Σύγκριση χρήσης Μη Συμβατικών Υδατικών Πόρων με αυτούς Φραγμάτων στην Κύπρο

Από τον Ανδρέα Ν. Αγγελάκη*

Η Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό καθιερώθηκε το 1992 στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη και έκτοτε κάθε χρόνο η 22η Μαρτίου είναι η παγκόσμια ημέρα υπενθύμισης της τεράστιας σημασίας του νερού για την ανθρωπότητα.

Το καθαρό νερό και η χρήση μη συμβατικών υδατικών πόρων αποτελούν στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης που ο ΟΗΕ φιλοδοξεί να επιτύχει μέχρι το 2030.
Οι κλιματικές συνθήκες της ΝΑ Ελλάδας, και ιδιαίτερα της ανατολικής Κρήτης, δεν διαφέρουν πολύ από αυτές της Κύπρου. Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι περίπου 463 mm με έντονη ανισοκατανομή, όπως στην Ανατολική Κρήτη. Για την αντιμετώπιση των αυξημένων υδατικών αναγκών, από τις αρχές του περασμένου αιώνα (1900) μέχρι τις αρχές του τρέχοντα, η Κύπρος εστιάστηκε στην κατασκευή φραγμάτων. Έτσι, στις ελεύθερες περιοχής της Κυπριακής Δημοκρατίας υπάρχουν 108 φράγματα και τεχνητές λίμνες, που θεωρείται πολύ υψηλή πυκνότητα φραγμάτων παγκοσμίως. Η συνολική ωφέλιμη χωρητικότητά τους είναι 331.951.000 m3, που σε περίπτωση πληρότητάς τους υπερκαλύπτουν τις ανάγκες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τα φράγματα αποτελούσαν την κύρια πηγή νερού για ύδρευση και άρδευση στη χώρα μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα. Όμως, η μεταβλητότητα των βροχοπτώσεων έκαναν σαφές ότι τα φράγματα δεν μπορούσαν να καλύψουν τις υδατικές ανάγκες της χώρας και από τη δεκαετία του 1990 επιβλήθηκαν περιορισμοί στη χρήση νερού.
Αρχικά η Κυπριακή Κυβέρνηση προσπάθησε να συμπληρώσει το έλλειμμα κυρίως υδρευτικού νερού μεταφέροντας νερό από την Ελλάδα, που κόστιζε, όμως, 10 φορές περισσότερο από ό,τι το κόστος του αφαλατωμένου νερού. Για να αντιμετωπιστεί το οξύτατο πρόβλημα της λειψυδρίας, προωθήθηκε πρόγραμμα χρήσης μη συμβατικών υδατικών πόρων (ΜΣΥΠ), ως βιώσιμων μεθόδων παροχής νερού στην Κύπρο, που στις περιπτώσεις λειψυδρίας συμβάλλουν στη διατήρηση των οικοσυστημάτων και την προσαρμογή τους στις σημερινές συνθήκες.
Έτσι από το 1997 μέχρι σήμερα άρχισε να κατασκευάζει μονάδες αφαλάτωσης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν περίοδοι παρατεταμένης ξηρασίας, που το αποθηκευμένο νερό σε φράγματα είναι ανεπαρκές. Μέχρι σήμερα έχουν κατασκευασθεί πέντε μονάδες αφαλάτωσης, στη Δεκέλεια, τη Λεμεσό (Επισκοπή), το Βασιλικό, τη Λάρνακα και την Πάφο, συνολικής δυναμικότητας πάνω από 100 εκατ. m3 αφαλατωμένου νερού/έτος. Σημειώνεται, επίσης, ότι ο χρόνος και το κόστος κατασκευής αυτών των έργων είναι υποπολλαπλάσιο από αυτό ισοδυνάμων φραγμάτων (Αγγελάκης, 2023). Σήμερα η Κύπρος βασίζεται στην αφαλάτωση για τα 80,3 εκατ. m3/έτος πόσιμου νερού, που καταναλώνει.
