Είχαν καθιερώσει σε κάθε αγώνισμα τους δικούς του τρόπους δικαιοσύνης όπως παράδειγμα την ύσπληγα για τους δρόμους και την ιππάφεση του Κλεοίτα για την αρματοδρομία.
Τον ένα τρόπο απονομής αθλητικής δικαιοσύνης των αρχαίων Ελλήνων τον είδαμε σε επίσκεψη που κάναμε στον «Πολυχώρο» Θεσσαλίας στην έκθεση του Μουσείου Κοτσανά με τις Hi-Tech εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων και στάθηκε αφορμή για το σημερινό μας άρθρο.
Μάλιστα με αφορμή το έκθεμα της ύσπληγας ο αντιπρόεδρος του Επιμελητηρίου Δημήτρης Παπαλέξης σχολίασε: «Ως Επιμελητήριο αποφασίσαμε να κάνουμε ένα μουσείο που ξαναζωντανεύει 350 περίπου λειτουργικά ομοιώματα εξαιρετικών εφευρέσεων των αρχαίων Ελλήνων. Δεν ήταν δυνατόν να λείπει από τον χώρο και η αθλητική τεχνολογία με δεδομένο ότι η Λάρισα είναι συνυφασμένη με αθλητικές επιτυχίες. Άρα λοιπόν γνωρίζουμε ότι οι Λαρισαίοι ενδιαφέρονται για την αθλητική ιστορία και είναι αυτός ένας λόγος που φέραμε και εκθέματα αθλητικής τεχνολογίας ή για να ακριβολογώ ήταν και αυτός ένας σημαντικός λόγος που προτιμήσαμε τη συγκεκριμένη έκθεση».
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΥΣΠΛΗΞ
Αρχικά, για την εκκίνηση στους αγώνες πιστεύεται ότι χρησιμοποιούσαν κάποιο σύνθημα, που όπως φαίνεται οι αθλητές συχνά αγνοούσαν. Για αυτό τον λόγο οι άρχοντες χρειάστηκε να απευθυνθούν σε ειδικούς μηχανικούς για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και αντικειμενικού τρόπου εκκίνησης. Την ύσπληγα τη γνωρίζουμε από παραστάσεις σε αγγεία που σώζονται, αλλά και από περιγραφές κατά τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια.
Αποτελούνταν συνήθως από δύο κατακόρυφους πασσάλους, που έφεραν δύο οριζόντια σχοινιά (το ένα στο ύψος των γονάτων και το άλλο στο ύψος της κοιλιάς των αθλητών).
Όταν ο αφέτης τραβούσε το σχοινί απομανδάλωσης των πασσάλων, αυτοί έπεφταν απότομα στο έδαφος λόγω της δύναμης της «νευράς» (στριμμένων νεύρων ζώων ή μαλλιών γυναικών) που υπήρχε στη βάση τους και επέτρεπαν την εκκίνηση των αθλητών.
Επιλέχθηκε ο σχεδιασμός και η ανακατασκευή ενός ελαφρού τύπου φορητού μηχανισμού που μπορεί να λειτουργήσει με δύο τρόπους: α) με τη χρήση του κρίκου σκανδαλισμού σύμφωνα με τα πρότυπα της ύσπληγας της Νεμέας. Σε αυτή την περίπτωση ο αφέτης τινάσσει απότομα επάνω το σχοινί χειρισμού για να απελευθερωθούν οι κρίκοι και να πέσουν απότομα οι πάσσαλοι β) με τη χρήση ράβδων μανδάλωσης - απομανδάλωσης εφαρμόζοντας γνωστές τεχνικές από την πολεμική μηχανική της εποχής. Σε αυτή την περίπτωση ο αφέτης τραβά απαλά το σχοινί χειρισμού για να απομανδαλωθούν και να πέσουν απότομα οι πάσσαλοι.
