Η διαμεσολάβηση Dean Acheson και το τελικό σχέδιο λύσης που κατέθεσε (Ιούλιος-Αύγουστος 1964), έχει απασχολήσει και απασχολεί ακόμα και σήμερα σε πολύ μεγάλο βαθμό την ιστορική έρευνα. Ωστόσο, δεν έχει απαντηθεί ακόμα με απόλυτη βεβαιότητα αν αυτό το σχέδιο που κατέθεσε ο τότε υφυπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α., απετέλεσε πραγματικά την τελευταία ευκαιρία για την Ένωση. Παρ’ όλα αυτά για ένα πράγμα φαίνεται πως υπάρχει μια γενική παραδοχή: Ότι, δηλαδή, είναι εξαιρετικά δύσκολο, ίσως ακόμα και επικίνδυνο, να εξετάζουμε πολιτικές και αποφάσεις μιας άλλης εντελώς διαφορετικής περιόδου, με τα δεδομένα του σήμερα. Σημαντικό ακόμα είναι το γεγονός πως σχεδόν όλοι οι ιστορικοί ερευνητές-αναλυτές, ενώ από την μια αναφέρονται διεξοδικά στους χειρισμούς της ελληνικής πλευράς, από την άλλη δεν φαίνεται να τους απασχολεί σχεδόν καθόλου η στάση της Τουρκίας που στην πραγματικότητα απέρριπτε σχεδόν τα πάντα χωρίς συζήτηση. Έτσι, την ώρα που οι πολιτικές ηγεσίες στην Αθήνα και στη Λευκωσία, συνήθως ακόνιζαν μαχαίρια, στην Άγκυρα έκαναν αυτό που κάνουν πάντα: Παρακολουθούσαν τρίβοντας με ικανοποίηση τα χέρια τους και περίμεναν.

Σκοπός του σημερινού σημειώματος δεν είναι να αναλύσουμε το «Σχέδιο Acheson», αλλά να καταδείξουμε τη συμπεριφορά του ξένου παράγοντα απέναντι στη δημοκρατική κυβέρνηση της Ελλάδας και να τη συγκρίνουμε με όσα αντίστοιχα συμβαίνουν και σήμερα από πλευρά ευρωπαίων «εταίρων» μας. Προσωπικά επιμένω να υποστηρίζω, όσο κι αν κάποιοι διαφωνούν, ότι το πρόβλημα της παρτίδας μας δεν ήταν ποτέ και δεν είναι ούτε και σήμερα οικονομικό!

Όταν ο Γ. Παπανδρέου είχε φύγει από την Αμερική (Ιούνιος 1964) και όταν ολοκληρώθηκε η μεσολάβηση Acheson (Ιούλιος-Αύγουστος 1964), ο Πρόεδρος Jonson κάλεσε στο Λευκό Οίκο τον Έλληνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον Αλέξανδρο Μάτσα. Αφού του ανέφερε τους όρους του «Σχεδίου Acheson», διαμείφθηκαν μεταξύ τους λόγοι απαξιωτικοί προς τα διπλωματικά θέσμια. Ο Αμερικανός Πρόεδρος χρησιμοποίησε γλώσσα πεζοδρομίου. Ας δούμε το χαρακτηριστικό διάλογο όπως τον περιγράφει ο Σπ. Παπαγεωργίου:

«Του είπε ο Έλλην διπλωμάτης:

Όπως σας είπεν ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, καμμία Ελληνική κυβέρνησις δεν θα ηδύνατο να αποδεχθή τοιούτον σχέδιον, Εν πάση περιπτώσει, το Σύνταγμα της Ελλάδος δεν επιτρέπει εις την κυβέρνησιν να εκχωρή εις ξένην χώραν μίαν Ελληνικήν νήσον.

Σημείωση: Οι Αμερικανοί θεωρούσαν δίκαιο και επιβεβλημένο να δώσει η Ελλάδα εδαφικά ανταλλάγματα τόσο στην Κύπρο, όσο και σε βάρος της εθνικής εδαφικής της κυριαρχίας. Είχαν εισηγηθεί την παραχώρηση του Καστελόριζου (!), η δε Τουρκία πρόκρινε και την εδαφική προώθηση της εντεύθεν του Έβρου, εκτός από την εδραίωση στη χερσόνησο της Καρπασίας.

Εις τας ψυχραίμους αυτάς παρατηρήσεις, η οργίλη αντίδρασις του Τζόνσον, ανακαλούσα εις την μνήμην, χυδαίους τύπους του Φαρ Ουέστ, ήτο η εξής:

- Τότε άκουσε με, κύριε πρεσβευτά: Γ.... τη Βουλή σας και το Σύνταγμά σας. Η Αμερική είναι ελέφας. Η Κύπρος είναι ψύλλος. Αν οι δύο αυτοί ψύλλοι (προφανώς οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι) εξακολουθήσουν να τσιμπούν τον ελέφαντα ίσως ο ελέφας να τους δώση καμμιά με την προβοσκίδα του!

Αφού συνήλθεν από την απροσδόκητον αυτήν αντίδρασιν, ο πρέσβυς παρετήρησε πάλιν:

- Θα αναφέρω τας απόψεις σας εις τον κ. πρωθυπουργόν. Αλλά σας εξήγησα ήδη ποία είναι η απάντησις του πρωθυπουργού. Η Ελλάς είναι δημοκρατική χώρα και ο πρωθυπουργός δεν δύναται να ενεργήση εναντίον της θελήσεως της Βουλής.

- Να σου πω, απήντησεν ο Τζόνσον, «τι απάντησιν θα δώσω αν πάρω αυτού του είδους την απάντησιν από τον πρωθυπουργό σας; Δια ποίον εκλαμβάνει επί τέλους τον εαυτόν του; Δεν ημπορώ να φορτωθώ τον μπελάν ενός δεύτερου Ντε Γκώλ. Πληρώνωμεν ένα σωρόν ωραία Αμερικάνικα δολάρια εις τους Έλληνας, κύριε πρεσβευτά. Αν ο πρωθυπουργός σας μου κάνη μίαν διάλεξιν περί Δημοκρατίας, Βουλής και Συντάγματος, η ιδική του Βουλή και το ιδικό του Σύνταγμα δυνατόν να μην διαρκέσουν επί πολύ!...

Οι λόγοι αυτοί του Αμερικανού Προέδρου δεν ήσαν απλώς τραχείς και πρωτάκουστοι, αλλά και περιέκλειον διαφανή απειλήν. Ο Έλλην πρέσβυς ήκουσεν εμβρόντητος τους απίστευτους αυτούς λόγους. Αλλά παρέμεινεν απαθής. Αντέδρασεν λέγων:

-Οφείλω να διαμαρτυρηθώ για τον τρόπον με τον οποίον ομιλείτε, κύριε Πρόεδρε. Ως αντιπρόσωπος της Ελλάδος, συμμάχου των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν δύναμαι να ανεχθώ τοιαύτην συμπεριφοράν.

Ο Αμερικανός ηγέτης ωργίσθη ακόμη περισσότερον και εκραύγασε:

-Μη ξεχάσης να πης εις τον γέρο Πάπα -δεν ξέρω πως τον λένε- αυτό το οποίο σου είπα. Κοίταξε καλά μήπως δεν του το ειπής. Ακούς;

Μετά την ταπεινωτική αυτήν συμπεριφορά, ο πρέσβυς έφυγε και αφού μετέβη εις την Ελληνικήν πρεσβείαν, ήρχισε να συντάσση σχετικήν έκθεσιν προς την κυβέρνησιν του. Διά πρώτην φορά εις την σταδιοδρομίαν του επροβληματίσθη τόσον περί του τρόπου με τον οποίον θα απέδιδε τα διαμειφθέντα. Αλλά μη δυνάμενος να πράξη άλλως, κατέγραψε και τας εκτοξευθείσας χυδαιότητας και ιταμάς προειδοποιήσεις και παρέδωσε το κείμενο δια να διαβιαβασθή τηλετυπικώς και βάσει κώδικος εις τας Αθήνας. Ούτω, δια της επιμελούς κρυπτογραφήσεως, ενομίζετο ότι η απίστευτος αυτή πτυχή των Ελληνο-Αμερικανικών σχέσεων δεν θα διέρρεεν, αλλά θα περιωρίζετο η κοινοποίησις της εις τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και τον υπουργόν των Εξωτερικών. Το τηλετυπικόν μηχάνημα ήτο νεωτάτου τύπου, μόλις το είχεν αγοράσει η πρεσβεία από τους Αμερικανούς και διέθετεν - ως είχον διαβεβαιώσει οι πωληταί απεριορίστους δυνατότητας ασφαλών κρυπτογραφικών μεταδόσεων.