Η τεχνική της αφαλάτωσης χρησιμοποιείται παγκοσμίως μέχρι σήμερα, με πάνω από 20.000 μονάδες αφαλάτωσης με παροχή 120 εκατ. m3/ημερησίως, που λειτουργούν επί του παρόντος σε περισσότερες από 170 χώρες (Angelakis et al., 2021). Οι δέκα μεγαλύτερες μονάδες βρίσκονται στη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στην Καλιφόρνια και το Ισραήλ.
Τελικά, το ερώτημα εάν η δυνατότητα αφαλάτωσης του θαλασσινού νερού μπορεί να σώσει τον κόσμο, το μόνο σίγουρο είναι πως, παρά τα τυχόν μειονεκτήματα, η χρήση της τάχιστα εξελισσόμενης τεχνολογίας της αφαλάτωσης αναμένεται να αυξηθεί ταχύτατα στον 21ο αιώνα, για δύο τουλάχιστον λόγους: (α) Η έρευνα και η καινοτομία θα συνεχίσουν να κάνουν την αφαλάτωση λιγότερο ενεργοβόρα, πιο ανταγωνιστική από οικονομική άποψη και πιο φιλική στο περιβάλλον. Και (β) η αυξανόμενη ζήτηση λόγω της αύξησης του πληθυσμού, της οικονομικής ανάπτυξης και της αστικοποίησης, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε ταχέως αυξανόμενες ανάγκες υδρευτικού νερού, ιδιαίτερα σε παράκτιες και άλλες περιοχές με πρόσβαση σε αλατούχα νερά.
Ο άλλος μη συμβατικός υδατικός πόρος, που χρησιμοποιείται σημαντικά στην Κύπρο είναι οι επεξεργασμένες εκροές αστικών υγρών αποβλήτων. Η επαναχρησιμοποίηση του νερού, η οποία εφαρμόζεται πάνω από 20 χρόνια στην Κύπρο, παρέχει σημαντική προστασία από την ξηρασία και μειώνει την εξάρτηση της παροχής νερού από τις καιρικές συνθήκες, ενώ επιπλέον συμβάλλει στον στρατηγικό στόχο της χώρας, όσον αφορά την προσαρμογή στις αυξανόμενες υδατικές ανάγκες και την πρόληψη των κινδύνων, στη διαχείριση του υδατικού ισοζυγίου και στην κυκλική οικονομία.
Εκτιμάται ότι στην Κύπρο χρησιμοποιούνται περισσότερα από 65 εκατ. m3 ανακυκλωμένο νερό από επτά Μονάδες Αστικών Υγρών Αποβλήτων (ΜΑΥΑ) υψηλής δυναμικότητας. Στη ΜΑΥΑ Λεμεσού το σύνολο της εκροής κατ’ έτος χρησιμοποιείται για άρδευση τη θερινή περίοδο. Επίσης, το 2008, ως πρόεδρος της EUREAU (Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εθνικών Ενώσεων Υπηρεσιών Νερού και Υγρών Αποβλήτων), τους είχα προτείνει οι επεξεργασμένες εκροές από τη ΜΑΥΑ Λεμεσού να αποθηκεύονται τη χειμερινή περίοδο στο φράγμα Πολεμηδίων και να χρησιμοποιούνται για άρδευση τη θερινή περίοδο. Επίσης, στη ΜΑΥΑ Πάφου οι επεξεργασμένες εκροές χρησιμοποιούνται για άρδευση τη θερινή και τη χειμερινή περίοδο για εμπλουτισμό υπόγειου υδροφορέα, που προστατεύεται από υφαλμύρινση και αντλούνται και χρησιμοποιούνται για άρδευση τη θερινή περίοδο. Μετά από τα παραπάνω, σήμερα η Κύπρος έχει καταστεί πρωτοπόρος χώρα επαναχρησιμοποίησης του νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ δυστυχώς εμείς είμαστε ουραγοί.
*O Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Υδατικών Πόρων