Με την ίδια σκληρότητα - ωμότητα αρχίζουν να αναπαράγονται οι ειδήσεις γύρω από το τραγικό συμβάν. Τα ονόματα και οι φωτογραφίες των φερόμενων ως δραστών βρίσκονται σχεδόν παντού. Οδηγούνται στη φυλακή, ο ένας δέχεται επίθεση στο κελί και το σχετικό βίντεο το βλέπει το πανελλήνιο. Το μεγαλύτερο μέρος των χρηστών μέσων κοινωνικής δικτύωσης εκφράζει ανακούφιση για την πρώτη τιμωρία τους και οργή για τις πράξεις που κατηγορούνται. Εκρηκτικός συνδυασμός.

Η κ. Αγγελική Καρδαρά είναι μια ερευνήτρια εγκλημάτων που διαθέτει πολύχρονη εμπειρία και παράλληλα έναν πολύτιμο συνδυασμό γνώσεων, ο οποίος μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμος ως προς τη σφαιρική εκτίμηση του περιστατικού. Διδάκτωρ Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών, τακτική επιστημονική συνεργάτιδα του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) και φιλόλογος. Με μέντορα τον εγκληματολόγο και πρώην υπουργό Γιάννη Πανούση έχει συγγράψει μάλιστα τρία σχετικά βιβλία «Τρομοκρατία και ΜΜΕ», «Φυλακή και Γλώσσα», «Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη».

«Η υπόθεση της Ρόδου απασχολεί όλη την κοινωνία αλλά και την επιστημονική κοινότητα. Γεννά φλέγοντα ερωτήματα» μας λέει στο ξεκίνημα της κουβέντας «Κατηγορούνται νέοι άνθρωποι που φέρεται να έδρασαν με μεγάλη βιαιότητα. Στοιχεία για τα οποία βέβαια θα αποφανθεί η δικαιοσύνη. Ωστόσο είναι μια υπόθεση που δεν μας αφήνει απαθείς. Μας προβληματίζει ερευνητικά για όλα τα χαρακτηριστικά της, κυρίως για την ηλικία των φερόμενων ως δραστών και τη βιαιότητα που καταδεικνύει πλήρη απαξίωση για την ανθρώπινη ζωή».

*Η νεανική παραβατικότητα πρέπει να μας ανησυχεί και για ποιον λόγο;

-Πρέπει να μας προβληματίσει. Παρατηρείται μια αύξηση των φαινομένων βίας, ενώ καταγράφονται από τους ειδικούς επιστήμονες στοιχεία, όπως η σοβαρότητα, η περιπλοκότητα και η πολυμορφία των περιστατικών της σύγχρονης παραβατικότητας. Βλέπουμε ότι αρκετές πράξεις εμπεριέχουν έντονο το στοιχείο της βίας και παράλληλα, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, μειώνεται το όριο ηλικίας, κατά το οποίο ξεκινά η εμπλοκή των ανηλίκων με τον ποινικό νόμο. Συναντούμε και προβλήματα στον πυρήνα της οικογένειας παραβατικών νέων και πρέπει να δώσουμε έμφαση κυρίως στην πρόληψη.

Τα διαθέσιμα στοιχεία για ανθρωποκτονίες με θύματα και δράστες νέους καταδεικνύουν σημαντικές πτυχές του θέματος και από αυτά μπορούμε να εξαγάγουμε σημαντικά συμπεράσματα για το φαινόμενο. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας υπολογίζεται πως 200.000 ανθρωποκτονίες διαπράττονται μεταξύ νέων ηλικίας 10-29 ετών, ποσοστό που αντιπροσωπεύει το 43% του συνολικού αριθμού ανθρωποκτονιών κατά έτος.

Οι ανθρωποκτονίες αποτελούν την 4η κύρια αιτία θανάτου νέων ανθρώπων ηλικίας 10-29 και σε ποσοστό 83% των ανθρωποκτονιών και θύματα είναι άνδρες και επίσης σε όλες τις χώρες η συντριπτική πλειοψηφία των δραστών είναι άνδρες. Για κάθε νεαρό άτομο που δολοφονείται, πολλοί περισσότεροι υφίστανται σοβαρούς τραυματισμούς που απαιτούν νοσηλεία. Ένα ποσοστό 3-24% γυναικών αναφέρουν πως η πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία έγινε με εξαναγκασμό. Όταν η νεανική βία δεν οδηγεί στον θάνατο, έχει μακροπρόθεσμες και συχνά μόνιμες συνέπειες στην ψυχική και σωματική υγεία των εμπλεκόμενων νέων. Η νεανική βία αυξάνει σημαντικά το κόστος των υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας και ποινικής δικαιοσύνης. Όλα τα στοιχεία λοιπόν οδηγούν στο ότι πρέπει να ρίξουμε το βάρος στην πρόληψη.

*Τα όσα συνέβησαν με τον 19χρονο, φερόμενο ως δράστη, μέσα σε σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων έγιναν γρήγορα γνωστά στην κοινωνία. Κατεγράφησαν σε κινητό και μεταδόθηκαν από τα περισσότερα ΜΜΕ και προσωπικούς λογαριασμός Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Αρκετοί από τους θεατές εξέφρασαν ένα αίσθημα ανακούφισης μ’ αυτό που συνέβη. Το θεωρείται φυσιολογικό;

-Σε όλες τις υποθέσεις υψηλού εγκληματικού ενδιαφέροντος αυτό που διαπιστώνουμε και ερευνητικά είναι ότι οι χρήστες των social media, είτε επειδή καλύπτονται από την ανωνυμία είτε από την ταχύτητα του μέσου, εκφράζουν σκέψεις όπως θα τις εξέφραζαν σε μια καφετέρια με την παρέα τους. Οι αντιδράσεις είναι ακραίες. Σε αρκετές περιπτώσεις επιρρίπτουν ευθύνες ακόμα και στα ίδια τα θύματα. Δεν σέβονται ούτε και αυτήν τη σημαντική παράμετρο. Από την άλλη σε υποθέσεις που υπάρχουν, για παράδειγμα, κατηγορίες για κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια βλέπουμε πως οι περισσότεροι ζητούν τη θανατική ποινή προτού γίνει το δικαστήριο. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι το τεκμήριο της αθωότητας στον νομικό μας πολιτισμό είναι απαραβίαστο, γιατί ακόμα και σ’ αυτές τις υποθέσεις μπορεί να υπάρχει ανατροπή των δεδομένων στη δίκη, όπως πάλι έχουμε δει να συμβαίνει.

