Του Δημήτρη Χατζηευθυμίου

Τι τους μαθαίνουν στα σχολεία; Το συχνό ερώτημα που όλοι μας κάνουμε όταν –συνήθως- θέλουμε να επικρίνουμε τη δημόσια εκπαίδευση για τα παιδιά που ...παραδίδει στην ελληνική κοινωνία.

Με το ίδιο ερώτημα απευθυνθήκαμε στους εκπροσώπους του δημόσιου σχολείου, επιχειρώντας να διερευνήσουμε αν και πώς οι έννοιες του αντιφασισμού, του αντιναζισμού και του αντιρατσισμού, περνούν μέσα από τις σχολικές τάξεις, αποτελούν μέρος της διδακτέας ύλης.

Ομολογώ ότι περίμενα να εισπράξω αρνητικές απαντήσεις. Διαψεύστηκα. Ευτυχώς. Η Χρυσή Αυγή και οι ναζιστικές αντιλήψεις της, δεν χτύπησαν τις πόρτες ανυποψίαστων –στην πλειοψηφία τους- νέων. Αντίθετα στις τάξεις της μέσης εκπαίδευσης γίνεται λόγος για τέτοιου είδους κοινωνικοπολιτικές πρακτικές και ιδεολογίες που διαλαλούν το φυλετικό μίσος και διαχωρισμό.

Το πόσο συχνά και σε ποιο βαθμό, είναι ένα άλλο ζήτημα, που υπακούει σε μία αρχή: ότι... εν αρχή ην ο καθηγητής. Στον εκπαιδευτικό, είτε ως μονάδα, είτε ως σύνολο (σύλλογος διδασκόντων, διεύθυνση σχολείου), και τις ευαισθησίες τους, εναπόκειται ο τρόπος με τον οποίο θα περάσουν τα μηνύματα που πρέπει στη νέα γενιά.

Στη δική μου πάντως (εκεί στα μέσα της δεκαετίας του ΄70) δεν ενθυμούμαι τέτοιου είδους διδαχές, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν πάμπολλοι λόγοι και «φρέσκα» γεγονότα για μαθήματα αυτού του είδους. Έτσι, μοιραία, η γνώση της ευρωπαϊκής ιστορίας, η άνοδος πρώτα του μιλιταρισμού όπως εκφράστηκε από τον ιταλικό φασισμό, στη συνέχεια του ναζισμού και οι θηριωδίες του με αποκορύφωμα το Ολοκαύτωμα, δεν αποτέλεσαν ποτέ τμήμα της διδακτέας ύλης, παρά μόνο εκείνης που μπορούσε κανείς να αναζητήσει εκτός σχολικών αιθουσών.

ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΑΦΟΡΜΗ...

Σήμερα όμως τα σχολικά πράγματα δεν είναι έτσι.

Όπως μας λέει ο προϊστάμενος Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης της Περιφερειακής Διεύθυνσης Θεσσαλίας κ. Θωμάς Πεχλιβάνης, τόσο στα βιβλία της Ιστορίας όσο και σε εκείνα της Πολιτικής και Κοινωνικής Αγωγής (του γυμνασίου και του λυκείου), υπάρχουν ενότητες αφιερωμένες σε ιστορικά και πολιτικά γεγονότα από τα οποία ο εκπαιδευτικός μπορεί να έχει πλήθος αφορμών ώστε να προκαλέσει με τη σειρά του το ενδιαφέρον των μαθητών του. Ταυτόχρονα οι νέες δραστηριότητες και οι βιωματικές δράσεις και προγράμματα, μπορούν να είναι αφιερωμένες σε τέτοιου είδους μαθήματα και διδασκαλίες.

«Υπάρχουν πολλοί τρόποι να προκαλέσουμε συζητήσεις στην αίθουσα. Ασφαλώς όλα ξεκινούν από το παιδαγωγικό στυλ, οπωσδήποτε έχουν να κάνουν με τις αντιλήψεις και την ιδεολογική συγκρότηση του εκπαιδευτικού, ο ρόλος του οποίου είναι να βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση. Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι τέτοιου είδους «μαθήματα» δεν μπορεί να γίνονται από καθέδρας αλλά μέσα από την πράξη και τη βιωματική δράση», αναφέρει ο κ. Πεχλιβάνης.

«Μια λέξη, ένας όρος, είναι συχνά αρκετοί για να υπάρξει ο προβληματισμός, να αρχίσει ο διάλογος, να εξεταστούν και να αναλυθούν φαινόμενα και να συζητηθούν οι προεκτάσεις τους», συμπληρώνει ο σχολικός σύμβουλος Φιλολόγων κ. Χρ. Ντάμπλιας.

