Η παρουσία της στη Γη, είναι τόσο παλαιά, όσο σχεδόν και εκείνη του ανθρώπου. Η συγκεκριμένη νόσος φαίνεται ότι υπάρχει στον πλανήτη μας τουλάχιστον εδώ και 4.000 χρόνια, όπως προκύπτει από ευρήματα με ενδείξεις της ασθένειας σε: Αιγυπτιακές μούμιες, απολιθώματα και ζωγραφιές σπηλαίων.
Επιδημιολογία: Το ένα τρίτο του πληθυσμού της Γης είναι μολυσμένο από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Εκτιμάται, ότι κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται 20 εκατομμύρια περιπτώσεις φυματίωσης, από τις οποίες τα 9 εκατομμύρια είναι νέα περιστατικά, ενώ 3 - 4 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους ετησίως από τη νόσο, από τους οποίους, οι 500.000 είναι παιδιά. Το 80 % της μόλυνσης, το 90 % της νόσησης και το 95 % των θανάτων από φυματίωση, συμβαίνουν στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η εξέλιξη της Ιατρικής, η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, στις χώρες της Δύσης, μείωσε δραματικά την επίπτωση της νόσου. Όμως, στον υπόλοιπο Κόσμο, η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες θανάτου. Περιοχές, που έχουν το σοβαρότερο πρόβλημα, είναι: η Αφρική, η Ασία, η Ν. Αμερική, οι Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και αρκετές από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Η Ελλάδα θεωρείται χώρα με υψηλή επίπτωση Φυματίωσης, γι’ αυτό και το εμβόλιο κατά της νόσου ( BCG ) περιλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών. Η επίπτωση της φυματίωσης στη χώρα μας, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, κατέστη σημαντικά υψηλότερη, εξ αιτίας της μαζικής εισροής μεταναστών από χώρες με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και κακές συνθήκες παροχής υπηρεσιών υγείας.
Η παγκοσμιοποίηση των τελευταίων ετών και η μαζική μετακίνηση πληθυσμών από χώρες του τρίτου κόσμου προς τις αναπτυγμένες χώρες, σε συνδυασμό με τη δραματική αύξηση των κρουσμάτων φυματίωσης σε ασθενείς με AIDS, τείνουν να καταστήσουν τη φυματίωση σοβαρότατη απειλή για την υγεία των κατοίκων των χωρών, στις οποίες η εν λόγω νόσος είχε πρακτικά εκλείψει.
Τι είναι η φυματίωση: Η φυματίωση είναι λοιμώδης μεταδοτική νόσος , η οποία προσβάλλει τους πνεύμονες σε ποσοστό 85 %, αλλά και άλλα όργανα του σώματος, όπως: τα οστά, τους λεμφαδένες, τους νεφρούς, τον εγκέφαλο, τις μήνιγγες, την περιτοναϊκή κοιλότητα κ.α.
Αιτιολογία: Οφείλεται στο μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης (Mycobacterium Tuberculosis) ή Βάκιλλο του Κoch. Πρόκειται για ένα μη κινητό αερόβιο μικρόβιο, το οποίο ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό γιατρό Robert Koch, το 1882. Η μόλυνση των ατόμων γίνεται κυρίως από τους πνεύμονες, με την αναπνοή και την εκπομπή των σταγονιδίων από τον ασθενή. Υπάρχουν διάφοροι τύποι μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης, από τους οποίους, τον άνθρωπο μολύνουν ο ανθρώπειος και ο βόειος τύπος.
Μετάδοση της νόσου: Η φυματίωση είναι ουσιαστικά μία αερομεταφερόμενη νόσος, που μεταδίδεται με τα σταγονίδια, που εκπέμπονται με το πτάρνισμα, το βήχα ή την έντονη ομιλία ενός ατόμου, που πάσχει από ενεργό φυματίωση. Οι περισσότεροι άνθρωποι, που εισπνέουν το μυκοβακτηρίδιο, μολύνονται, αλλά δεν νοσούν, επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα αμύνεται κατά του μικροβίου και δεν επιτρέπει την ανάπτυξή του. Σε ένα σημαντικό ποσοστό των ατόμων που μολύνονται, τα βακτήρια καθίστανται ανενεργά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως παραμένουν ζωντανά στο ανθρώπινο σώμα και μπορούν να ενεργοποιηθούν σε ανύποπτο χρόνο, κάτω από συνθήκες εξασθένησης του οργανισμού. Από τα άτομα που μολύνονται, μόνο ένα ποσοστό 10 % θα αναπτύξει ενεργό φυματίωση. Περισσότερο ευαίσθητα είναι τα παιδιά.
