Πρωτοπήγα στην Τουρκία από ...σπόντα. Αύγουστος του 1987. Διακοπές στην Κω. Καραβάκια στην προκυμαία διαφήμιζαν ημερήσιες εκδρομές απέναντι. «Daily cruises to Bodrum». Φύγαμε. Αλλά πόσο μου κακοφάνηκε που το εύηχο όνομα της αρχαίας Αλικαρνασσού μετατράπηκε στο κακόηχο... Μπόντρουμ! Σα να λέμε... μπουντρούμι... Ο Χριστός...
Πλέαμε, με ένα τοπικό καΐκι, σε ήρεμα βαθυγάλανα νερά, αλλά και σε μια θάλασσα προκαταλήψεων. Στο μυαλό των Ελλήνων τότε η Τουρκία ήταν το μεγάλο ανατολίτικο καθυστερημένο Κράτος, μια παχιά αγελάδα που μασουλούσε χόρτο παραδομένη στη νιρβάνα της. Η εικόνα αυτή επιβεβαιώθηκε σε μεγάλο βαθμό. Και δεν έφταιγαν μόνο τα ισχυρά αρνητικά στερεότυπα που προϋπήρχαν στο μυαλό μου, διαμορφωμένα από το Δημοτικό σχολείο ακόμη, από δασκάλους... τουρκοφάγους, που σου μιλούσαν για τους «προαιώνιους εχθρούς» και σε πότιζαν με εχθρότητα.
Το «Μπόντρουμ» που αντίκρισα απεδείχθη πράγματι τότε μια βρώμικη ανατολίτικη μικρή πόλη. Ακόμη θυμάμαι τα βρωμόνερα να τρέχουν σε δρόμους δίχως αποχέτευση, την άσχημη μυρωδιά, τους κακοντυμένους με ανατολίτικη αμφίεση ανθρώπους και τα χασάπικα με τα κρεμασμένα κρέατα που τα έτρωγαν οι μύγες. Σε σύγκριση με την Κω, τους καθαρούς της δρόμους, την πεντακάθαρη παραλία τα περιποιημένα της πάρκα και τα πολυτελή της μαγαζιά η εικόνα ήταν μέρα με νύχτα. Αντικειμενικά μιλώντας...
Ξανά Τουρκία καλοκαίρι του 2000. Προορισμός Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη με ένα τουριστικό Πρακτορείο... Δεν μετέβαλα άποψη. Η Τουρκία του Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ εξακολουθούσε να είναι μια καθυστερημένη μουσουλμανική χώρα... Δρόμοι και υποδομές της κακιάς ώρας, σπίτια παλιά ή κακοφτιαγμένα, κόσμος που «φώναζε» τη φτώχεια του. Η Πόλη είχε ανατολίτικη όψη. Θύμιζε απέραντο παζάρι, όπου ένα πλήθος μικροπωλητών σε πολιορκούσε για να σου πουλήσει οτιδήποτε, από... βραστά αβγά μέχρι... ένα κουπάκι ρύζι. Δύσκολη η ζωή, στοίχημα η επιβίωση. Ξέραμε έτσι κι αλλιώς ότι οι μισθοί τους ήταν στα Τάρταρα, το κοινωνικό Κράτος ανύπαρκτο και τα αγαθά πάμφθηνα για μας... Ήταν η εποχή που οι Έλληνες... ξεσήκωναν ό,τι υπήρχε σε δερμάτινο στα τούρκικα παζάρια... Και καθώς η ξιπασμένη τότε Ελλάδα ετοιμαζόταν να διοργανώσει Ολυμπιακούς Αγώνες και το (δανεικό) χρήμα έρρεε μπόλικο, το αίσθημα υπεροχής του Έλληνα έναντι του Τούρκου χτυπούσε κόκκινο.
Επέστρεψα στην Τουρκία το 2013, μεσούσης της ελληνικής οικονομικής κρίσης. Ταξιδεύω τώρα σε μια χώρα που έχει παραγκωνίσει εμφανέστατα τον Κεμάλ και αποθεώνει πλέον τον «πατερούλη» Ερντογάν. Ταξιδεύω με κατεβασμένα τα αφτιά. Πριν φύγω, το ξενοδοχείο όπου θα διέμενα απαίτησε να προκαταβάλω όλο το ποσό, διότι, είπε, για την Ελλάδα ισχύουν «ειδικοί όροι». Τρίχες. Φοβούνταν πως οι Έλληνες ήμασταν τόσο χρεοκοπημένοι που δεν θα είχαμε καν να πληρώσουμε το δωμάτιο, όπως μου εξομολογήθηκε αργότερα ένας Τούρκος ρεσεψιονίστας, με τον οποίο πιάσαμε φιλίες και κάθε που με έβλεπε μου φώναζε «Γκεια σου καρντάς».
