Του Δημήτρη Βάλλα

Φωτ. Λ. Τζέκας

Είναι ένα κομμάτι της ιστορίας αυτής της πόλης που σιώπησε ξαφνικά και παραμένει βουβό για χρόνια τώρα. Λίγοι το γνωρίζουν και ακόμα και σήμερα η ημερομηνία κατασκευής του είναι άγνωστη καθώς τα παράξενα σύμβολα που είναι χαραγμένα στην εξωτερική του πλευρά, είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθούν!

Πρόκειται για το ρολόι της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Λάρισας το πιο παλιό δημόσιο ρολόι της πόλης που υφίσταται ακόμα και αποτελεί το σύμβολο της Σχολής καθώς δεσπόζει επιβλητικά στο κεντρικό κτίριο.

Η ιστορία του ξεκινά από το 1911, τότε δηλαδή που πρωτολειτούργησε η Γεωργική Σχολή και συνέχιζε να χτυπά ανά μία ώρα με την καμπάνα του μέχρι που αποφασίστηκε το 1990 η απενεργοποίησή του για να μην ενοχλεί με τον ήχο του τους σπουδαστές που διανυκτέρευαν στο οικοτροφείο.

Με τον φακό της «Ε», το επισκεφθήκαμε προχθές, ένα ταξίδι κυριολεκτικά μέσα στο χρόνο χωρίς όμως να μάθουμε πολλά. Ο μηχανισμός του σκουριασμένος και γεμάτος κουτσουλιές καθώς εκεί βρίσκουν καταφύγιο τα πουλιά με τη μανιβέλα έτοιμη για κούρδισμα να περιμένει μάταια κάποιον να την αγγίξει.

ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΡΟΛΟΓΙΑ

Το ρολόι της Γεωργικής Σχολής αποτέλεσε μαζί με άλλα και αντικείμενο μελέτης , αλλά και έκθεσης που ήταν αποτέλεσμα του προγράμματος ΚΡΗΠΙΣ - ΕΛΙΣΤΟΚΑΙΝΟ του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών / Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας. Η έκθεση παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2014 στο Ιδρυμα Μεσογειακών Σπουδών και, με τη χρήση φωτογραφιών δημόσιων ρολογιών και μηχανισμών τους, παρουσίαζε ιστορικά, τεχνολογικά, κοινωνικά και χωροτακτικά ζητήματα σχετιζόμενα με το δημόσιο χρόνο στην Ελλάδα. Τα δημόσια ρολόγια, και κυρίως οι πύργοι ρολογιών, υπήρξαν επί αιώνες η κοινή χρονική αναφορά που βαθμονόμησε τις ανθρώπινες δραστηριότητες και μετέβαλε την αντίληψη για τη ροή των γεγονότων και τη διάρθρωση της καθημερινότητας.

Για τα δημόσια ρολόγια ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και ένας εκ των επιμελητών της έκθεσης, Ανδρέας Λυμπεράτος τονίζει σε συνέντευξή του με αφορμή την έκθεση: «Δεν γεννά το ρολόι το χρονικό συντονισμό, αλλά οι ανάγκες για χρονικό συντονισμό οδήγησαν στην εφεύρεση του μηχανικού ρολογιού. Σύμφωνα με βάσιμες υποθέσεις, η εφεύρεση του συστήματος διαφυγής (escapement) που είναι η βασική καινοτομία που οδήγησε στο ρολόι, έγινε στα μοναστήρια της Δύσης (ειδικά σε αυτά των Κιστερκιανών) όπου αναπτύχθηκε έντονα η χρονική πειθαρχία ως μορφή ασκητικής. Δεν γνωρίζουμε ούτε εφευρέτη ούτε χρόνο εφεύρεσης του μηχανικού ρολογιού. Ενας βασικός λόγος γι' αυτό είναι ότι οι σχετικές αναφορές σε ωρολόγια στις μεσαιωνικές πηγές χρησιμοποιούν όρους (horologium, horloge) που δε διακρίνουν το μηχανικό ρολόι από τα παλαιότερα υδραυλικά ρολόγια. Οι πρώτες αδιαμφισβήτητες αναφορές σε μηχανικά ρολόγια είναι στην Αγγλία, το ρολόι στον Πύργο του Νόριτς (1321-1325), για το οποίο σώζεται κατάλογος των υλικών, και το αστρονομικό ρολόι στον Αγ. Αλβανό του Ριχάρδου του Ουόλινγκφονρτ (1330). Το τελευταίο ο Ριχάρδος το περιέγραψε με τόση λεπτομέρεια, ώστε έγινε δυνατή η ''ανακατασκευή'' του στις μέρες μας. Οι μελετητές του φαινομένου, ωστόσο, θεωρούν ότι τα ρολόγια αυτά είναι αρκετά περίπλοκα για να είναι τα πρώτα που κατασκευάστηκαν, οπότε υποθέτουμε ότι τα πρώτα μηχανικά ρολόγια πρέπει να είχαν κατασκευαστεί μια πεντηκονταετία περίπου πριν (χονδρικά γύρω στο 1280-1285), στο τελευταίο τέταρτο του 13ου αιώνα, κάπου στη Δυτική ή Κεντρική Ευρώπη».

Ο ίδιος συμπληρώνει ότι «τα μηχανικά ρολόγια διαδόθηκαν σε ανθηρές οικονομικά αστικές κοινότητες (Ιταλία, Γαλλία, Φλάνδρα κ.α.) στο 14ο αιώνα και χρησίμευσαν για τον συντονισμό των αστικών οικονομικών δραστηριοτήτων, αποτελώντας παράλληλα εμβλήματα ''αστικής υπερηφάνειας" των κατοίκων τους. Η πορεία για να φτάσουμε στο "ο Χρόνος είναι χρήμα" υπήρξε μακρά και συνδέεται με την εκβιομηχάνιση και την πλήρη επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής (στην Αγγλία στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αι.). Μετά τις εξελίξεις αυτές, ο μετρούμενος με το ρολόι εργάσιμος χρόνος αποτέλεσε αντικείμενο αντιπαράθεσης των εργοδοτών και των εργατών. Δεν είναι λίγοι εξάλλου αυτοί που πιστεύουν ότι το μηχανικό ρολόι ήταν η καρδιά της βιομηχανικής επανάστασης και όχι η ατμομηχανή».