Του Φίλιππου Ζάχαρη (filippos.zaharis@yahoo.gr)

Οι εποχές έχουν αλλάξει εδώ και δεκαετίες και το στοίχημα για μια άλλη κοινωνία έχει προ πολλού χαθεί. Όλος αυτός ο κόσμος που αγωνίστηκε για το διαφορετικό κλείστηκε στα σπίτια του είτε γιατί η νεανική ηλικία πέρασε (λες και είναι υπόθεση ηλικίας το πάθος για ελευθερία και αυτονομία) είτε γιατί τα μυαλά μεταλλάχθηκαν από το πολύ χρήμα στο όνομα του ιδιωτεύοντος καπιταλισμού, ένα μεταπολεμικό μοντέλος ζωής που πλάσαρε η τηλεόραση και η κάμερα, που έχουν διεισδύσει στα πιο απόκρυφα μέρη της ιδιωτικής μας ζωής. Θαρρείς πως όλοι σώζονται από την εικονική άνεση των καταναλωτικών προιόντων, λες και η πεμπτουσία της ζωής δεν είναι παρά το «χώνεψε και μη μιλάς», η πελαγοδρόμηση στα μυστικά της εσώκλειστης ζωής που κάποιοι αγωνίστηκαν χρόνια να πείσουν τον καθένα ότι οι άνθρωποι γεννιούνται κάπως και δεν πλάθονται, μια τυρρανική ιδεοληψία που συνοδεύει τον καθένα που σπεύδει να συμβιβαστεί με τον καθωσπρεπισμό γιατί πολύ απλά κάποιοι εμπειρογνώμονες του έμαθαν στην πορεία πως όλα τα υπόλοιπα δεν είναι παρά μυθεύματα. Τους έφτασαν στο σημείο να αισθάνονται τύψεις για το όποιο παραμυθένιο και τάχα ουτοπικό «ιδεατό περελθόν», να απορρίψουν την νεανική ορμή στο όνομα του κομφορμισμού της ενηληκίωσης, ακόμη και να χασκογελούν με τις «φαντασιώσεις» του χθες. Θα έλεγε κανείς, με λίγα λόγια, ότι από ένα σημείο και μετά αρέσκονται να ζουν στην φυλακή της ωριμότητας: «Ζούμε σε μια κοινωνία lobbies και hobbies. Η κοινωνία μοιάζει με σούπα, με μαγιονέζα που έκοψε: η συνοχή δεν εξαρτάται πια από μια δραστηριότητα των ανθρώπων που ενδιαφέρονται για το κοινωνικό όλον. Βάλτε όσα περισσότερα μπορείτε στην τσέπη και προσπαθείστε να εμφανιστείτε στην τηλεόραση, ιδού η φιλοσοφία και η ηθική του συστήματος. Τι τύπο ατόμου μπορεί να παράγει αυτό το πράγμα;»

Λόγια του Κορνήλιου Καστοριάδη μερικές δεκαετίες πριν, όταν η ιδιώτευση εξαγγελλόταν ως ο καινούργιος brave new world, ως η αναλλοίωτη βιοτική φόρμα που έπρεπε να υιοθετήσουν αυστηρά οι μάζες. Μερικές δεκαετίες μετά, και ενώ ο πνευματικός κόσμος έχει χάσει πολλά χρήσιμα μυαλά, οδεύουμε ολοταχώς προς το τέλος της ιδιώτευσης και την απαρχή της δημιουργίας στυγνών δικτατοριών, που στο όνομα του «νοικοκυρέματος της ζωής» θα επαναλάβουν τις γνωστές πρακτικές του παρελθόντος, αν δεν προλάβει ένας ακόμη ακτευθυνόμενος πόλεμος να θέσει τέρμα στην έστω και αμυδρή ελπίδα για μια άλλη κοινωνία. Το σύστημα ξέρει καλά πως να ελιχθεί τις στιγμές που οδεύει προς αδιέξοδο. Κατασκευάζει αυτές ακριβώς τις δικτατορίες που δήθεν πολεμά κατά μέτωπον στο όνομα της διατήρησης του στάτους της υπεραφθονίας, και το κάνει αυτό για κάποια χρόνια για να επιστρέψει και πάλι κάποτε πανηγυρικά με την ίδια πρόταση για χαλκευμένη δημοκρατία, αφού πρώτα οικειοποιήθηκε δια της διαφημιστικής οδού τον αγώνα των μαζών για ελευθερία. Το σκηνικό είναι σχεδόν πάντα το ίδιο: πόλεμος, φασισμός, εικονική δημοκρατία, ολοκληρωτισμός, αφθονία αγαθών, κατανάλωση, ανεργία, κρίση και άντε πάλι από την αρχή. Το σχέδιο αυτό απεργάζονται εδώ και δεκαετίες με την βοήθεια έμπειρων ψυχαναλυτών της μάζας και μυστικοσυμβούλων της κοινωνικοοικονομικής εξουσίας, οι εκάστοτε πλανητάρχεις αλλά και τα τσιράκια τους στις κατά τόπους εθνικές κυβερνήσεις. Παγκόσμια συνομωσία; Μάλλον. Παγκόσμια διατήρηση του εξουσιαστικού στάτους; Ασφαλώς. Στόχος, η απομάκρυνση των μαζών από οράματα και ει δυνατόν η αποκύρηξή τους. Και μιας και τα μεγάλα μυαλά συνεχίζουν να χάνονται, μένουν πίσω όλοι αυτοί που κερδοσκοπούν από την αμάθεια. Και μιας και οι σημαίες του ξεσηκωμού υπεστάλλησαν στο όνομα του ποθητού βολέματος, το έργο γίνεται ευκολότερο για όλους αυτούς που αυτοανακυρήχθηκαν επόπτες της ζωής μας. Το έργο μοιάζει σα να έχει προβληθεί πολλές φορές στις κινηματογραφικές οθόνες, σαν να υπήρχαν τα ίδια μηνύματα εδώ και χρόνια απλά οι σκηνοθέτες της υπόθεσης «ελεύθερη ζωή» να άλλαξαν τα πλάνα για να μην μπερδέψουν το κοινό και το κάνουν να βαρεθεί. Θα το επαναλάβω για μια ακόμη φορά: οι κοινωνικές συνιστώσες σχηματίζουν την καμπύλη του ανελεύθερου ολογράμματος απλά είναι τα νούμερα αυτά που αλλάζουν και οι εκάστοτε αναγωγές. Ο κόσμος, από την άλλη, μοιάζει με έναν ανερμοστρόβιλο φωνών, αξιώσεων και παθών, έναν ανεμοστρόβιλο που θέλουν να δαμάσουν στο όνομα του εφιαλτικού εφησυχασμού. Το πέτυχαν; Μάλλον, προς το παρόν. Αλλά η υπόθεση έχει μέλλον. Παρά του ότι το στοίχημα έχει χαθεί. Γιατί όσο ζει κανείς έχει τις κεραίες του ανοιχτές, άσχετα αν τα σήματα της ελευθερίας είναι αχνά. Και ενίοτε προσπαθεί να πιάσει με κόπο τον σταθμό, που πότε χάνεται από παράσιτα και πότε ακούγεται καθαρός χωρίς παρεμβολές. Ένας ασταμάτητος αγώνας για σταθεροποίηση του σήματος που παραπέμπει στην ουσία της ζωής, που χιλιάδες πειρατές των συχνοτήτων της νοηματοδότησης της ύπαρξης προσπαθούν να εμποδίσουν.