Οι σαβάνες και τα λιβάδια φιλοξενούν σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους εκτρέφουν ζώα και καλλιεργούν καλλιέργειες. Τo τροπικό γρασίδι ήταν το λίκνο της ανθρωπότητας, όπου εξελίχθηκαν για πρώτη φορά οι σύγχρονοι άνθρωποι. Ωστόσο, μεταξύ των συνηθισμένων απειλών της κλιματικής αλλαγής, αυτά τα οικοσυστήματα αντιμετωπίζουν μια νέα απειλή: τη δεντροφύτευση.
Μπορεί να ακούγεται καλή ιδέα, αλλά η φύτευση δέντρων θα ήταν επιζήμια. Σε αντίθεση με τα δάση, τα οικοσυστήματα στις τροπικές περιοχές που κυριαρχούνται από γρασίδι μπορούν να υποβαθμιστούν όχι μόνο με την απώλεια δέντρων, αλλά και με την απόκτησή τους. Μια αύξηση της κάλυψης των δέντρων στη σαβάνα και τα λιβάδια μπορεί να σημαίνει ότι φυτικά και ζωικά είδη που προτιμούν ανοιχτά, καλά φωτισμένα περιβάλλοντα, απομακρύνονται.
Μελέτες από τη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και τη Βραζιλία δείχνουν ότι η μοναδική βιοποικιλότητα χάνεται καθώς αυξάνεται η κάλυψη των δέντρων.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η προσθήκη δέντρων μπορεί να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας αυτών των γρασίδιων οικοσυστημάτων. Περισσότερα δέντρα σημαίνει ότι οι πυρκαγιές είναι λιγότερο πιθανές, αλλά η τακτική φωτιά απομακρύνει τη βλάστηση που σκιάζει τα φυτά του εδάφους. Όχι μόνο τα φυτοφάγα ζώα, όπως η ζέβρα και η αντιλόπη που τρέφονται με γρασίδι έχουν λιγότερα να φάνε, αλλά περισσότερα δέντρα μπορεί επίσης να αυξήσουν τον κίνδυνο να φαγωθούν καθώς τα αρπακτικά έχουν περισσότερη κάλυψη. Περισσότερα δέντρα μπορούν επίσης να μειώσουν την ποσότητα του νερού σε ρυάκια και ποτάμια. Ως αποτέλεσμα της καταστολής των πυρκαγιών από τους ανθρώπους στις σαβάνες της Βραζιλίας, η κάλυψη των δέντρων αυξήθηκε και η ποσότητα της βροχής που έφτασε στο έδαφος συρρικνώθηκε. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι σε λιβάδια, θαμνώδεις εκτάσεις και καλλιέργειες σε όλο τον κόσμο όπου δημιουργήθηκαν δάση, τα ρέματα συρρικνώθηκαν κατά 52% και το 13% όλων των ρεμάτων στέγνωσαν εντελώς για τουλάχιστον ένα χρόνο. Τα χλοώδη οικοσυστήματα στις τροπικές περιοχές παρέχουν επιφανειακά νερά για να πίνουν οι άνθρωποι και βοσκή για τα ζώα τους, για να μην αναφέρουμε τα καύσιμα, τα τρόφιμα, τα οικοδομικά υλικά και τα φαρμακευτικά φυτά. Η δεντροφύτευση εδώ θα μπορούσε να βλάψει τα προς το ζην εκατομμυρίων.
Η απώλεια αρχαίων χλοωδών οικοσυστημάτων στα δάση δεν θα είναι απαραίτητα καθαρό όφελος για το κλίμα. Τα τοπία που καλύπτονται από δάσος τείνουν να έχουν πιο σκούρο χρώμα από τη σαβάνα και τα λιβάδια, πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι απορροφούν επίσης περισσότερη θερμότητα. Καθώς η ξηρασία και οι πυρκαγιές γίνονται πιο συχνές, τα λιβάδια μπορεί να είναι πιο αξιόπιστη απορρόφηση άνθρακα από τα δάση. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών ορίζει ως δάσος κάθε έκταση μισού εκταρίου με πάνω από 10% δεντροκάλυψη. Αυτό προϋποθέτει ότι τοπία όπως μια αφρικανική σαβάνα υποβαθμίζονται επειδή έχουν λιγότερα δέντρα και επομένως πρέπει να αναδασωθούν. Το χλοώδες στρώμα εδάφους φιλοξενεί μια μοναδική γκάμα ειδών, αλλά η υπόθεση ότι τα δάση είναι πιο σημαντικά απειλεί τα χλοώδη οικοσυστήματα στις τροπικές περιοχές και πέρα από αυτήν, συμπεριλαμβανομένης της Μαδαγασκάρης, της Ινδίας και της Βραζιλίας.
Το «δάσος» θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί για να διασφαλιστεί ότι οι σαβάνες και τα λιβάδια αναγνωρίζονται ως σημαντικά συστήματα από μόνα τους, με τα δικά τους αναντικατάστατα οφέλη για τους ανθρώπους και άλλα είδη. Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να γνωρίζουν πώς φαίνεται η υποβάθμιση σε ανοιχτά, ηλιόλουστα οικοσυστήματα με λιγότερα δέντρα, έτσι ώστε να αποκαθιστούν τα οικοσυστήματα που στην πραγματικότητα έχουν υποβαθμιστεί, με μεγαλύτερη ευαισθησία.
Οι εκκλήσεις για παγκόσμια προγράμματα δεντροφύτευσης για την ψύξη του κλίματος οφείλουν να σκεφτούν προσεκτικά τις πραγματικές επιπτώσεις για όλα τα οικοσυστήματα της Γης. Τα σωστά δέντρα πρέπει να φυτευτούν στις κατάλληλες θέσεις.
Από τον Ζιώγα Απόστολο, βιολόγο