Αυτό που με προβληματίζει είναι εάν αυτές οι αντιδράσεις που είναι τόσο έντονες και ακραίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν και μετά από μερικούς μήνες. Εάν δηλαδή θα θυμάται η κοινωνία και οι χρήστες των social media την Ελένη και αν θα μιλάμε με το ίδιο πάθος για τα κοινωνικά δικαιώματα και την προστασία των θυμάτων. Για μένα αυτή είναι η ουσία. Καμία ακραία αντίδραση δεν προσφέρει το παραμικρό στην υπόθεση. Αυτό που έχει αξία είναι με έναν τρόπο ολοκληρωμένο, με τεκμηρίωση και σεβασμό στον νομικό μας πολιτισμό να μιλήσουμε για την ουσία του θέματος που είναι να προλάβουμε ειδεχθή εγκλήματα, να περάσουμε πολύτιμα κοινωνικά μηνύματα, να διασφαλίσουμε τα δικαιώματα των θυμάτων που επιβίωσαν και των μελών της οικογένειας θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους. Η ουσία και όχι η επιφάνεια πρέπει να απασχολεί την κοινωνία μας.

Ο Δαγκλής, ο Σεχίδης και οι σατανιστές της Παλλήνης

ΟΤΑΝ Ο ΜΙΝΤΙΑΚΟΣ ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ

Η κ. Καρδαρά έχει ασχοληθεί ως ερευνήτρια με εγκλήματα που έγιναν από το 1993 ως και σήμερα, σχετίζοντάς τα με τη δημοσιογραφική κάλυψη. Τη ρωτήσαμε πώς σχολιάζει την έως τώρα κάλυψη του περιστατικού. Εάν παρατήρησε κάποια ρεπορτάζ που ξέφυγαν από τους κανόνες δεοντολογίας και εκτός της πληροφόρησης προσπάθησαν με συναισθηματικό εκβιασμό να τραβήξουν τα βλέμματα των πολιτών; Αν ναι, κάτι τέτοιο παρατηρείτε τα τελευταία έτη να συμβαίνει συχνότερα και για ποιον λόγο;

-Αρχικά θα τόνιζα την ανάγκη επιμόρφωσης των δημοσιογράφων -κυρίως των αστυνομικών και δικαστικών συντακτών- ώστε να μπορούν να εμβαθύνουν στο εγκληματικό φαινόμενο.

Θεωρώ πως πολλά λάθη διαπράττονται σε ορισμένες περιπτώσεις και από άγνοια. Έχοντας ασχοληθεί ερευνητικά με τον τρόπο απεικόνισης στα ΜΜΕ υποθέσεων εγκληματολογικού ενδιαφέροντος (η ανάλυσή της αφορά εγκλήματα που έλαβαν χώρα από το 1993 έως και σήμερα) θα έλεγα πως το φαινόμενο δεν είναι καινούριο αλλά ούτε έχει μεγαλύτερη ένταση τα τελευταία χρόνια. Αρκεί να σας θυμίσω την υπόθεση των σατανιστών της Παλλήνης, των Δουρή, Δαγκλή, Σεχίδη.

Τότε υπήρχαν αντίστοιχες τηλεοπτικές εκπομπές, όπου πραγματικά οι υποθέσεις παρουσιάζονταν σαν ταινίες θρίλερ σε συνέχειες. Τότε βλέπαμε έναν μιντιακό κανιβαλισμό καθημερινά. Σήμερα θεωρώ πως η αλλαγή αφορά στα social media. Πλέον ο κάθε χρήστης ανώνυμα γράφει χαρακτηρισμούς και σχόλια, τα οποία μπορεί να είναι ακραία. Σε υποθέσεις τόσου υψηλού εγκληματολογικού ενδιαφέροντος οι δημοσιογράφοι οφείλουν να έχουν μια πολύ καλή γνώση του θέματος και να συμβουλεύονται ειδικούς επιστήμονες που μπορούν να τους κατατοπίσουν.

Έχουμε δει βέβαια μιντιακό κανιβαλισμό πρόσφατα, όπως στην υπόθεση της ανθρωποκτονίας του ζευγαριού στην Κύπρο. Εκεί από το μεγάλο μέρος των ΜΜΕ ο ανήλικος γιος της οικογένειας στιγματίστηκε ως ο δολοφόνος των γονιών του, με το αδιανόητο επιχείρημα πως ήταν ο θετός γιος. Το παιδί τελικά δεν είχε καμία ανάμειξη. Διαπίστωσα ερευνητικά μια πρωτοφανή αγριότητα που δεν είχα ξαναδεί σε βάρος παιδιού.

Σαφώς απαιτείται προσοχή. Υπάρχει όμως και το θετικό, πως τα τελευταία χρόνια περισσότερο οι δημοσιογράφοι κάνουν αναφορές σε φερόμενους ως δράστες και στο τεκμήριο της αθωότητας. Ακόμα όμως υπάρχει δρόμος να διανύσουμε.

Του Κώστα Γκιάστα