Αλήθεια, ήμουν στην Τουρκία; Στην καθυστερημένη ανατολίτικη μουσουλμανική χώρα; Το έβλεπα και δεν το πίστευα. Η Κωνσταντινούπολη δεν διέφερε πια σε τίποτε από μια σύγχρονη μεγάλη δυτική πόλη επιπέδου Λονδίνου και Παρισίων τουλάχιστον. Και πολύ... καινουργίλα. Καινούργιοι δρόμοι υψηλών προδιαγραφών, σύγχρονο τραμ και μετρό, υπόγειες διαβάσεις και γέφυρες, άριστα φροντισμένα πάρκα και δημόσιοι χώροι... Μια χώρα και μια κοινωνία που απέπνεε οικονομικό δυναμισμό και αισιοδοξία. Τρελή ανάπτυξη και οι ξένες επενδύσεις στα ύψη. Και νιάτα. Παντού νιάτα, στα μαγαζιά, στα μέσα μεταφοράς, στα καφέ, στα παζάρια... Η χώρα γεννάει παιδιά και τα κρατάει. Την ίδια στιγμή τα δικά μας νιάτα φυλλορροούσαν... Σαν κυνηγημένα έφευγαν με τα πτυχία στο χέρι να πάνε Ευρώπη να ψάξουν για δουλειά. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε πια ζωή.
Η Τουρκία που αντίκρισα το 2013, πραγματικά σε «ψάρωνε». Σκεφτόμουν πως αν ποτέ εμπλεκόμασταν σε πόλεμο μαζί τους -ο μόνιμος φόβος του Έλληνα- δεν θα μας έβλεπαν καν... Τι να συγκρίνεις; Η διαφορά με τη μαραζωμένη τότε Ελλάδα έδειχνε χαοτική και φαινόταν από το... Τελωνείο ακόμη. Το δικό μας στον Έβρο ήταν ένα αχούρι που -τι ειρωνεία!- είχε και σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το τούρκικο, απέναντι, τεράστιο και πολυτελέστατο. Και το είχαν φτιάξει μόνοι τους, χωρίς τις επιδοτήσεις της Ε.Ε.
Την απορία πώς γίνεται να μεταμορφωθεί μια χώρα σε τόσο μικρό διάστημα δεν την έλυσα ποτέ. Respect, είπα μέσα μου, στον Ερντογάν. Το παραδεχόταν αυτό και η Τανσού, μια Τουρκάλα φίλη πανεπιστημιακή, που είχα γνωρίσει σε ένα Συνέδριο Ιστορίας στο Παρίσι. Δεν τον πήγαινε τον Ερντογάν και τους Ισλαμιστές του. Προοδευτική και σπουδαγμένη στη Δύση, θεωρούσε οπισθοδρόμηση το «γλίστρημα» της χώρας της σε ισλαμικά μονοπάτια. Παραδεχόταν ωστόσο πως ο Ερντογάν απεδείχθη πολύ ικανός ηγέτης και αναμορφωτής. Ο άνθρωπος πήρε μια φαλιρισμένη χώρα από το χέρι και την ξανασύστησε στον κόσμο σαν μια χώρα σύγχρονη, δυνατή, ευημερούσα, με πολίτες που -επιτέλους- είδαν και πέντε ... λίρες στην τσέπη τους.
Μετά, κάτι έγινε. Το Πραξικόπημα τον άλλαξε, τον έκανε αλαζόνα, αυταρχικό, εκδικητικό συμφεροντολόγο, φιλοχρήματο - δεκάδες τα σκάνδαλα που του καταμαρτυρούν. Και μεγαλοϊδεατισμός. Ο άνθρωπος -κοινώς- την ψώνισε, αλί στον Τούρκο που καθημερινά υποφέρει από την πολιτική του.
Τη συνέχεια τη διαβάζουμε καθημερινά στα... οικονομικά ρεπορτάζ που καταγράφουν την κατακρήμνιση της τούρκικης λίρας. Κάποιοι δικοί μας επιχαίρουν και πετάνε κουβέντες του τύπου «εδώ δεν έχουν ζάχαρη και καφέ και ονειρεύονται Οθωμανική Αυτοκρατορία!». Αλλά είναι μια προσέγγιση εντελώς καφενειακή και λανθασμένη.
Δεν ταξίδεψα έκτοτε στην Τουρκία του Ερντογάν κι ούτε θέλω να ξαναπάω. Μπορεί η πτώση της λίρας να έχει καταστήσει το ταξίδι εξαιρετικά συμφέρον, αλλά δεν είμαι τόσο κυνικός, τόσο απαθής, ώστε να μπορέσω να αντικρίσω την Αγιά Σοφιά μασκαρεμένη σε τζαμί και να μην οργισθώ. Κάτι ράγισε μέσα μου και δεν έχω πια καμία διάθεση. Φαντάζομαι τα ίδια αισθήματα διακατέχουν όλους μας.
Λυπάμαι μονάχα. Λυπάμαι τον λαό της όλες αυτές τις μυρμηγκιές της φτωχολογιάς που τριγυρίζουν στα παζάρια και αγκομαχούν να βγάλουν το ψωμάκι τους. Λυπάμαι και για τη φίλη μου την Τανσού. Για όλες αυτές τις χιλιάδες των μορφωμένων Τούρκων που θέλουν μια χώρα προσηλωμένη στις σύγχρονες ευρωπαϊκές αξίες, αλλά δεν μπορούν να μιλήσουν, φιμωμένοι άλλοτε από τους πασάδες του βαθέος Κράτους και σήμερα από τους μουλάδες του Ερντογάν.
Κάνει νύχτα στην Τουρκία... Λένε πως το πιο πηχτό σκοτάδι το κάνει λίγο πριν ξημερώσει... Λένε... Μακάρι να γίνει έτσι...
ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΕΣΗΣ
alexiskalessis@yahoo.gr