Βία και Καραϊβική

Από τον Απόστολο Ζιώγα, βιολόγο

Οι πατριαρχικές αξίες, μαζί με την έκθεση της παιδικής ηλικίας στη βία, βρέθηκε ότι μειώνουν την ικανότητα ενσυναίσθησης και συμβάλλουν στην ομαλοποίηση της βίας.

Η βία πάντως με βάση το φύλο είναι ένα ευρέως διαδεδομένο ζήτημα δημόσιας υγείας που περιορίζει τη ζωή όχι μόνο των γυναικών, αλλά και των σεξουαλικών μειονοτήτων και των τρανς ατόμων. Η πιο κοινή μορφή έμφυλης βίας είναι η ενδοοικογενειακή βία, αναφερόμενη και ως βία από τους συντρόφους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι το 35% των γυναικών παγκοσμίως υφίστανται σωματική ή/και σεξουαλική βία και το 38% σκοτώνεται από οικείο σύντροφο.
Στην Καραϊβική, ο σεξουαλικός εξαναγκασμός και η κακοποίηση φέρεται να είναι ευρέως διαδεδομένοι. Εάν η βία εξεταστεί όχι μόνο με όρους ατομικής ψυχοπαθολογίας αλλά τοποθετηθεί μέσα στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και ιστορικό της πλαίσιο, φαίνεται διδακτικό να αναγνωρίσουμε ότι ως συνέπεια της δουλείας και του αποικισμού, ο έλεγχος και η κυριαρχία ήταν οι θεμελιώδεις αρχές των κοινωνιών της Καραϊβικής, με το καθεστώς και τα προνόμια να προορίζονται για τους άνδρες. Η ιστορική κληρονομιά της περιοχής δείχνει ότι μερικές φορές οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως ιδιοκτησία του συζύγου τους. Μια ποιοτική μελέτη σε δύο χώρες της Καραϊβικής στην οποία συμμετείχαν 100 άνδρες ηλικίας 18-80 ετών, ανέφερε ότι πολλοί άντρες πίστευαν ότι η αρρενωπότητά τους απειλούνταν εάν προσβάλλονταν από τη σύντροφό τους, και αυτό, με τη σειρά του, γινόταν αντιληπτό ως ένα κίνητρο για βίαιη συμπεριφορά. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δύο αγγλόφωνες χώρες της Καραϊβικής, τα Μπαρμπάντος και τη Γρενάδα. χώρες που έχουν κοινή ιστορία σκλαβιάς και αποικιοκρατίας. Και οι δύο χώρες ανήκουν στην κατηγορία υψηλής ανθρώπινης ανάπτυξης, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην καθολική πρόσβαση στην εκπαίδευση, στο προσδόκιμο μακροζωίας - κατά μέσο όρο περίπου 75,5 χρόνια- και στα καλά ποσοστά κατά κεφαλήν εισοδήματος. Αυτό είναι σημαντικό επειδή τα χαμηλά ποσοστά κοινωνικής ανάπτυξης έχουν συσχετιστεί με κοινωνικές συμπεριφορές που δικαιολογούν την βία, προβλέποντας τα ποσοστά εγκληματικότητας.
Οι γυναίκες βιώνουν τη φτώχεια και την ανεργία σε υψηλότερα ποσοστά από τους άνδρες με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση να αφορά τις γυναίκες που ζουν μόνες ως επικεφαλής νοικοκυριών. Οι άντρες που έχουν συμμετάσχει σε πρόγραμμα ψυχοθεραπείας έδειξαν μεγαλύτερη επίγνωση για την κατάσταση των γυναικών, ενώ οι ηλικιωμένοι άνδρες τείνουν να υιοθετούν πιο παραδοσιακά στερεότυπα φύλου από τους νεαρούς ενήλικες, οι οποίοι προτείνουν διαφορετικές στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως τη χρήση μαριχουάνας αντί αλκοόλ.
