Έγινε γνωστό ότι το προσεχές φθινόπωρο έχει προγραμματισθεί να γίνουν τα εγκαίνια του νέου Διαχρονικού Μουσείου της Λάρισας. Στις αίθουσες του θα περιλαμβάνονται, όπως αναφέρει και ο τίτλος του, ευρήματα από όλες τις προϊστορικές και ιστορικές περιόδους της περιοχής μας. Έτσι ολοκληρώνεται, ύστερα από μια πορεία 134 χρόνων, η επιθυμία η οποία εκδηλώθηκε από τα πρώτα ακόμη χρόνια ελεύθερου βίου της Θεσσαλίας να περισυλλεγούν και να εκτεθούν σε κάποιο επίσημο χώρο όλες οι αρχαιότητες οι οποίες ήταν διάσπαρτες και απροστάτευτες κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Πρόσφατα δύο καλοί φίλοι έθεσαν στη διάθεσή μου δύο σημαντικά ευρήματα. Ο Κώστας Θεοδωρόπουλος το Ενοικιαστήριο υπ’ αριθμ. 39.591 του 1909 ενός υπαίθριου χώρου στην περιοχή της κλειστής τουρκικής αγοράς (μπεζεστένι), ο οποίος προοριζόταν για την συγκέντρωση των διάσπαρτων ανά την πόλη και την γύρω περιοχή αρχαιοτήτων και ο Αχιλλέας Καλτσάς φωτογραφίες του 1917 με απόψεις του χώρου με τα αρχαιολογικά μνημεία.
Με την ευκαιρία των δύο αυτών γεγονότων θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε, έχοντας στη διάθεσή μας και απεικονιστικές απόψεις, πως ήταν και τι περιείχε την περίοδο 1909 με 1917το υπαίθριο αρχαιολογικό μουσείο που αναπτύχθηκε πρόχειρα στην περιοχή του Φρουρίου.Για την ιστορική διαδρομή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Λάρισας από τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση του 1881, μέχρι τη δημιουργία του σημερινού Διαχρονικού Μουσείου σας παραπέμπουμε στη σπουδαία εργασία της αρχαιολόγου Στέλλας Κατακούτα[1].
Σύμφωνα με το κείμενο του Ενοικιαστηρίου που συνέταξε ο συμβολαιογράφος Αγαθάγγελος Ιωαννίδης[2],στις 20 Οκτωβρίου 1909, εμφανίσθηκαν στο γραφείο του[3] παρουσία των μαρτύρων Αναργύρου Ζαβιτζάνου, και Αθανασίου Μπουσινιώτη[4], ο Απόστολος Αρβανιτόπουλος, έφορος Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας με έδρα τον Βόλο και ο Ζήσης Δημητρίου[5] καφεπώλης. Συμφωνήθηκε ότι ο πρώτος «…ενοικίασε και παρέδωκε προς τον δεύτερον το επί της Ακροπόλεως Φρουρίου προορισμένον δια Αρχαιολογικόν Μουσείον δια τρία ολόκληρα συνεχή έτη[6]» από την 1η Οκτωβρίου 1909, με τίμημα για όλη την τριετία 1.350 δραχμές. Το τίμημα αυτό θα κατέβαλε ο ενοικιαστής Ζήσης Δημητρίου τμηματικά στον έφορο Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας υπό την ιδιότητά του ως αντιπροσώπου του Δημοσίου και της Αρχαιολογικής Εταιρείας και μαζί με αυτό θα έπρεπε να τηρήσει και τους εξής όρους:
--Σε περίπτωση που θα αποφασισθεί ανέγερση Μουσείου να διακοπεί η μίσθωση χωρίς επιπτώσεις,
--Ο ενοικιαστής του χώρου Ζήσης Δημητρίου υποχρεώνεται να κατασκευάσει τοίχο σε όλο το οικόπεδο με πέτρες και πλίνθους που μπορεί να πάρει από τον ερειπωμένο τουρκικό στρατώνα που υπήρχε μέσα στον περίβολο του οικοπέδου,
--Ο ίδιος υποχρεώνεται να βάλει σε σειρά τις διάσπαρτες μέσα στο οικόπεδο αρχαιότητες, να τις προστατεύει από κλοπή και φθορές και να καλλωπίσει τον χώρο αυτόν «δεόντως».