Η όλη διαδικασία της εγκατάστασης του μικροβίου στον ανθρώπινο οργανισμό, μετά τη μόλυνση, διαρκεί 11-12 εβδομάδες περίπου. Αυτό αποδεικνύεται με τη δερμοαντίδραση Mantoux, που γίνεται στο χέρι του ατόμου. Άτομα μικρής ηλικίας ( παιδιά ηλικίας < 5 ετών ) ή πολύ εξασθενημένα άτομα διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν βαριάς μορφής φυματίωση ( φυματιώδη μηνιγγίτιδα, κεγχροειδή φυματίωση ). Η νόσηση από φυματίωση υποδιαιρείται σε τρεις φάσεις : α) την πρωτοπαθή μόλυνση ή πρωτοπαθές σύμπλεγμα, β) την αιματογενή διασπορά ή γενικευμένη μορφή και γ) τη φυματίωση των οργάνων.
Προδιαθεσικοί παράγοντες: Στους προδιαθεσικούς παράγοντες περιλαμβάνονται: η φτώχεια, ο υποσιτισμός, οι κακές συνθήκες υγιεινής, τα ανεπαρκή συστήματα υγείας, ο αλκοολισμός, το κάπνισμα, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, ο σακχαρώδης διαβήτης, η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, η επίκτητη ανοσολογική ανεπάρκεια ( AIDS ) και ορισμένες μορφές καρκίνου (π.χ. λεμφώματα, λευχαιμίες ). Η γενετική καταβολή ίσως παίζει κάποιο ρόλο.
Συμπτωματολογία: Τα πιο συχνά συμπτώματα της ενεργού Φυματίωσης είναι: α) Επίμονος βήχας, που διαρκεί περισσότερο από 15 ημέρες. β) Γενική αδυναμία, καταβολή, ανορεξία, κακουχία. γ) Απώλεια βάρους. δ) Πυρετός ή δεκατική πυρετική κίνηση, με εφιδρώσεις κυρίως τη νύχτα. ε) Αιμοπτύσεις και στ) πλευριτική συλλογή. Σε πλευρίτιδα, τα κυριότερα συμπτώματα είναι: θωρακικός πόνος (πλευροδυνία ), δύσπνοια, βήχας και πυρετός.
Διάγνωση της νόσου: Η διάγνωση της νόσου μπορεί κυρίως να επιτευχθεί με την δερμοαντίδραση Mantoux, τη μικροσκοπική εξέταση πτυέλων και την ακτινογραφία θώρακος.
Πρόληψη της νόσου: Μπορεί να επιτευχθεί με: 1) τον εμβολιασμό κατά της φυματίωσης ( εμβόλιο BCG ), 2) την έγκαιρη ανίχνευση και ταυτοποίηση του ατόμου, που έχει μολυνθεί από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, 3) τη θεραπεία της λανθάνουσας φυματικής λοίμωξης, που μπορεί να αποτρέψει την ανάπτυξη της ενεργού νόσου, 4) την περιβαλλοντική υγιεινή ( αποφυγή του συνωστισμού στο σπίτι, στην εργασία και σε άλλους δημόσιους κλειστούς χώρους ), 5) τον συχνό εξαερισμό των χώρων και 6) την αποφυγή της δημόσιας απόχρεμψης ( φτυσίματος ) στο έδαφος.
Θεραπεία: Η θεραπεία της φυματίωσης στηρίζεται στη χορήγηση αντιφυματικής αγωγής. Χορηγούνται αντιφυματικά φάρμακα, σε συνδυασμούς επί χρονικό διάστημα, που κυμαίνεται από 9 μήνες μέχρι και δύο χρόνια, ανάλογα με τη βαρύτητα ή την ανθεκτικότητα της νόσου.
Τα αντιφυματικά φάρμακα διακρίνονται: α) στα πρωτεύοντα ( Ισονιαζίδη, Ριφαμπικίνη, Στρεπτομυκίνη, Αιθαμβουτόλη, Πυραζιναμίδη ) και στα δευτερεύοντα
(Παρααμινοσαλικυλικό οξύ ή PAS, Kυκλοσερίνη και Καπρεομυσίνη ).
Βελτίωση ( υποκειμενική και κλινική ) της κατάστασης του ασθενή συνήθως παρατηρείται μετά πάροδο 2 – 4 εβδομάδων από την έναρξη της θεραπείας.
Η 24 Μαρτίου έχει καθιερωθεί από τη Διεθνή Ένωση κατά της φυματίωσης και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ( ΠΟΥ ), ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της φυματίωσης, σε ανάμνηση της ανακάλυψης του μυκοβακτηριδίου της φυματίωσης από τον Ρόμπερτ Κωχ, στις 24 Μαρτίου του 1882.
* Ο Δρ. Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
