Ο Γαλαξίας μας [Γαλακτώδης Οδός] α’ μέρος

 

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέα

 

ΓΕΝΙΚΑ: Με τον όρο Γαλακτώδης οδός, αναφερόμαστε, στον γαλαξία στον οποίο ανήκει το Ηλιακό Σύστημα και φυσικά η Γη, ενώ όταν αναφερόμαστε σε άλλο γαλαξία, τον γράφουμε με γ μικρό και ακολουθεί το όνομα ή ο κωδικός του. Το Ηλιακό Σύστημα βρίσκεται στις παρυφές του Γαλαξία, και έτσι αυτός, καθώς τον κοιτάμε φαίνεται να σχηματίζει μία γαλακτόχρωμη λωρίδα με πολλά αστέρια, που διασχίζει τον ορατό από τη Γη ουρανό από την μία πλευρά του ορίζοντα μέχρι την άλλη. Λόγω της εμφάνισης αυτής, ονομάστηκε στα Ελληνικά "Γαλαξίας κύκλος", [ή Λατινιστί Via Lactea=Γαλακτώδης Οδός]. Ο Γαλαξίας μας, λοιπόν, είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας [μέρος της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών] και αποτελείται από τουλάχιστον 200-400 δισεκατομμύρια αστέρες σαν τον Ήλιο. Ανάμεσα στα τουλάχιστον στα 35 μέλη της Τοπικής Ομάδας γαλαξιών, έρχεται δεύτερος σε αριθμό αστέρων, ενώ πρώτος είναι ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, αποτελούμενος από ένα τρισεκατομμύριο αστέρες [στοιχεία 2006]. Αν και ο Γαλαξίας μας είναι ένας από τα δισεκατομμύρια (!) που υπάρχουν στο Σύμπαν, έχει ιδιαίτερη σημασία για μας γιατί αποτελεί τη “γειτονιά” του Ηλιακού Συστήματος. Πρώτος ο Δημόκριτος αντιλήφθηκε [4ος αι. π.Χ.] πως ο Γαλαξίας αποτελείται από απομακρυσμένα άστρα, δίνοντάς μας και τον πρώτο ορισμό: «Γαλαξίας εστί πολλών και μικρών και συνεχών αστέρων, συμφωτιζομένων αλλήλοις, συναυγασμός δια την πύκνωσιν».

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ: Υπάρχουν πολλοί μύθοι που εξηγούν τη γένεση του Γαλαξία. Κάποιοι μύθοι τον συνδέουν με ένα κοπάδι βοδιών των οποίων το γάλα δίνει στον ουρανό τη μπλε απόχρωση. Στην Άπω Ανατολή πίστευαν πως η ζώνη αστεριών είναι το «Ασημένιο Ποτάμι» του Παραδείσου. «Ακασάγκανγκα» είναι το ινδικό όνομα του Γαλαξία μας, που σημαίνει ο ουράνιος Γάγγης. Κατά την ελληνική Μυθολογία, ο Γαλαξίας σχηματίστηκε από την Ήρα, που έχυσε γάλα στον ουρανό, όταν ανακάλυψε πως ο Δίας τάιζε τον νεαρό Ηρακλή. Σε άλλη εκδοχή, ο Ερμής έβαλε κρυφά το βρέφος Ηρακλή στον Όλυμπο για να θηλάσει την Ήρα που κοιμόταν. Ο Ηρακλής δάγκωσε τη θηλή της Ήρας και το γάλα της εκτινάχθηκε στους ουρανούς σχηματίζοντας τον Γαλαξία. Στη φινλανδική Μυθολογία, ο Γαλαξίας ονομαζόταν Λινουνράτα (μονοπάτι των πουλιών), κι αυτό γιατί οι Φινλανδοί παρατήρησαν ότι τα αποδημητικά πουλιά χρησιμοποιούσαν τον Γαλαξία ως οδηγό για να ταξιδέψουν νότια, όπου πίστευαν ότι βρίσκεται το Λιντουκότο (το σπίτι των πουλιών). Αργότερα οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν πως τα αποδημητικά πουλιά έχουν τον Γαλαξία οδηγό για να ταξιδεύουν στα θερμότερα κλίματα κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

ΟΥΡΑΝΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗ: Όλοι οι αστέρες που διακρίνουμε με το μάτι μας στον ουρανό ανήκουν στον Γαλαξία, αλλά πέρα από αυτά τα αστρονομικώς κοντινά άστρα, ο γαλαξίας εμφανίζεται ως μία θολή λωρίδα λευκού φωτός που κυρίαρχει στο σύνολο της ουράνιας σφαίρας [ιδιαίτερα ορατός σε μέρη μακριά από φωτορύπανση]. Το φως αυτό προέρχεται από άστρα και άλλα υλικά που βρίσκονται εντός του γαλαξιακού επιπέδου. Σκοτεινές περιοχές μέσα στα όρια του Γαλαξία, όπως η Μεγάλη Ρωγμή και ο Σάκος Ανθράκων, αντιστοιχούν σε περιοχές όπου το φως από μακρινά αστέρια είναι αποκλεισμένο από σκοτεινά νεφελώματα. Ο Γαλαξίας μας έχει σχετικά χαμηλή φωτεινότητα λόγω του διαστρικού ενδιάμεσου που γεμίζει τον γαλαξιακό δίσκο και που μας εμποδίζει να δούμε τον φωτεινό Γαλαξιακό κέντρο. Είναι συνεπώς δύσκολο να τον δει κανείς από μία αστική περιοχή. Στην ουράνια σφαίρα ο Γαλαξίας εκτείνεται βόρεια μέχρι τον αστερισμό της Κασσιόπης και νότια μέχρι τον αστερισμό Σταυρός του Νότου. Το γεγονός ότι ο Γαλαξίας διαιρεί την ουράνια σφαίρα σε δύο σχεδόν ίσα ημισφαίρια δηλώνει ότι το Ηλιακό Σύστημα βρίσκεται κοντά στο γαλαξιακό επίπεδο. Το κέντρο του Γαλαξία βρίσκεται στον αστερισμό Τοξότης, όπου ο γαλαξίας εμφανίζεται λαμπρότερος.