Η επιθετικότητα θεωρείται από τα 3/4 των συμμετεχόντων ως ένα φυσικό χαρακτηριστικό που γενικά κρατιέται υπό έλεγχο, ωστόσο ορισμένα ερεθίσματα όπως στρεσογόνοι παράγοντες που σχετίζονται με την ανεργία και τη φτώχεια, καθώς και οι ψυχολογικές αντιδράσεις στη ζήλια και την ανασφάλεια λέγεται ότι αναγκάζουν έναν άνδρα να χάσει τον έλεγχο και να γίνει βίαιος. Ένα βασικό έναυσμα που εικάζεται πως συμβάλλει στην απώλεια του ελέγχου οδηγώντας σε βίαιες συμπεριφορές είναι το αλκοόλ, δηλαδή η κατάχρηση αλκοόλ σε ένα πλαίσιο στο οποίο η ανδρική βία είναι κοινωνικά επικυρωμένη.
Οι άνδρες αναμένεται να συμπεριφέρονται με κυρίαρχους και επιθετικούς τρόπους και οι γυναίκες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ίσες, όσον αφορά την Καραϊβική. Η σκληρότητα, η επιθετικότητα και η ελεγκτική συμπεριφορά προσδιορίζονται ως κανονιστικοί δείκτες του να είσαι άνδρας. Μάλιστα, τα αγόρια αποθαρρύνονται από το να είναι συναισθηματικά και πολλοί ερωτηθέντες είχαν μάθει από την παιδική ηλικία ότι οι άνδρες πρέπει να καταπιέζουν τα συναισθήματά τους. Οι περισσότεροι άνδρες εκφράζουν απόψεις που αποκαλύπτουν ότι έχουν μεγαλώσει με πολιτιστικούς κανόνες που υπαγορεύουν στα αγόρια να μην ενθαρρύνουν ή να μην αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, κάτι που οδήγησε σε αδυναμία διαχείρισης των συναισθημάτων. Άλλωστε, το να μεγαλώνεις εν μέσω βίας επηρεάζει το είδος των ψυχολογικών εργαλείων που αναπτύσσεις για να ανταποκριθείς στις συγκρούσεις, οπότε όταν οι εντάσεις φουντώνουν, τα αρσενικά συχνά συμπεριφέρονται επιθετικά. Είναι πολλές οι φορές που η ενδοοικογενειακή βία συνδέεται με το να δείχνεις ότι είσαι μάγκας άντρας. Πλέον, αρκετοί νεαροί άντρες δεν θα χτυπήσουν τη σύντροφο τους όπως έκανε ο πατέρας τους στη μητέρα τους, υιοθετώντας διαφορετική στάση στην προσπάθεια τους να κλείσουν αυτό το χάσμα.
Περίπου τα 3/4 των συμμετεχόντων περιέγραψαν την ενδοοικογενειακή βία ως κάτι που είχαν δει ή στο οποίο είχαν εκτεθεί σε τακτική βάση από την πρώιμη παιδική ηλικία˙ έτσι έχουν την πεποίθηση πως η επιθετικότητα είναι μια έμφυτη ανδρική τάση που χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την έλλειψη αυτοελέγχου, καθώς και ότι μια γυναίκα πρέπει να γνωρίζει τη θέση της και να συμπεριφέρεται ανάλογα ώστε να αποτρέψει τη βία! Μερικοί άνδρες πιστεύουν ότι η οικονομική πρόοδος των γυναικών προκαλεί ανασφάλεια μεταξύ των ανδρών κι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απογοήτευση που με τη σειρά του θα μπορούσε να οδηγήσει σε βία.
Ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η ενδοοικογενειακή βία είναι υψηλή στην Καραϊβική είναι ότι τα αγόρια μαθαίνουν να συμπεριφέρονται με βίαιο τρόπο επειδή το βιώνουν τακτικά στο σπίτι. Υπάρχει μια γενική αντίληψη μεταξύ ορισμένων ανδρών στην Καραϊβική ότι ο βιασμός εντός γάμου δεν είναι βιασμός. Οι αρνητικές στάσεις προς τις γυναίκες έχουν από καιρό συσχετιστεί με την ανισότητα των φύλων και υποστηρίζεται ότι η οικογένεια είναι το κύριο όχημα μέσω του οποίου μεταδίδονται τέτοιες στάσεις και όπου καθιερώνονται πρότυπα βίας και διατυπώνονται εξορθολογισμοί για τη βία με βάση το φύλο. Περισσότεροι από τους μισούς που συμμετείχαν στην έρευνα υποστήριξαν ότι η οικονομική και εκπαιδευτική πρόοδος μιας γυναίκας θα μπορούσε να θεωρηθεί μια μορφή αποδυνάμωσης, ειδικά εάν ο άντρας της δεν είναι σε θέση να καλύψει τις υλικές ανάγκες του νοικοκυριού. Υπό αυτές τις συνθήκες, η ενδοοικογενειακή θεωρείται πιο πιθανή και μάλιστα δικαιολογημένη! Εκπαιδευμένοι σε πολιτισμικά πλαίσια στα οποία η επιθετικότητα και η κυριαρχία είναι κοινά σημαίνοντα του ανδρισμού, τα νεαρά αρσενικά τείνουν να καταφεύγουν στη βία ως πρώτη απάντηση στη σύγκρουση ˙ τα αρσενικά συχνά υφίστανται έντονη πίεση για να αποδείξουν την καταλληλότητά τους για αναγνώριση και αυτό μπορεί να οδηγήσει στην άσκηση ελέγχου πάνω στα θηλυκά. Επομένως, τα αγόρια στην Καραϊβική προσεγγίζουν τις σχέσεις με την πεποίθηση ότι αναμένεται να είναι κυρίαρχα. Η τρέχουσα έρευνα υποστηρίζει πως η ενδοοικογενειακή βία ενισχύεται μέσω ευρύτερων κοινωνικοπολιτισμικών αξιών που τοποθετούν την κυριαρχία και την επιθετικότητα ως αποδεκτά, αναμενόμενα, αρσενικά χαρακτηριστικά.
Άρα, οι στρατηγικές πρόληψης της βίας πρέπει να δεσμεύουν τους άνδρες, όχι ως κατόχους εξουσίας αλλά ως μέλη οικογενειών, συζύγων, πατέρων και συντρόφων που πρέπει να αισθάνονται άνετα στους ρόλους τους χωρίς να καταφεύγουν στη βία για επίλυση προβλημάτων. Προκειμένου να διαταραχθεί η συσχέτιση της αρρενωπότητας με τη βία και την επιθετικότητα, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι το ανδρικό στερεότυπο βλάπτει την ανάπτυξη των αγοριών, τη συναισθηματική νοημοσύνη και την ικανότητά τους να ασκούν αυτοπειθαρχία και αυτοέλεγχο, γι’ αυτό οι πρώιμες παρεμβάσεις που εστιάζονται στους νεαρούς άντρες είναι ζωτικής σημασίας.
Ένα βασικό εύρημα της τρέχουσας μελέτης είναι η απόδοση ευθύνης στα θύματα και η αποτυχία των δραστών να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους. Αυτό αντικατοπτρίζει άλλες μελέτες που δείχνουν ότι οι κανόνες που σχετίζονται με τη δικαιολόγηση της βίας κατά των γυναικών είναι προγνωστικοί όσον αφορά την επικράτηση αυτής. Περιβάλλοντα παθογόνα, όπως το παιδικό τραύμα και η έκθεση στη βία, οδηγούν σε μειωμένη ικανότητα ενσυναίσθησης, έλλειψη ενοχής και ανυπόφορα-μη συναισθηματικά χαρακτηριστικά, τα οποία, μεταξύ άλλων, μπορεί να είναι προγνωστικά για μελλοντική ενδοοικογενειακή βία.
Εξάπαντος, σε επίπεδο πολιτικής, υπάρχει ανάγκη να αντιμετωπίζονται οι μορφές διαπροσωπικής βίας και βίας κατά των παιδιών ως κοινό πρόβλημα με διαφορετικές εκδηλώσεις και όχι απλώς ως διαφορετικά προβλήματα με κοινές εκδηλώσεις. Αυτή η προσέγγιση θα είχε διαπολιτισμικά οφέλη επιτρέποντας τη διερεύνηση των τρόπων με τους οποίους οι τυπολογίες βίας αλληλοενημερώνονται και αναπαράγουν η μία την άλλη. Και να μη λησμονούμε τον νομοθέτη Σόλωνα, ο οποίος όταν κάποτε ρωτήθηκε γιατί δεν όρισε στη νομοθεσία του τιμωρία για αυτούς που χτυπούν τον πατέρα τους, εκείνος απάντησε: «Δεν μου πέρασε από το μυαλό ότι υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι».