Κείμενο: Κώστας Τρικαλιώτης

Επιμέλεια: Χαρίκλεια Βλαχάκη

 Στις 26 Ιανουαρίου 2014, στην Πρεμετή της Αλβανίας, απεβίωσε σε ηλικία 85 ετών ο σπουδαίος αλβανός κλαριντζής Laver Bariu (Λάβερ Μπαρίου).

Στις 25 Μαΐου της ίδιας χρονιάς, μια ομάδα φίλων από τη Λάρισα, αποτελούμενη από τους: Δέσποινα Αγορογιάννη, Θανάση Παπαγεωργίου, Μιχάλη  Λουλάκη, Γλυκερία Λουλάκη, Ciro Βασιλείου και Κώστα Τρικαλιώτη), ξεκινούν ένα μουσικό οδοιπορικό στη γειτονική χώρα προκειμένου να παρευρεθούν στο μνημόσυνο του και στο τριήμερο Φεστιβάλ που διοργανώνεται για πρώτη φορά στη μνήμη του, προσκεκλημένοι του Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού της Αλβανίας Vasil Tole. Αυτές είναι οι εντυπώσεις τους.

ΑΠΟ ΛΑΡΙΣΑ- ΠΡΕΜΕΤΗ 

Η αναχώρηση από Λάρισα ήταν προγραμματισμένη για την Κυριακή 25 Μάιου. Προορισμός μας η Πρεμετή, όπου την επόμενη ημέρα ξεκινούσε το πρώτο τριήμερο Φεστιβάλ, αφιερωμένο στη μνήμη του Laver Bariu. Η διαδρομή είναι σχετικά μικρή, 315 χιλιόμετρα συνολικά επί ελληνικού εδάφους, μέσω Τρικάλων- Γρεβενών- Δοτσικού- Επταχωρίου και Κόνιτσας και άλλα 40 χιλιόμετρα επί αλβανικού, από το τελωνείο της Μέρτζιανης μέχρι την Πρεμετή.

Το οδικό δίκτυο της περιοχής είναι φτωχό χωρίς διαγραμμίσεις, σηματοδότες και καμίας μορφή οδική σήμανση. Το ίδιο και η ανοικοδόμηση στα χωριά και τους οικισμούς που συναντήσαμε στο διάβα μας, άναρχη και αυθαίρετη. Παλιά σπίτια, χαλάσματα, μαγαζιά μάντρες, νεόδμητα δίπατα- με αναμονές αλά ελληνικά- πολυτελείς βίλες, μπλεγμένα όλα μαζί, λίγο σαν Ελλάδα, λίγο σα Βαλκάνια. Σε γενικές γραμμές όμως, είναι μια εικόνα οικεία και το φυσικό περιβάλλον σίγουρα σε αποζημιώνει. Ο καταπληκτικός Αώος που πηγάζει από την περιοχή της Βωβούσας, διαπερνά την επαρχία της Κόνιτσας και εισέρχεται από την Μέρτζιανη στην Πρεμετή, όπου μετονομάζεται σε Βιόσα (Vjosa) και με αυτό το όνομα εκβάλλει στην Αδριατική θάλασσα. Τον διασχίσαμε περνώντας πάνω από μοναδικές (και λίγο επικίνδυνες) πεζογέφυρες με συρμάτινο σκελετό και ξύλινο δάπεδο, ή στενές σιδερένιες γέφυρες που χωρούσαν μετά βίας ένα όχημα και πάλι όχι με ασφάλεια. 

ΓΑΜΗΛΙΟ ΠΑΡΤΥ

Λίγο πριν την Πρεμετή, στο χριστιανικό χωριό Γκιόργκι (Αγ. Γιώργης) μας περίμενε μια έκπληξη. Και τι έκπληξη! Ένα γαμήλιο γλέντι, με κεράσματα, κρασί, κλαρίνα και ντέφια στο σπίτι της νύφης όπου ήμασταν όλοι προσκεκλημένοι. Όπως μας πληροφόρησαν, το ζευγάρι είχε παντρευτεί πριν λίγες ημέρες στο δημαρχείο και το βράδυ θα παρέθετε δεξίωση σε κοσμικό κέντρο της Πρεμετής. Στην Αλβανία και ιδιαίτερα στα χωριά οι γάμοι είθισται να κρατούν τουλάχιστον μια εβδομάδα. Ο δικός μας χρόνος ωστόσο ήταν περιορισμένος  για αυτό γεμίσαμε τα... ώτα μας με υπέροχες μουσικές, ευχηθήκαμε στο ζευγάρι ότι καλύτερο και συνεχίσαμε το ταξίδι μας.

ΣΑΝ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΑΣ

Για τη διαμονή μας στην Πρεμετή επιλέξαμε το ξενοδοχείο “Τρύφων Καλούδι”. Δεν ήταν πεντάστερο, ήταν όμως καινούργιο και πεντακάθαρο και στο πρωινό μας περίμεναν δεκάδες παραδοσιακά εδέσματα, όπως ζυμωτό ψωμί, βούτυρο πρόβειο, σπιτικά τυριά, γάλα και καφές, "εξπρέσο" και "τούρκικος". Δηλαδή "εσπρέσο" και "ελληνικός". Τελικά, τα σύνορα φτιάχνουν τον καφέ και όχι η ποικιλία, αστειευόμασταν μεταξύ μας, προσπαθώντας να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ο κόσμος γύρω μας ήταν φιλικός, χαμογελαστός και ευγενικός και όπου και αν βρεθήκαμε μας καλοδέχονται και μας άνοιγαν την καρδιά και τα σπίτια τους.

ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Η πρώτη μέρα το Φεστιβάλ ξεκίνησε με ομιλίες επισήμων σε μια εξέδρα που ήταν στημένη μπροστά από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, στην πλατεία της Πρεμετής και ακολούθησαν οι κομπανίες. Από την Πρεμετή, την Κορυτσά, το Μπεράτι, το Δέλβινο και την Ερσέκα, πλημμυρίζοντας το χώρο με μουσικές της Νότιας Αλβανίας. Είναι αυτό που εμείς απλουστευμένα ονομάζουμε "Ηπειρώτικα". Κι όμως, εδώ, τα όργανα, οι φωνές των μουσικών και η σύνθεση της κομπανίας, παράγουν έναν τελείως διαφορετικό, σχεδόν αρχέγονο, ήχο. 

Οι ορχήστρες είναι τετραμελείς έως δεκαμελείς και απαρτίζονται από ένα ή δύο 2 κλαρίνα, ένα ή δύο λαούτα, βιολί, ένα ή δύο ακορντεόν και νταϊρέ, που είναι το ηπειρώτικο ντέφι. Σε αυτές και εν αντιθέσει με την Ελλάδα, δεν υπάρχει ένας τραγουδιστής, αλλά πολυφωνία, από όλα τα μέλη της κομπανίας.

Ιδιαίτερα δε η μουσική της Πρεμετής, που για πολλούς αποτελεί μια μουσική σχολή από μόνη της, ξεχωρίζει για την αρτιότητα και την τεχνική της. Οι μουσικοί της Πρεμετής, στο τραγούδι χρησιμοποιούν την τόσκικη πολυφωνία. Στην κομπανία δηλαδή, υπάρχουν οι "ισοκράτες" που κρατάνε το ίσιο και ο "πάρτης", που "παίρνει" το τραγούδι, λειτουργώντας ως πρώτη φωνή.

Σε αντίθεση δε με την ηπειρώτικη πολυφωνία όπου ο "κλώστης" κλώθει το τραγούδι, συνοδεύοντας τον "πάρτη", στη μουσική σχολή της Πρεμετή, ο "γιομιστής" κάνει τη δεύτερη φωνή επαναλαμβάνοντας μιμητικά τα λόγια του "πάρτη", διατηρώντας μικρή χρονική υστέρηση, όπως η ηχώ. Η τεχνική είναι ιδιαίτερα δύσκολη και απαιτεί άψογο συντονισμό των μουσικών που παίζουν και τραγουδούν ταυτόχρονα, δημιουργώντας ένα μοναδικό πραγματικά αποτέλεσμα. 

ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΜΕΤΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Τη δεύτερη ημέρα του Φεστιβάλ Δευτέρα 26 Μαΐου, το πρόγραμμα περιελάμβανε επίσκεψη στο κοιμητήριο της Πρεμετής. Γνωρίζαμε βέβαια ότι θα τελούνταν μνημόσυνο στη μνήμη του Bariu, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούσαμε να φανταστούμε αυτό που θα ακολουθούσε.  Οι παρευρισκόμενοι ήμασταν περίπου 30 άτομα, έξι εμείς από Ελλάδα, κάποιοι συγγενείς του νεκρού και οι υπόλοιποι, φίλοι του, μουσικοί. Το κοιμητήριο της Πρεμετής είναι μεικτό για χριστιανούς ορθόδοξους και μουσουλμάνους, όπως ακριβώς και ο θρησκευτικός πληθυσμός της Αλβανίας. 

Στην επιμνημόσυνη δέηση δεν παρίστατο ιερέας. Ένας φίλος εκφώνησε κάποια λόγια από καρδιάς και στη συνέχεια έπιασε το κλαρίνο. Τον ακολούθησαν οι υπόλοιποι, παίζοντας ένα συγκινητικό αργό μοιρολόγι πάνω από το μνήμα. Το "Μοιρολόι της Πρεμετής" που συνέθεσε ο αείμνηστος μουσικός.

Ο καφές για τους παρευρισκόμενους δόθηκε σε ένα μικρό cafe απέναντι από το σπίτι του στην Rrouga Laver Bariu, (οδός Λαβέρ Μπαρίου), όπου σύχναζε καθημερινά για καφεδάκι και ρακί. Αυτά μας σέρβιραν κι εμάς και καθώς η ώρα περνούσε και το κλαρίνο απάλυνε τον πόνο, το μνημόσυνο εξελίχθηκε σε γλέντι. Μαζεύτηκε και κόσμος από το χωριό, έπιασαν το χορό και το τραγούδι, μέχρι που μεσημέριασε για τα καλά.