Η ΙΠΠΑΦΕΣΗ ΤΟΥ ΚΛΕΟΙΤΑ
Ο άλλος τρόπος απονομής αθλητικής δικαιοσύνης(δεν εκτείθεται) αλλά στην αρματοδρομία ήταν η ιππάφεση του Κλεοίτα. Πρόκειται για έναν ευφυή μηχανισμό που επέτρεπε την ετεροχρονισμένη αλλά δίκαιη εκκίνηση των αρμάτων και των ίππων στις αρματοδρομίες και τις ιπποδρομίες του ιπποδρόμου της Αρχαίας Ολυμπίας. Ο μηχανισμός εξασφάλιζε την εκκίνηση πολλών αρμάτων που ήταν βαθμιδωτά παραταγμένα στην εκτεταμένη αφετηρία του ιπποδρόμου, που είχε τη μορφή πλώρης πλοίου (Λ). Ο χειριστής του μηχανισμού απασφάλιζε την κλεψύδρα στην άκρη της αφετηρίας οπότε το χάλκινο δελφίνι χαμήλωνε σιγά-σιγά περιστρέφοντας τύμπανα με σχοινιά σε ένα βωμό, ενώ ένας χάλκινος αετός που ήταν πάνω σε αυτόν υψωνόταν στον ουρανό. Παράλληλα με τη βοήθεια χρονισμένων σχοινιών σε υπολογισμένα χρονικά διαστήματα (ανάλογα με το χρόνο κάλυψης από τα άρματα της μεταξύ τους απόστασης) τα φράγματα από σχοινί των διαδρόμων έπεφταν διαδοχικά και τα άρματα ξεκινούσαν.
Τα στοιχεία αντλήθηκαν από «HYSPLEX: The starting mechanism in ancient stadia, P. Valananis», «Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, Ηλειακά, VI 10-16»
ΠΑΝΟΣ ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ: Οταν ξαναλειτούργησε η ύσπληξ στα Νέμεια
Ο επίκουρος καθηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Πάνος Βαλαβάνης, που όχι μόνο μελέτησε και κατασκεύασε ένα σύγχρονο μοντέλο αυτού του συστήματος αλλά και το έθεσε σε εφαρμογή με επιτυχία στους αγώνες για την αναβίωση των αρχαίων Νεμείων που οργάνωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Berkeley στην Καλιφόρνια κ. Steven Miller, σε δηλώσεις του 2008 τόνισε: «Η ύσπληξ, ένα πολύ χαρακτηριστικό δείγμα της προόδου των αρχαίων σε θέματα τεχνολογίας αλλά και εφαρμογής τους στην καθημερινή ζωή. Στις μέρες μας τώρα, η ιδέα για την αναζήτηση πληροφοριών και την κατασκευή στη συνέχεια μιας σύγχρονης ύσπληγος ξεκίνησε από έναν αμφορέα στην έκθεση για «Το πνεύμα και το σώμα» που έγινε το 1990 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ηταν ένας παναθηναϊκός αμφορέας του δεύτερου μισού του 4ου αι., ο οποίος στην πίσω πλευρά του είχε μια παράσταση αφέσεως τριών οπλιτοδρόμων. Τρεις δρομείς που κρατούσαν ασπίδα και φορούσαν κράνος ήταν έτοιμοι για την εκκίνηση αγώνα δρόμου. Οι δρομείς αποδίδονται στην παράσταση κατά μέτωπο και η ύσπληξ διακρίνεται καθαρά. Η ύσπληξ αποτελούνταν από ξύλα και σχοινιά τεντωμένα μπροστά στους αθλητές, τα οποία έπεφταν απότομα για την εκκίνηση. Η αναζήτηση αρχιτεκτονικών καταλοίπων της ύσπληγος που ακολούθησε αποκάλυψε ίχνη της σε αρχαία στάδια. Στη Νεμέα, στην Κόρινθο, στην Ισθμία και στο στάδιο Επιδαύρου βρέθηκαν στα άκρα των αφέσεων πλάκες με υποδοχές στο εσωτερικό τους που θα πρέπει να δέχονταν κάποια ξύλινη κατασκευή. Υπήρχαν όμως και δύο επιγραφές του 2ου π.Χ. αι. από τη Δήλο όπου είχαν καταγραφεί τα αντικείμενα που φυλάσσονταν σε μια αποθήκη και εκεί γίνεται αναφορά σε διάφορα τμήματα της ύσπληγος. Από την Καλιφόρνια το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ συνέβαλε στην κατασκευή του μοντέλου της ύσπληγος σε φυσικό μέγεθος. Ετσι, αναβίωσαν τα αρχαία Νέμεια, η ύσπληξ ξαναλειτούργησε άψογα μετά από 2.300 χρόνια, αφού σε μία ημέρα σηκώθηκε και έπεσε 52 φορές δίνοντας την εκκίνηση στους αγώνες δρόμου. Οσοι βρέθηκαν στη Νεμέα υποστηρίζουν πως η εκδήλωση αυτή όχι μόνο ήταν πολύ καλά οργανωμένη και απολύτως πιστή ως προς τα αρχαία πρότυπα αλλά προσέφερε σε όλους, αθλητές από 33 χώρες καθώς και χιλιάδες θεατές, μια ξεχωριστή ποιότητα που προέρχεται από την επαφή με πράγματα πρωτογενή και καθαρά.
Του Σωτ. Κέλλα