ΣΧΗΜΑ: Ο Γαλαξίας μας αποτελείται κυρίως από ένα πυρήνα, του οποίου το σχήμα είναι πεπλατυσμένο φακοειδές. Από δύο διαμετρικά αντίθετα άκρα του φακοειδούς αυτού πυρήνα “φυτρώνουν” δύο βραχίονες, οι οποίοι ελίσσονται γύρω από το κύριο φακοειδές σώμα του. Ο κύριος δίσκος του Γαλαξία μας έχει διάμετρο έως 100.000 έτη φωτός, περίμετρο έως 300 χιλιάδες έτη φωτός και πάχος γύρω στα 1.000 έτη φωτός. Αποτελείται το πολύ από 400 δισεκατομμύρια άστρα. Για να αντιληφθούμε για τι μεγέθη ομιλούμε, αν υποθέσουμε ότι ο Γαλαξίας είχε διάμετρο 70 χιλιόμετρα, τότε ολόκληρο το Ηλιακό μας Σύστημα θα είχε μήκος 1 χιλιοστό(!!!) Η Γαλαξιακή Άλως [φωτεινός δακτύλιος] εκτείνεται σε διάμετρο 250.000 ως 400.000 έτη φωτός.

ΔΟΜΗ: Έρευνες, που άρχισε πριν από 200 χρόνια ο Γερμανός αστρονόμος W. Herschel και οι οποίες συνεχίσθηκαν από άλλους σπουδαίους αστρονόμους, απέδειξαν ότι ο σπειροειδής Γαλαξίας μας αποτελεί ένα πελώριο συγκρότημα αστέρων, νεφελωμάτων και μεσοαστρικής ύλης. Κατά τη δεκαετία του 1980, οι αστρονόμοι άρχισαν να υποπτεύονται ότι ο Γαλαξίας έχει κεντρική ράβδο και δεν είναι ένας τυπικός σπειροειδής, κάτι που επιβεβαιώθηκε με παρατηρήσεις του Spitzer Space Telescope [2005]. Έτσι, επίσημα πλέον, ο Γαλαξίας μας θεωρείται ότι είναι ένα μεγάλος ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας “τύπου SBbc στην ακολουθία Hubble”, με συνολική μάζα μέχρι 3.000.000.000.000.000 [3 τρις] ηλιακές μάζες (!) αποτελούμενος από 200 εώς 400 δισεκατομμύρια αστέρες. Η απόσταση του Ήλιου από το κέντρο του Γαλαξία υπολογίζεται στα 26.000 έτη φωτός (δηλαδή περίπου 25.000.000.000.000.000 χλμ., ή 25.000 δισ. χλμ.!).

ΓΑΛΑΞΙΑΚΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ: Το γαλαξιακό κέντρο φιλοξενεί το ιδιαίτερα πολύπλοκο σύμπλεγμα Sagittarius [Τοξότης], στον κεντρικό πυρήνα του οποίου έχει εντοπιστεί ένα συμπαγές αντικείμενο μεγάλης μάζας και ραδιοεκπομπής, το οποίο ονομάζεται Sagittarius A* και θεωρείται το κεντρικότερο σημείο του Γαλαξία. Υπάρχουν υποψίες ότι το αντικείμενο ίσως είναι μια τεράστια μαύρη τρύπα μάζας εκατομμύρια φορές μεγαλύτερης της ηλιακής. Οι περισσότεροι γαλαξίες εικάζεται ότι έχουν παρόμοιες μαύρες τρύπες στο κέντρο τους. Πέρα από το Κέντρο η αστρική ταχύτητα είναι ανάμεσα στα 210 και 240 km/s. Η ράβδος του Γαλαξία πιστεύεται ότι έχει μήκος 27.000 έτη φωτός, διαπερνώντας στο κέντρο του γαλαξία σε γωνία περίπου 50° σε σχέση με την τροχιά Ήλιου - Γαλαξιακού Κέντρου. Αποτελείται κυρίως από πανάρχαιους ερυθρούς νάνους αστέρες.

ΣΠΕΙΡΟΕΙΔΕΙΣ ΒΡΑΧΙΟΝΕΣ: Κάθε βραχίονας περιγράφεται με μια σπείρα κλίσης 12 μοιρών. Πιστεύεται ότι υπάρχουν 4 μεγάλοι βραχίονες, που ξεκινούν από την κεντρική περιοχή του Γαλαξία. Αυτοί ονομάζονται ως εξής: α’ Βραχίονας Περσέα, β’ Βραχίονας Γνώμονος και Κύκνου, γ’ Βραχίονας Νοτίου Σταυρού και Ασπίδος και δ’ Βραχίονας Τροπίδος και Τοξότου. Ακόμη υπάρχουν 2 τουλάχιστον μικρότεροι βαραχίονες, στον έναν εκ των οποίων, αυτόν του Ωρίονα συμπεριλαμβάνεται και το Ηλιακό μας Σύστημα. Έξω από τους μεγάλους γαλαξιακούς βραχίονες υπάρχει ο Εξώτερος Δακτύλιος η Δακτύλιος του Μονόκερω, ένας δακτύλιος αστέρων γύρω από το Γαλαξία, ο οποίος αποτελείται από αέρια και άστρα που αποκόπηκαν από άλλους γαλαξίες πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.