ΤΖΑΜΑΡΟΝΤΑΣ ΜΕ ΚΛΑΡΙΝΟ

Το βράδυ, όταν τα φώτα της δεύτερης βραδιάς του φεστιβάλ έσβησαν, ακολουθήσαμε τις κομπανίες σε ένα μικρό ταβερνάκι σε κάποιο σοκάκι της Πρεμετής. Καλό το φαγητό, ακόμη καλύτερο όμως το επιδόρπιο, όταν οι μουσικοί βγάλανε τα όργανα από τις θήκες και ξεκίνησαν να αυτοσχεδιάζουν σε μικτά σχήματα. Σκέτη jazz.

ΒΡΑΒΕΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Με αφορμή το Φεστιβάλ, ο φίλος, φωτογράφος Anesti Jance, ο οποίος ζει και εργάζεται στην Αθήνα, διοργάνωνε έκθεση στον Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής με θέμα την Πρεμετή, την οποία επισκεφθήκαμε το πρωί της τρίτης και τελευταίας ημέρας της εκδρομής μας. Ακολούθησε  μια μικρή εκδρομή στην κοντινή ιστορική Κλεισούρα και πίσω για ξεκούραση στο ξενοδοχείο. Το βράδυ, κατά την τελετή λήξης που φεστιβάλ,  εμφανίστηκαν ακόμη 6 από τις 18 συνολικά κομπανίες. Κατά την απονομή των βραβείων όμως στα καλύτερα μουσικά σύνολα, επικράτησε  γκρίνια. Στο τέλος οι διοργανωτές αποφάσισαν με συνοπτικές διαδικασίες να δώσουν δώδεκα βραβεία και έτσι οι περισσότεροι μουσικοί έμειναν ικανοποιημένοι.

Όσο για εμάς; Η λέξη ικανοποίηση είναι φτωχή για να περιγράψει το μέγεθος και την ένταση των συναισθημάτων που βιώσαμε. Την ομορφιά των μουσικών που ακούσαμε.

Όσο για εκείνους, μουσικόφιλους ή μη που επιθυμούν να επισκεφθούν τη Ν. Αλβανία, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αποτελεί έναν ιδιότυπο τουριστικό προορισμό, κυρίως πολιτισμικού – μουσικού & φυσιολατρικού ενδιαφέροντος, χωρίς ιδιαίτερες ανέσεις στα καταλύματα, με δύσκολο οδικό δίκτυο, αλλά με πολύ φιλικούς ανθρώπους και πολύ πλούσια και ζωντανή μουσική παράδοση, ιδίως η περιοχή της Πρεμετής και δευτερευόντως η περιοχή της Κορυτσάς.

Ποιός ήταν ο Λάβερ Μπαρίου,

Ο πολύ σπουδαίος μουσικός στο κλαρίνο και το τραγούδι Laver Bariu, γεννήθηκε στην Πρεμετή στις 2/ 5/ 1929. Μαζί με τους γονείς του μετακόμισαν στην Κορυτσά το 1935, μέχρι και το1944, οπότε επέστρεψε στην Πρεμετή όπου έζησε μέχρι το θάνατο του.

Η συμβολή του στην διαμόρφωση του “ήχου” της Πρεμετής θεωρείται καθοριστικής σημασίας καθώς φρόντισε να εμπλουτίσει τη σύνθεση της κομπανίας με δεύτερο κλαρίνο, δεύτερο λαούτο, βιολί, δεύτερο ακορντεόν και νταϊρέ, σε αντίθεση με την κρατούσα μέχρι τότε άποψη που ήθελε, από ένα όργανο σε κάθε μπάντα.

Επίσης επέβαλλε στους μουσικούς του και να τραγουδούν, ώστε να μη υπάρχει ανάγκη για επιπλέον τραγουδιστές. 

Πρώτος του δάσκαλος στο κλαρίνο ήταν ο μυθικός Vangjel Leskoviku (Βαγγέλης Λεσκοβίκου) από το Λιασκοβίκι της Ν. Αλβανίας, από όπου επίσης έλκουν τις ρίζες τους και έλληνες μουσικοί-πατριάρχες όπως ο μπαρπα Τάσιος Χαλκιάς, ο Μιχάλης Πανουσάκος, ο Νικόλαος Γκιουλέκας (Σιούλης) κ.α.

Μια πολύ σπουδαία-ιστορική ηχογράφηση που αξίζει κάποιος να αναζητήσει και να ακούσει είναι εκείνη που έκαναν τον Ιούνιο του 1993 στην Ελλάδα, ο Λάβερ Μπαρίου με τη Δώρα Στράτου, από όπου και το cd  “Το μοιρολόι της Πρεμετής”.