία μέρη. Πρώτα ενδιαφέρθηκε να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους για να πάρουν τα όπλα για τον ξεσηκωμό. Γνώριζε ο Ρήγας πως χωρίς υψηλό ηθικό, δεν θα έπαιρναν οι σκλαβωμένοι Έλληνες τα όπλα για επανάσταση. Κι αυτό το πέτυχε με τον παιάνα «Θούριος». Οσοι άκουγαν τότε τον Θούριο άλλαζε η ψυχή τους για αγώνα και θυσία. Παράλληλα θέλησε να ενισχύσει την αυτοσυνειδησία και την ιστορική μνήμη των σκλαβωμένων, με την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον «Νέο Ανάχαρσι» και τα «Ολύμπια». Σκοπός του ήταν οι σκλαβωμένοι Ελληνες να μοιάσουν τους προγόνους τους. Στο δεύτερο μέρος του στρατηγικού σχεδίου του ο Ρήγας ενδιαφέρθηκε για τον τρόπο της επανάστασης των σκλαβωμένων, την έναρξη και συνέχιση των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Γνώριζε ο Ρήγας πως χωρίς στρατιωτική νίκη εναντίον των οθωμανικών στρατευμάτων δεν πέφτει η απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και των κατά τόπους πασάδων, δεν σπάνε οι αλυσίδες της σκλαβιάς, δεν αποκτιέται η ελευθερία. Γι’ αυτό και ενδιαφέρθηκε για την στρατιωτική εκπαίδευση των σκλαβωμένων, που ήταν άμαθοι στην τέχνη του πολέμου. Ηξερε ο Ρήγας πως μόνο οι Μανιάτες, οι Σουλιώτες και οι κλεφταρματωλοί ήταν εμπειροπόλεμοι. Για τον σκοπό αυτό μεταφράζει ένα στρατιωτικό εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης του διάσημου Αυστριακού στρατάρχη Κεβενχύλλερ, ώστε να εκπαιδευτούν οι άμαθοι στον πόλεμο σκλαβωμένοι επαναστάτες. Την έναρξη της επανάστασής του σχεδίαζε να αρχίσει από την Πελοπόννησο, από τους Μανιάτες και με την παράλληλη εκπαίδευση των επαναστατημένων θα προχωρούσε στους Σουλιώτες, στην υπόλοιπη Ελλάδα και τις άλλες περιοχές του βαλκανικού χώρου. Αυτή η τακτική εφαρμόστηκε και στέργιωσε στην Επανάσταση του 1821.

Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει το πολιτικό μέρος του στρατηγικού σχεδίου του. Ο Ρήγας ενδιαφέρθηκε και για το τι θα γίνει μετά τη στρατιωτική νίκη. Πώς θα κυβερνηθεί ο τόπος. Ηθελε τον δημοκρατικό αντιπροσωπευτικό τρόπο διοίκησης με σεβασμό στα «Δίκαια του Ανθρώπου» και με συγκεκριμένες συνταγματικές διατάξεις, με το «Σύνταγμά» του. Γι’ αυτό και ο Ρήγας πριν από την κάθοδό του στην Ελλάδα είχε μεταφράσει ήδη το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793, στο οποίο πρόσθεσε και δικά του στοιχεία. Πρότυπό του ήταν η αρχαία ελληνική δημοκρατία. Θα είχε έτσι έτοιμο ένα σχέδιο καταστατικού χάρτη για να κυβερνηθεί ο απελευθερωμένος βαλκανικός χώρος. Αποδεικνύεται και πάλι πόσο προνοητικός ήταν ο Ρήγας.

* Τι είναι εκείνο που κάνει τον Ρήγα μεγάλο; Το γεγονός μόνο ότι θανατώθηκε ή τα έργα του;

- Πρέπει να τονισθεί ότι εκείνο που κάνει τον Ρήγα μεγάλο δεν είναι το γεγονός και μόνο ότι θανατώθηκε - πολλοί Ελληνες, όπως ο Ρήγας, έχυσαν το αίμα τους για την πατρίδα. Τα έργα του είναι αυτά που τον έκαναν μεγάλο, η συγκρότηση για πρώτη φορά στον Ελληνισμό ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου για την επανάσταση των σκλαβωμένων, για την αποτίναξη του αλλόθρησκου δυνάστη. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια που έγραψε ο στρατηγός Μακρυγιάννης το 1836 στην εικόνα «Πτώσις της Κωνσταντινουπόλεως», ο οποίος τόνιζε: «Μετά πολλούς αιώνες [σκλαβιάς] Ρήγας ο Βελεστινλής σπύρει τον σπόρον της ελευθερίας εις τους Έλληνας και τους ενθαρρύνει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεώς των. Οι Έλληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυθέντες από τους λόγους του Ρήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της ελευθερίας».

Ο ενθουσιώδης, εμψυχωτικός «Θούριος», ατσάλωνε τις ψυχές των σκλαβωμένων για να αρπάξουν τα όπλα και να πολεμήσουν για την λευτεριά τους. Γι’ αυτό και είχε διαδοθεί σε όλο τον βαλκανικό χώρο. Τραγουδιόταν απ’ άκρη σε άκρη. Απόδειξη ότι ο Φωριέλ το 1824 στα «Δημοτικά τραγούδια» της Ελλάδος συμπεριέλαβε και τον Θούριο, ενώ είναι έργο του Ρήγα. Επεξηγεί πως ήταν πλατιά διαδομένος και τραγουδιόταν από όλο τον λαό.

Φρόντισε ο Ρήγας να έχει έτοιμο το Σύνταγμα και τους πολιτικούς χάρτες του χώρου του οραματιζόμενου κράτους του για να κυβερνηθούν δημοκρατικά οι λαοί του βαλκανικού χώρου. Γι’ αυτό και τύπωσε, πριν κατέβει στην Ελλάδα, το Σύνταγμα και τους χάρτες του χώρου, τη «Χάρτα της Ελλάδος», του χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας και ετοίμαζε τους ιδιαίτερους χάρτες της Βουλγαρίας και Σερβίας, Βοσνίας.

Με τη μελέτη και εξέταση του έργου του Ρήγα Βελεστινλή, ο καθένας θα μπορέσει πλέον να διαπιστώσει, όπως εξάλλου έχουμε κάνει, τα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας που τον συνοδεύουν και που τον αναδεικνύουν ως μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του Ελληνισμού και του βαλκανικού χώρου: Διαφωτιστής, επαναστάτης, πολιτικός νους στρατιωτικός νους μάρτυρας εθνεγέρτης και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας στον βαλκανικό χώρου.

* Τι αποτελεί σήμερα ο Ρήγας για την Ελλάδα ή τι θα έπρεπε να αποτελεί;

- Οι ιδέες του Ρήγα είναι αυτές που θα πρέπει να είναι γνωστές και να οδηγούν τους Ελληνες και γενικότερα όλους τους λαούς του βαλκανικού χώρου. Τις ιδέες και τις πρακτικές του, ο Ρήγας τις διατυπώνει στα έργα του, που τον ανέδειξαν στην πιο εμβληματική φυσιογνωμία του Ελληνισμού και των βαλκανικών λαών. Ακόμη στα έργα του, τα οποία εντάσσονται στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, ο Ρήγας καταθέτει αρκετά μηνύματα-διδάγματα, που και για σήμερα είναι επίκαιρα. Τεκμηριώνεται πλέον αντικειμενικά ότι το έργο του Ρήγα, τελικά, δεν ήταν μόνο για εκείνη την ιστορική στιγμή της ζωής του, αλλά και για σήμερα και για αύριο, έχει διαχρονικότητα. Ο Ρήγας μπορεί να γίνει οδηγός μας, για να μπορέσουμε και εμείς οι σημερινοί να πορευτούμε σωστά. Στα έργα του, ο Ρήγας μας δίνει πολλά μηνύματα, διδάγματα, που είκοσι εξ αυτών τα παρουσιάσαμε σε πρόσφατη μελέτη μας με τίτλο «Μηνύματα-Διδάγματα του Ρήγα Βελεστινλή μέσα από τα έργα του». Μνημονεύουμε μερικά:

«Να κάνουμε αυτό που μπορούμε και να μην μεμψιμοιρούμε».

«Να τιμούμε τη γενέτειρα και να αναδεικνύουμε τα ιστορικά στοιχεία της».

«Να μελετούμε και να γνωρίζουμε τα αρχαία ελληνικά κείμενα».

«Να γνωρίζουμε το ιστορικό παρελθόν γιατί συμβάλλει στην αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία μας».

«Να καθαρίζουμε το λεξιλόγιό μας από τις ξένες λέξεις».

«Πρότυπά μας να είναι οι πρόγονοι μας , οι προπάτορες μας, οι ήρωές μας».

«Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή».

«Οποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».

«Η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά».

«Με τις δυνάμεις των σκλαβωμένων αποκτιέται η ελευθερία, δεν δωρίζεται από τους ξένους».

«Η συνεργασία των λαών του βαλκανικού χώρου είναι προς όφελός τους».

Μαζί με τα έργα του ο Ρήγας μας άφησε και όλα αυτά τα μηνύματα, διδάγματα ως μια μεγάλη παρακαταθήκη. Η γνώση όλων αυτών και περισσότερο η βιωματική συνειδητοποίησή τους συμβάλλουν ώστε οι επιμνημόσυνες εκδηλώσεις μπορεί να γίνουν ως την καλύτερη προσφορά που μπορούμε να δώσουμε στους σκληρά δοκιμαζόμενους Ελληνες, για να αντιμετωπίσουν τις ξενόφερτες αλλοτριωτικές πρακτικές και να είναι μια σημαντική ελπίδα στην επόμενη γενιά μας και στις άλλες που θα ακολουθήσουν.