Εκπαιδευτικοί της Μέσης Εκπαίδευσης με τους οποίους συνομιλήσαμε παραδέχονται ότι τα τελευταία δύο χρόνια τις αφορμές τις δίνουν οι ίδιοι οι μαθητές. Με τη «Χρυσή Αυγή» να προσπαθεί να μπει στον χώρο του σχολείου προκειμένου να στρατολογήσει νέα μέλη, οι συζητήσεις δίνουν και παίρνουν τόσο στο προαύλιο όσο και στα γραφεία των καθηγητών. Φαινόμενα ύπαρξης μικρών «πυρήνων» από μαθητές που είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα (συνήθως από «μόδα»), ταυτίζονται με τη Χ.Α., είναι υπαρκτά. Οι προβληματισμοί μεταξύ των εκπαιδευτικών είναι εκπεφρασμένοι και κατατεθειμένοι με αναφορές εδώ και πολύ καιρό στις αρμόδιες διευθύνσεις εκπαίδευσης και το υπ. Παιδείας.

Ως εκ τούτου στα σχολεία δεν είναι οι πρόσφατες εξελίξεις που δίνουν τροφή για τέτοιες συζητήσεις εντός της τάξης.

«Είναι καλό το σχολείο να κρατά αποστάσεις από την επικαιρότητα. Από την άλλη όμως πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν παίζει (το σχολείο) τον ρόλο που είχε παλαιότερα, καθώς κι άλλοι φορείς όπως και τα Μέσα Ενημέρωσης, συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου», προσθέτει ο κ. Πεχλιβάνης.

Η 28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΜΙΑ ΚΑΛΗ ΑΦΟΡΜΗ

Σε κάθε περίπτωση όμως ο φετινός εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου αποτελεί μια καλή αφορμή και δίνει μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να τονιστεί η αντιφασιστική διάσταση ενός ιστορικού γεγονότος.

Η επέτειος του «ΟΧΙ» και η έναρξη της Αντίστασης, δεν σηματοδοτούν μόνο τον αγώνα του ελληνικού λαού για την απελευθέρωση και την εθνική ανεξαρτησία. Τόσο ο ελληνοϊταλικός πόλεμος όσο και η Εθνική Αντίσταση, ήταν μέρος ενός γενικότερου –και μεγαλύτερου- πολέμου που είχε και ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Αφού κοινός εχθρός των συμμάχων ήταν ο ιμπεριαλιστικός φασισμός του Μουσολίνι και ο εθνικοσοσιαλισμός – ναζισμός του Χίτλερ.

Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

Εξίσου διαχρονικό αλλά και επίκαιρο είναι και το αντιρατσιστικό «μάθημα» που δίνει η δημόσια εκπαίδευση. Ένα μάθημα ζωής, που ξεκινά από τα πιο απλά και συνήθη στερεότυπα, όπως ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου με βάση γνωρίσματα και χαρακτηριστικά του. Στο βιβλίο της «Έκφρασης- Έκθεσης» της Β΄ Λυκείου και με αφορμή τα γνωστά σε όλους μας «παρατσούκλια», που όσο εύκολα βγαίνουν τόσο δύσκολα χάνονται, οι έφηβοι, «γνωρίζονται» με την ιδιότυπη αυτή μορφή ρατσισμού: πώς δηλαδή μια «ταμπέλα» μπορεί να ασκήσει βία απέναντι στο άτομο, επηρεάζοντας και τη συμπεριφορά των άλλων προς αυτό, όσο και του ιδίου προς τους άλλους, σε σημείο τέτοιο μερικές φορές ώστε να του αλλάζει την ίδια του τη ζωή.

Στη συγκεκριμένη ενότητα η έννοια της «διάκρισης» σε όλες τις εκδοχές και παραλλαγές της, δίνει αφορμή για συζήτηση και προβληματισμό, για μια σειρά στερεοτύπων που έχουν να κάνουν με το φύλο, το χρώμα, τη θρησκεία, την εθνικότητα, αλλά και πιο «καθημερινά», όπως είναι η καταγωγή, το επάγγελμα, η κοινωνική τάξη κ.λ.π.

«Οι γενικές κρίσεις αποτελούν την αρχή όλων των διακρίσεων, που με τη σειρά του είναι η βάση του ρατσισμού», αναφέρεται χαρακτηριστικά. Ποιος μπορεί να διαφωνήσει;

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Ποιο όμως είναι το «αντίδοτο» στη διάκριση; Πώς οικοδομείται ο σεβασμός απέναντι στον άλλο και η αποδοχή της ιδιαιτερότητάς του; Η εμπέδωση δημοκρατικής συνείδησης είναι η απάντηση. Και πώς καλλιεργείται αυτή στο σχολείο, που αποτελεί τη βάση για την «αντί»-στάση απέναντι σε όλα αυτά τα φαινόμενα;

Ο κ. Μπεχλιβάνης παραπέμπει στους τρόπους με τους οποίους οι μαθητικές κοινότητες (μαθητές και εκπαιδευτικοί), επιλαμβάνονται και λύνουν μικρά αλλά καθημερινά επεισόδια της σχολικής ζωής. Επεισόδια, που προκαλούν φαινόμενα κακής παρέας, οπαδισμού, σχολικής βίας κ.ο.κ., η αντιμετώπιση των οποίων ακριβώς συμβάλλει στην εμπέδωση δημοκρατικής αντίληψης και συνείδησης.