--Επιπλέον πρέπει να εξοφλήσει και το υπόλοιπο του προηγούμενου ενοικιαστή του χώρου του Φρουρίου Νικολάου Αναγνωστοπούλου.
Από την μελέτη του Ενοικιαστηρίου του 1909 αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο οικοπεδικός χώρος του Φρουρίου[7]γύρω από την κλειστή τουρκική αγορά νοικιάσθηκε από τον καφεπώλη Ζήση Δημητρίου. Φαίνεται ότι ο χώρος αυτός ήταν δημόσιος και νοικιαζόταν σε διάφορους επιχειρηματίες για να αναπτύξουν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες (καφενεία, ψυχαγωγικά κέντρα, κλπ.). Στη δυτική πλευρά του χώρου αυτού διατέθηκε ένα μέρος όπου τοποθετήθηκε η υπαίθρια Αρχαιολογική Συλλογή της Λάρισας. Είχε μεταφερθεί από την αυλή του Διδασκαλείου[8] με την φροντίδα του αρχαιολόγου Αποστόλου Αρβανιτοπούλου, ο οποίος είχε διορισθεί το 1906 από την «Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία» Έφορος Αρχαιοτήτων Θεσσαλίας. Έτσι ο ενοικιαστής του Φρουρίου εκτός από την επαγγελματική του απασχόληση που είχε αναπτύξει στον υπόλοιπο χώρο, ήταν υποχρεωμένος, σύμφωνα με τους όρους του Ενοικιαστηρίου, να περιορίσει με τοίχο τον χώρο των εκθεμάτων του Μουσείου, να προσέχει και να φροντίζει τις αρχαιότητες, δηλαδή να εκτελεί κατά κάποιον τρόπο και χρέη φύλακα και συντηρητή του χώρου και των αρχαιοτήτων. Αργότερα κατασκευάσθηκαν υπόστεγα στη νότια πλευρά του, στα οποία στεγάσθηκαν κυρίως οι επιγραφές και τα πιο πολύτιμα εκθέματα, ενώ συγχρόνως διορίσθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία μόνιμος φύλακας.
Εν τω μεταξύ όλες οι επιδιώξεις των τοπικών αρχόντων και της αρχαιολογικής υπηρεσίας για την ανέγερση Μουσείου στη Λάρισα δεν κατόρθωσαν να ευδοκιμήσουν και η παρουσία των αρχαιοτήτων στο υπαίθριο Μουσείο του Φρουρίου διατηρήθηκε μέχρι την περίοδο της κατοχής.
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο είναι του έτους 1917 και προέρχεται από τα αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού. Αυτή και μερικές άλλες ακόμη, μας επιτρέπουν να αποκτήσουμε μια καθαρή εικόνα για το πώς είχε αναπτυχθεί το υπαίθριο αρχαιολογικό Μουσείο στο λόφο, μας δείχνει την ακριβή θέση του σε σχέση με το μπεζεστένι, τα πρόχειρα υπόστεγα, την άναρχη τοποθέτηση των εκθεμάτων, την παντελή έλλειψη φροντίδας και καλλωπισμού του περιβάλλοντος χώρου και την πρόχειρη περίφραξη. Ήταν ακόμη η περίοδος που η πόλη μας έψαχνε να βρει τον βηματισμό της μέσα σε μια περίοδο πολέμων, διχασμών και αναζήτησης της αυτογνωσίας της.
