Όπως είδαμε, το ποσοστό οργανικής ουσίας του εδάφους είναι η διαφορά ανάμεσα στην είσοδο οργανικών υλικών στο έδαφος και στην αποδόμηση της οργανικής ουσίας από τους μικροοργανισμούς του εδάφους. Επομένως, το τελικό ποσοστό είναι το αποτέλεσμα είτε των εισροών οργανικής ύλης είτε της αποφυγής της αποδόμησης από έντονο αερισμό. Σημειώνω εδώ ότι η σημερινή διαχείριση οδηγεί σε χαμηλή οργανική ουσία. Χωράφια (περιοχή Νίκαιας) που άρχισαν να καλλιεργούνται πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχαν τότε οργανική ουσία 3-4%, σήμερα έφτασαν στο 1% λόγω οργώματος και της συγκομιδής ή καύσης των φυτικών υπολειμμάτων. Πώς μπορούμε να αναστρέψουμε το φαινόμενο; Προφανώς διατηρώντας τα φυτικά υπολείμματα στο χωράφι, προσθέτοντας οργανική ύλη (χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης είτε συγκομιζόμενες είτε με διατήρηση στο χωράφι ως χλωρή λίπανση είτε με προσθήκη κοπριάς) και καταργώντας τη βαθιά αναμόχλευση του εδάφους, δηλαδή το όργωμα και αντικαθιστώντας το με αβαθή ελάχιστη αναμόχλευση ή με ακαλλιέργεια. Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να μας δώσει σε λίγα χρόνια αύξηση της οργανικής ουσίας για να φτάσουμε στο 2-2,5% και να μας δημιουργήσει εδάφη με ιδιαίτερα καλά χαρακτηριστικά, όπως τα περιέγραψα στο προηγούμενο σημείωμα. Αν σκεφτείτε ότι ένα στρέμμα έχει στα 30 εκατοστά του (που είναι το κύριο στρώμα που εκμεταλλεύονται τα φυτά μας) 300 - 400 τόνους εδάφους (300 για τα βαριά και 400 για τα ελαφρά) τότε το 1% οργανικής ουσίας αντιστοιχεί σε 3-4 τόνους οργανικής ουσίας που αντιστοιχεί σε αφαίρεση από την ατμόσφαιρα αντίστοιχων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Επομένως, αν θέλουμε να αυξήσουμε τη γονιμότητα του εδάφους μας καλά είναι να εφαρμόσουμε καλλιεργητικές πρακτικές που θα αυξήσουν την οργανική ουσία του, δηλαδή να περιορίσουμε την κατεργασία του εδάφους στο ελάχιστο, να διατηρήσουμε μέρος της παραγωγής (φυτικά υπολείμματα) στο χωράφι και να προσθέσουμε και άλλα οργανικά υλικά. Η Γεωργία συντηρήσεως, όπως έχω αναφέρει, είναι μια μέθοδος διαχείρισης των αγροκτημάτων που προτείνει τη χρήση μεθόδων μειωμένης κατεργασίας ή ακαλλιέργειας σε συνδυασμό με χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης και μπορεί να βελτιώσει τη γονιμότητα του εδάφους αυξάνοντας την υγεία του.

Είναι εύκολη η αλλαγή της διαχείρισης των εδαφών μας; Η απάντηση είναι σαφώς όχι. Κάθε αλλαγή από τα καθιερωμένα για να πετύχει απαιτεί στενή παρακολούθηση της κάθε καλλιέργειας και επεμβάσεις για να διορθωθούν τυχόν προβλήματα που παρουσιάζονται. Κάθε αγροτική καλλιέργεια απαιτεί τον αγρότη στο χωράφι για να αντιληφθεί έγκαιρα τις αλλαγές που συμβαίνουν και να τις διορθώσει όσο μπορεί είτε να διδαχτεί να τις αποφύγει την επόμενη χρονιά. Η μείωση της αναμόχλευσης του εδάφους και η διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων επιφέρει αρκετές αλλαγές. Η αντικατάσταση του οργώματος θα αυξήσει τα ζιζάνια, καθώς οι σπόροι των ζιζανίων θα μείνουν στην επιφάνεια του εδάφους και θα φυτρώσουν. Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα θα πρέπει να αποφύγουμε με κάθε τρόπο τη μονοκαλλιέργεια και να εισάγουμε μακροχρόνιες και καλά μελετημένες αμειψισπορές. Τα πρώτα χρόνια θα πρέπει να εφαρμόσουμε επιμελημένη ζιζανιοκτονία που θα αυξήσει ενδεχομένως το αντίστοιχο κόστος. Μη ξεχνάτε όμως ότι το όργωμα καταστρέφει ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού των γαιοσκωλήκων που φτάνει μέχρι το 90% ενώ κοστίζει περίπου 15€/στρέμμα. Η καλλιέργεια φυτοκάλυψης που δεν αφήνει το έδαφος γυμνό να το χτυπούν οι σταγόνες της βροχής και να διασπούν τα λιγότερο σταθερά συσσωματώματα του εδάφους. Τα τεμάχια του εδάφους που δημιουργούνται γεμίζουν τους πόρους της επιφάνειας του εδάφους, μειώνουν τη διήθηση του νερού και αυξάνουν τη απορροή του νερού στην επιφάνεια επικλινών εδαφών προκαλώντας τη μεταφορά τους προς τα κατώτερα σημεία της κλίσης. Αυτό το φαινόμενο της διάβρωσης αφαιρεί γόνιμα στοιχεία του εδάφους (κυρίως λεπτόκοκκα υλικά, όπως η άργιλος, αλλά και οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία) που χάνονται από τη καλλιέργεια και φυσικά από την τσέπη μας ενώ μακροχρόνια καταστρέφει το έδαφος. Η επιλογή της κατάλληλης καλλιέργειας φυτοκάλυψης, της επιλογής του τρόπου σποράς, της επιλογής της τελικής καταστροφής με αφαίρεση της υπέργειας βιομάζας ή τη διατήρησή της στο χωράφι είναι ερωτήματα που χρειάζονται συζήτηση και στο θέμα θα επανέλθω.

Κλείνοντας, σημειώνω ότι η οργανική ουσία του εδάφους, όπως είδαμε, μπορεί να παίξει ένα σημαντικό ρόλο και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η αύξησή της μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και οι αγρότες μπορούν να αξιοποιήσουν μετέχοντας σε ένα ισοζύγιο ρύπων, όπως γίνεται και με τη βιομηχανία.

Γράφει ο Φάνης Γέμτος*

* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας