Εκείνο όμως που δεν έχει συζητηθεί εκτενώς, είναι το πώς κατανέμεται η παραγωγή ΑτΘ μεταξύ των χωρών του πλανήτη και η αντιστοιχία των συνεπειών που υφίστανται οι χώρες και οι πολίτες τους σε σχέση με τις ποσότητες ΑτΘ που παράγουν. Με άλλα λόγια το εάν υπάρχει μια λογική αντιστοιχία μεταξύ των ευθυνών και των συνεπειών ή μεγάλη ανισότητα που δημιουργεί τo υπόβαθρο για την ανάπτυξη της έννοιας της κλιματικής δικαιοσύνης. Μια πρώτη προσέγγιση του σοβαρού αυτού ζητήματος θα επιχειρηθεί με αυτό το άρθρο.
Υπολογίζεται ότι για να συγκρατηθεί η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στους 1.2 – 2οC που είναι ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού, οι ποσότητες ΑτΘ που θα προστεθούν στην ατμόσφαιρα δεν πρέπει να ξεπεράσουν τα 3.000 Gt (δις τόνους). Από το 1850 μέχρι τώρα οι εκπομπές ΑτΘ στην ατμόσφαιρα ανέρχονται σε 2.500 GtΑτΘ (εκφρασμένες σε ισοδύναμες ποσότητες CO2-GtCO2e). Απομένουν δηλαδή μόνο 500 GtCO2e νέων εκπομπών για να συγκρατηθεί η μέση θερμοκρασία στους 1.2 – 2οC (βλ. αναφορά 1). Όμως τι ποσότητες ΑτΘ παράγει η κάθε χώρα και μέσω ποιων τομέων των οικονομιών τους;
Η χώρα που εκπέμπει τις μεγαλύτερες ποσότητες ΑτΘ (στοιχεία 2021) είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) έχοντας απελευθερώσει από το 1850 μέχρι τώρα 509 GtCO2e που αντιστοιχεί στο 20% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών. Ακολουθούν η Κίνα με ποσοστό 11%, η Ρωσία 7%, η Βραζιλία 5% και η Ινδονησία 4%. Από τις Ευρωπαϊκές χώρες την πρώτη θέση κατέχει η Γερμανία με ποσοστό 4% των παγκόσμιων εκπομπών και η Αγγλία με ποσοστό 3%. Η Ελλάδα εκπέμπει συγκριτικά ένα πολύ μικρό ποσό που το 2021 ήταν 73 MtCO2e (εκατ. τόνοι).
Σημαντικό ενδιαφέρον έχει να διευκρινισθεί η πηγή των εκπομπών. Το κύριο ποσοστό προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα και σε πολύ μικρότερο βαθμό από τη χρήση της γης. Στις ΗΠΑ το ποσοστό των ΑτΘ από ορυκτά καύσιμα είναι 80% και το 20% από τη διαχείριση της γης και στην Κίνα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 82% με 18%. Αντίθετα στη Ρωσία, Βραζιλία και Ινδονησία τα ποσοστά ΑτΘ που προέρχονται από τη διαχείριση της γης (κυρίως λόγω αποψίλωσης των δασών) αυξάνουν και μειώνονται τα ποσοστά που προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Έτσι για τη Ρωσία τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 53% με 47%, για τη Βραζιλία 16,5% με 83,5% και παρόμοια για την Ινδονησία 17% με 83%. Σχετικά με την ΕΕ αναφέρεται ότι για τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Πολωνία και Ιταλία τα ποσοστά των ΑτΘ από ορυκτά καύσιμα είναι 100%, ενώ από τη διαχείριση της γης αντί εκπομπών γίνεται απορρόφηση ΑτΘ σε ποσότητες 4.6, 3,0, 2,5 και 1,6 GtCO2e αντίστοιχα από τη διαχείριση της γης, προσφέροντας παραδείγματα στην πράξη ότι η γη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποθήκη άνθρακα. Για τις υπόλοιπες κύριες παραγωγούς χώρες των ΑτΘ το μεγαλύτερο ποσοστό προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα.
