ΑΓΙΑ (Γραφείο «Ε»)

Του Νίκου Γουργιώτη

Τον βρήκα τυχαία στον δρόμο. Ως συνήθως βιαστικός ο Γρηγόρης Καλαγιάς παρότι συνταξιούχος, επιβιβαζόταν στο αγροτικό του αυτοκίνητο. «Για πού έτσι γρήγορα;» του είπα. «Πάω να μαζέψω σπαθόχορτο» μου απάντησε «για να φτιάξω σπαθόλαδο» και έφυγε χωρίς δεύτερη κουβέντα.

Το συνηθίζει αυτήν την εποχή ο απόστρατος πιλότος της Πολεμικής μας Αεροπορίας να τρέχει στις πλαγιές του Κισσάβου για να συλλέξει το ίσως γνωστότερο σε πολλούς ως… βάλσαμο, το φυτό οι ιδιότητες του οποίου το κατατάσσουν σε ένα από τα πολύ σημαντικά για τον άνθρωπο θεραπευτικά βότανα. Το συνηθίζει αρκετός κόσμος, άλλωστε. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες αποδεδειγμένα πολλές. Αποτελεί ένα από τα λίγα βότανα στον κόσμο που έχουν μελετηθεί τόσο διεξοδικά. Ως εκ τούτου, για όσους ξέρουν να το επεξεργαστούν, αυτήν την περίοδο τρέχουν να το μαζέψουν. Άλλοι, που απλά γνωρίζουν τη φήμη του, το αγοράζουν από φαρμακεία ή από χώρους όπου πωλούνται βότανα.

Πρόκειται για μια χαμηλή πολυετής πόα με ελαφρά ξυλώδη κλαδιά και κατακίτρινα χαρακτηριστικά λουλούδια που ανθίζουν από τώρα τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Όταν πέσει πάνω τους φως εμφανίζουν ημιδιάφανα στίγματα και μαυροκόκκινες κουκκίδες, όπου βρίσκονται έγχρωμα αιθέρια έλαια και ρητίνες.

«Το βάλσαμο της ψυχής και του σώματος» λένε για το βότανο αυτό όσοι γνωρίζουν. Στην Αμερική επιδοτείται η καλλιέργειά του. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες θεωρείται σπουδαίο. Στην αρχαιότητα, οι θεραπευτικές ιδιότητές του ήταν ονομαστές. O Γαληνός και ο Διοσκουρίδης το πρότειναν ως διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό και αιμοστατικό. Στον μεσαίωνα αποδόθηκαν στο φυτό μαγικές ιδιότητες, ιδιαίτερα μάλιστα αν η συλλογή του γινόταν στις 24 Ιουνίου, τη μέρα που εορτάζεται η μνήμη του Ιωάννη Προδρόμου του Κλήδωνα. Σύμφωνα με λαϊκές δοξασίες, ήταν το βότανο που έδιωχνε με τη μυρωδιά του τα κακά πνεύματα. Εκτός από τη θεραπευτική του χρήση, έχει χρησιμοποιηθεί και ως πρώτη ύλη για την παραγωγή κίτρινης και κόκκινης βαφής που προοριζόταν για το χρωματισμό μάλλινων και μεταξωτών νημάτων. Τέλος, αποτελούσε βασικό συστατικό στη διαδικασία ταρίχευσης των νεκρών, απ’ όπου και η λέξη «βαλσάμωμα».

H επιστημονική ονομασία του είναι Hypericum perforatum. Άλλα ονόματά του είναι St John’s wort, βότανο του Προδρόμου, υπερικό το διάτρητο, βαλσαμάκι, μπάλσαμο, λειχηνόχορτο, ψειροβότανο, χελωνόχορτο, κουκτσούδι, περίκη, σπαθόχορτο, κοψοβότανο. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για το συσχετισμό του με τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Κατά μία εκδοχή, ονομάστηκε βότανο του Προδρόμου επειδή ήταν από τις «ακρίδες», δηλαδή τα άκρα των φυτών με τα οποία τρεφόταν ο Βαπτιστής στην έρημο. Κατά μία άλλη άποψη, οφείλει το όνομά του στα ημιδιάφανα και μαυροκόκκινα στίγματα στα πέταλά του, που ερμηνεύτηκαν ως σύμβολο του αίματος του Αγίου Ιωάννη, ενώ οι διαφανείς κουκκίδες των πετάλων θεωρήθηκαν σύμβολο των δακρύων που χύθηκαν όταν αποκεφαλίστηκε.

H πιο σημαντική δραστική ουσία του βαλσαμόχορτου είναι η υπερικίνη, η οποία βρίσκεται σε ολόκληρο το φυτό, αλλά σε μεγαλύτερη συγκέντρωση στις ανθισμένες κορυφές του (που όμως, όταν πολυκαιρίσουν, χάνουν τις ιδιότητές τους). Περιέχει ακόμα φλαβονοειδή (16% στα φύλλα), ξανθόνες, φαινολικά οξέα και ίχνη αιθέριων ελαίων (0,13%). Πρόκειται για ένα ισχυρό φαρμακευτικό μέσο με σοβαρές αντενδείξεις, που για κανένα λόγο δεν πρέπει να το χρησιμοποιήσει κάποιος αν δεν έχει προηγουμένως συμβουλευτεί γιατρό.

Οι τρόποι που το χρησιμοποιούμε είναι:

Σε κάψουλες (ξερό εκχύλισμα ή τιτλοδοτημένο ξερό εκχύλισμα) για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ως έλαιο. Το «σπαθόλαδο», όπως το αποκαλούν συχνά, παράγεται αν βάλουμε τις ανθισμένες κορυφές του φυτού σε ένα μπουκάλι με παρθένο ελαιόλαδο (σε αναλογία 1 μέρος φυτού προς 10 μέρη ελαιόλαδου) και τις αφήσουμε για 23 εβδομάδες στον ήλιο. Τότε αποκτά κόκκινο χρώμα και είναι έτοιμο για χρήση. Διατίθεται και έτοιμο στο εμπόριο. Ενδείκνυται για την αντιμετώπιση δερματολογικών προβλημάτων, την επούλωση τραυμάτων, εγκαυμάτων κλπ.

Ως αλοιφή. Παράγεται από παρθένο ελαιόλαδο και σκόνη από το αποξηραμένο φυτό. Οι ακριβείς αναλογίες των συστατικών της κρέμας καθορίζονται κατά περίπτωση, σύμφωνα με το πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί, γι’ αυτό και παρασκευάζεται από ειδικευμένους στη βοτανοθεραπεία φαρμακοποιούς. Ενδείκνυται για πρώτου βαθμού εγκαύματα, έκζεμα, σκασίματα χεριών, ανοίγματα του δέρματος λόγω κατάκλισης.

Ως πόσιμο έγχυμα. Είναι κατάλληλο για στομαχικές διαταραχές, για παθήσεις του ουροποιητικού και του νευρικού συστήματος.

Ως βάμμα. Χρησιμοποιείται ευρέως ως συστατικό φαρμακευτικών σκευασμάτων.