[1]. Κατακούτα Στέλλα, Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας. Η ιστορία της δημιουργίας του, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τεύχ. 55 (2009) σελ. 37-64.Ευχαριστίες στον διευθυντή του Θεσσαλικού Ημερολογίου Κώστα Σπανόγια την βοήθειά του.
[2]. Ο Αγαθάγγελος Ιωαννίδης ήταν από τους πρώτους συμβολαιογράφους της ελεύθερης Λάρισας και εργάσθηκε από το 1882 μέχρι το 1927. Το αρχείο του υπάρχει στα Γ. Α. Κ. νομού Λάρισας, απ’ όπου και αντλήθηκε αντίγραφο του αναφερόμενου Ενοικιαστήριου από τον Κώστα Θεοδωρόπουλο.
[3]. Το γραφείο του βρισκόταν στην οδό Κούμα σε κατάστημα ιδιοκτησίας των κληρονόμων Α. Αποστολίδη. Ο Αθανάσιος Αποστολίδης ήταν από τους πρώτους φωτογράφους της Λάρισας μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας το 1881.
[4]. Ο Ανάργυρος Ζαβιτζάνος θεωρείταιαπό τους πρώτους δικηγόρους οι οποίοι μετατέθηκαν στη ελεύθερη Λάρισα. Ήταν διορισμένος στο Ναύπλιο και έφθασε στην πόλη μας μέσα στο 1882. Την πληροφορία αυτή μου την έκανε γνωστή ο επίτιμος δικηγόρος Αριστείδης Παπαχατζόπουλος, ο οποίος ερευνά σε βάθος την ιστορία του Δικηγορικού Συλλόγου Λαρίσης. Ο Αθανάσιος Μπουσινιώτης ήταν μεγαλοκτηματίας και με τον αδελφό του Δημήτριο έκτισαν το 1908 το τριώροφο κτίριο «Πανελλήνιον»στην κεντρική πλατεία. Βλέπε: Κώντσα Κωνσταντίνα, Καφεζαχαροπλαστείον «Πανελλήνιον». Ένας αθέατος μικρόκοσμος της νεότερης ιστορίας της Λάρισας, Πρακτικά 7ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών, Η Λάρισα από την απελευθέρωση της (1881) μέχρι το 1940, Λάρισα (2013)σελ. 235-255.
[5]. Ο Ζήσης Δημητρίου ήταν γνωστός επαγγελματίας στη Λάρισα, γιατί διατηρούσε κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου κατά τους θερινούς μήνες μέσα στο χώρο του Φρουρίου, βορειοδυτικά από το μπεζεστένι, καφενείο, ψυχαγωγικό κέντρο και αργότερα κινηματογράφο και θέατρο σκιών για αρκετά χρόνια.
[6]. Εννοεί ολόκληρο τον χώρο του «άνω Φρουρίου» όπως τον αναφέρει, που περιλαμβάνει το μπεζεστένι και τους γύρω χώρους του, σε ένα σημείο του οποίου θα στεγαζόταν η αρχαιολογική συλλογή.
[7]. Την περίοδο εκείνη Φρούριο θεωρούσαν οι κάτοικοι της Λάρισας το μπαζωμένο μπεζεστένι, του οποίου δεν γνώριζαν την πραγματική του προέλευση (ανοικτή τουρκική αγορά) και το θεωρούσαν ως κατάλοιπο βυζαντινού οχυρού. Βλέπε: Κατακούτα Στέλλα, ό. π. σελ. 38.
[8]. Στον αύλειο χώρο του Διδασκαλείου, που βρισκόταν εκεί που σήμερα στεγάζεται το Δικαστικό Μέγαρο, είχαν αρχίσει να στοιβάζονται αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1881, με τη φροντίδα των δασκάλων και των μορφωμένων ανθρώπων της εποχής, οι διάσπαρτες αρχαιότητες και τα ευρήματα των ανασκαφών.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
τηλ. 2410 -287450