Αντίστοιχη με τις εκπομπές ΑτΘ είναι και η συμβολή στην αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας. Έτσι οι εκπομπές των ΗΠΑ αντιστοιχούν σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 0.2οC και της Κίνας κατά 0.1οC. Αυτό σημαίνει ότι οι δύο αυτές χώρες προκάλεσαν το 30% της αύξησης της αύξησης της θερμοκρασίας από την προβιομηχανική περίοδο μέχρι σήμερα, η οποία είναι 1οC. Εάν συγκρίνει όμως κανένας τις οικονομικές επιπτώσεις λόγω της ΚΑ στις χώρες ξεχωριστά, θα αντιληφθεί ότι οι συνέπιες είναι τελείως δυσανάλογες με τα ποσοστά συμβολής στην πρόκληση της ΚΑ. Για την Ελλάδα για παράδειγμα, όπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο, το κόστος μετριασμού και προσαρμογής στην ΚΑ ανέρχεται σε ποσά που αντιστοιχούν σε μερικούς προϋπολογισμούς της χώρας. Αυτό δείχνει το μέγεθος της ανισότητας μεταξύ της κατανομής των επιπτώσεων της ΚΑ σε σύγκριση με το ποσοστό ευθύνης για την πρόκλησή της. Ασύγκριτα πιο έντονα είναι τα παραδείγματα άλλων χωρών που πλήττονται πιο σοβαρά από την ΚΑ, όπως ορισμένες χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Εγείρεται λοιπόν το τεράστιο θέμα της αδικίας που υπάρχει, δηλαδή οι λιγότερο υπεύθυνοι να ζημιώνονται πολύ περισσότερο από τους κύριους υπεύθυνους της πρόκλησης της ΚΑ. Αυτό πρέπει να μας προβληματίσει για την αναγκαιότητα εφαρμογής κλιματικής δικαιοσύνης.
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο, που μεταξύ πολλών άλλων δείχνει και την ατομική κατανόηση και ενδεχομένως τη συμπεριφορά των πολιτών, είναι η ποσότητα ΑτΘ που εκπέμπεται κατά άτομο. Σύμφωνα λοιπόν με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Πόρων (World Resources Institute) (αναφορά 2) η πρώτη σε εκπομπές κατ’ άτομο χώρα είναι οι ΗΠΑ (17.6 tCO2e/άτομο) ακολουθώντας η Ρωσία (13.3), η Νότια Κορέα (12.6), το Ιράν (10.8) η Ιαπωνία, η Κίνα (8.6), η Ινδονησία (7.2), η ΕΕ (7), η Βραζιλία (6.9) και η Ινδία (2.5). Στην Ελλάδα οι κατ’ άτομο εκπομπές ήταν το 2019 10 tCO2e/άτομο, ποσότητα που είναι αρκετά πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (7.10 tCO2e/άτομο) και τον παγκόσμιο μέσο όρο (6.5) και λίγο κάτω από τη Νότια Κορέα. Σημειώνεται ότι οι τιμές αυτές μεταβάλλονται σημαντικά από έτος σε έτος λόγω μεταβολής των συνθηκών. Για παράδειγμα η τιμή αυτή για την Ελλάδα μειώθηκε το 2020 σε 4.8 tCO2e (αναφορά 3) λόγω της πανδημίας.
Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι επιπτώσεις της ΚΑ είναι τελείως δυσανάλογες και άδικες για πολλές μικρές και με μικρή ανάπτυξη χώρες σε σύγκριση με τις πολύ αναπτυγμένες που είναι και οι κύριες υπεύθυνες για την πρόκληση της ΚΑ που οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα. Ένα νέο λοιπόν πεδίο αναζητήσεων, αντιπαραθέσεων, διεκδικήσεων και αγώνων για τους πολίτες φαίνεται να δημιουργείται με τελικό ζητούμενο την κλιματική δικαιοσύνη. Το πώς θα εξελιχθεί θα το δούμε σύντομα λόγω της συνεχούς επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης.
(Στο επόμενο η συνέχεια).
Αναφορές: 1. https://www.carbonbrief.org/analysis-which-countries-are-historically-responsible-for-climate-change/. 2. https://www.wri.org/insights/charts-explain-per-capita-greenhouse-gas-emissions 3. https://data.worldbank.org/indicator/EN.ATM.CO2E.PC?locations=GR*O Xρ. Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
Από τον Χρίστο Τσαντήλα, γεωπόνο, δρ. Εδαφολογίας, πρ. Διευθυντή Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).