Δεν παρήλθον παρά ολίγα λεπτά μετά την μετάδοσιν της εκθέσεως προς τας Αθήνας, και ο Έλλην πρέσβυς έλαβε το εξής τηλεφώνημα του Προέδρου Τζόνσον:

- Πας γυρεύοντας να σε γράψω εις τα μαύρα κατάστιχα, κύριε πρεσβευτά; Θέλεις αλήθεια να θυμώσω μαζί σου; Αυτό ήτο μία ιδιαιτέρα συνομιλία μεταξύ των δύο μας. Δεν είχες κανένα λόγο να γράψης όλους αυτούς τους λόγους που σου είπα. Για πρόσεξε καλά!....

Και ο Αμερικανός Πρόεδρος έκλεισε με οργήν το τηλέφωνο. Το νέον ξέσπασμά του αποδείκνυεν, εκτός των άλλων, την άμεσον και πλήρη δυνατότητα των Αμερικανών να ωτακουστούν, να παρακολουθούν και να καταγράφουν επακριβώς τα πάντα....». (Σπ. Παπαγεωργίου «ΑΠΟ ΤΗ ΖΥΡΙΧΗ ΣΤΟΝ ΑΤΤΙΛΑ, τ.β’, σσ. 124,125 και 126).

Κατά τους Lawrence και Winner ο πρόεδρος Johnson εκτόνωσε την ενόχληση για την απόρριψη του «Σχεδίου Acheson» στον Έλληνα πρέσβη στην Ουάσιγκτον, όταν ο τελευταίος του εξήγησε ότι ακόμη και αν Παπανδρέου ενέκρινε τα αμερικανικά σχέδια, ο πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να υπερκεράσει το ελληνικό κοινοβούλιο και το σύνταγμα, ο Johnson ξέσπασε: «Να πάει να γ... το κοινοβούλιο και το σύνταγμα σας.....». Ο Johnson προειδοποίησε: «Αν ο πρωθυπουργός σας συνεχίσει να μου μιλά για τη δημοκρατία, το κοινοβούλιο και το σύνταγμα, ο ίδιος, το κοινοβούλιο και το σύνταγμά του δεν θα διαρκέσουν πολύ καιρό». Για να εξασφαλισθεί ότι ο πρωθυπουργός έλαβε το μήνυμα (και χρησιμοποιώντας ένα κλασικό του τέχνασμα, την προσποιητή δυσκολία να θυμάται ενοχλητικά άτομα), ο πρόεδρος κατέληξε στο συμπέρασμα, «Μην ξεχάσεις να πεις στο γέρο Πάπα... πως τον λένε, ό,τι σου είπα. Ακούς;». (Lawrence S. Winner, «American Intervention in Greece, 1943-1949», New York, 1982, σελ. 303).

Ασφαλώς το παραπάνω περιστατικό δεν ήταν το μοναδικό. Και στο παρελθόν, αλλά και μεθύστερα, υπήρξαν κι άλλα πολλά τέτοια περιστατικά χυδαίας συμπεριφοράς εκ μέρους του Αμερικανών και μάλιστα σε ανώτατο επίπεδο. Περιστατικά που δείχνουν τον τρόπο σκέψης και τις μεθόδους που εφαρμόζουν προκειμένου να επιβάλουν τη βούληση τους και τα όποια σχέδια τους σε βάρος αδύναμων κρατών και εθνών. Το περιστατικό αυτό καταγράφεται ακόμα για να καταδείξει τη σθεναρή στάση της τότε ελλαδικής πολιτικής ηγεσίας και για να συγκριθεί με άλλες αντίστοιχες πολύ πιο πρόσφατες, όταν οι Αμερικανοί οριστικοποίησαν ουσιαστικά τις γκρίζες ζώνες σε βάρος της Ελλάδας στο Αιγαίο. Τότε που ο Κ. Σημίτης ευχαριστούσε τους Αμερικάνους για τις πολύτιμες υπηρεσίες τους! Και ένας αέρας δυνατός έπαιρνε μαζί του και την ελληνική σημαία που κυμάτιζε στο Ίμια...

Δρ. Ντίνος Αυγουστή

Εκπαιδευτικός στο ΤΕΙ Λάρισας