Από τον Λεωνίδα Τζέκα

Πρόσφατα επέστρεφα από μια φωτογράφιση στα Μετέωρα και έκανα μια στάση στα Τρίκαλα . Σταμάτησα να δω έναν καλό φίλο και συνάδελφο . Βρεθήκαμε στο Φρούριο για καφέ, είπαμε τα νέα μας και μετά περπατήσαμε στα γραφικά και στενά σοκάκια της συνοικίας Βαρούσι που βρίσκεται ακριβώς από κάτω.

«Το Βαρούσι», παραδοσιακή συνοικία , ήταν η σημαντικότερη χριστιανική συνοικία των Τρικάλων - ακούω τη φωνή του Θανάση καθώς περπατάμε στα στενά σοκάκια - αλλά παράλληλα ήταν και η πιο εύπορη συνοικία. Αποτελούσε επίσης έναν θαυμάσια οργανωμένο οικισμό που μπορούσε να καλύψει πλήρως τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες των κατοίκων του.

«Βαρούσι» σημαίνει η συνοικία εκτός κάστρου. Στην Τουρκοκρατία ήταν η χριστιανική συνοικία και μέχρι τη δεκαετία του 1930 η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων. Η παλαιά συνοικία Βαρούσι αποτελούσε την εύπορη, χριστιανική και αυτοδιοικούμενη συνοικία της πόλης που εκτεινόταν κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του Φρουρίου. Τα παλιά βαρουσιώτικα σπίτια κτισμένα μεταξύ 17ου και 19ου αι., φτιαγμένα, κατά βάση, με καλαμωτές, σοβά ή πλίνθους στα διάκενα, σοβατισμένα και βαμμένα με διάφορα χρώματα. Τα αρχοντικά του Βαρουσίου και οι πολυάριθμες εκκλησίες (συνολικά δέκα, που χρονολογούνται από τον 16ο ως τον 19ο αι.) αντικατοπτρίζουν την οικονομική και πολιτιστική άνθηση του 18ου και 19ου αι. που ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας.

Οι εκκλησίες αυτές που είναι και οι παλαιότερες της πόλης είναι η Παναγία Φανερωμένη (1853), ο Άγιος Στέφανος (1896), η Αγία Μαρίνα (1766), οι Άγιοι Ανάργυροι, η Αγία Παρασκευή, η Αγία Επίσκεψη (1543), ο Άγιος Δημήτριος (1580), ο Άγιος Ιωάννης Ελεήμονας (14ος αιώνας), ο Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος και ο Προφήτης Ηλίας (1896).

Προσπαθώ να απαθανατίσω με τη φωτογραφική μου μηχανή την ομορφιά μιας άλλης εποχής .

«Το Βαρούσι διακρίνεται για τα όμορφα αρχοντικά με τους περίτεχνους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και τις μακριές μαρκίζες – ο Θανάσης συνεχίζει να με εκπλήσσει με τις γνώσεις του. Τα γραφικά και στενά σοκάκια του έγιναν γνωστά ως «Στενά του Σακαφλιά» στα τραγούδια του Βασίλη Τσιτσάνη. Τα Τρίκαλα έγιναν γνωστά στο πανελλήνιο, χάρη στην ιστορία του Σακαφλιά που περιγράφει σε κάποιο από τα τραγούδια του ο Βασίλης Τσιτσάνης: «Στα Τρίκαλα, στα δυο στενά, σκοτώσανε τον Σακαφλιά...».

Βρισκόμαστε στην εποχή του Μεσοπολέμου, λίγο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και στα Τρίκαλα δεσπόζει η φυσιογνωμία του μποέμ τύπου και καρδιοκατακτητή των γυναικών, του ξακουστού Σακαφλιά («φίλος της σάρκας»).

Ο Σακαφλιάς, ωραίος στο παράστημα, είχε αναστατώσει την τρικαλινή κοινωνία με τα καμώματά του, ώσπου κάποιοι του στήσανε καρτέρι στα στενά σοκάκια του Βαρουσίου και τον μαχαιρώσανε. Με τον θάνατό του ο Σακαφλιάς πέρασε στη σφαίρα του μύθου και της λαϊκής παράδοσης με τον Βασίλη Τσιτσάνη να του αφιερώνει το περίφημο ρεμπέτικο τραγούδι. Έτσι καθιερώθηκε συχνά οι Τρικαλινοί να αποκαλούνται «Σακαφλιάδες».

Ολόκληρη η συνοικία έχει χαρακτηριστεί διατηρητέα με αποτέλεσμα οι νέες κατοικίες να χτίζονται σύμφωνα με τα παλιά πρότυπα.

Τα υλικά κατασκευής τους είναι κυρίως ξύλα, καλαμωτές, σοβάς ή πλίνθοι στα διάκενα. Είναι σοβατισμένα και βαμμένα με διάφορα χρώματα, κυρίως ανοικτές αποχρώσεις: λουλακί, ροζ, πράσινο και έχουν κεραμοσκεπαστές στέγες, που είναι επικλινείς με μακριές μαρκίζες που δημιουργούν ίσκιο. Τα επάνω πατώματα προεξέχουν στους δρόμους για να αυξάνουν τον ωφέλιμο χώρο στις αυλές και στα δωμάτια των σπιτιών.

Το ισόγειο για λόγους ασφάλειας ή λειτουργικούς δεν είχε παράθυρα προς τον δρόμο. Αντίθετα σειρές παραθύρων στον όροφο φωτίζουν το εσωτερικό και επιτρέπουν τη θέα. Η όψη προς την αυλή έχει περισσότερα ανοίγματα. Στο ισόγειο υπάρχουν κυρίως βοηθητικοί χώροι: κελάρια, αποθήκες ξύλων, εργαλείων κ.λπ.

Το ανώι ή χαγιάτι βρίσκεται στον όροφο ο οποίος είναι πολύ βασικός χώρος, γιατί σ’ αυτόν ανοίγονται όλα τα άλλα δωμάτια. Ήταν απλά επιπλωμένο και αποτελούσε το καθημερινό δωμάτιο της οικογένειας. Στη μέση συνήθως είχε ένα μεγάλο τραπέζι της οικογένειας, σε μια γωνιά του τοίχου ήταν ο αργαλειός, σε μια άλλη γωνιά το εικονοστάσι που το φώτιζε μια καντήλα κρεμασμένη από το ξύλινο σκαλιστό ταβάνι του χαγιατιού και στο βάθος του δωματίου υπήρχε το τζάκι».

Μια πραγματικά όμορφη περιπλάνηση στην παραδοσιακή συνοικία των Τρικάλων που συνδέει το χθες με το σήμερα, το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.