Ήταν όμως μόνο αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί σε ό,τι αφορά την πορεία του κλίματος και των επιπτώσεων που προκαλεί η μεταβολή του; Δυστυχώς όχι, όπως θα αναδειχθεί στο άρθρο αυτό, στο οποίο θα συνοψισθεί η εξέλιξη και άλλων εξ ίσου σημαντικών με τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, όπως μας ενημερώνει η Υπηρεσία Copernicus.
Κατ’ αρχάς να αναφέρουμε ότι ως θερμότερο έτος στο ίδιο διάστημα είχε χαρακτηρισθεί το έτος 2016, ένα ρεκόρ που καταρρίφθηκε σε μόλις 6 χρόνια στα οποία η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας από 14,81oC αυξήθηκε σε 14,98oC, δηλαδή κατά 0,17oC. Η αύξηση αυτή της μέσης θερμοκρασίας έχει σχεδόν αγγίξει το όριο των 1,5oC που έχει ως στόχο η Συμφωνία του Παρισιού μέχρι το 2100. Επομένως με βεβαιότητα μπορεί προβλέψει κανένας ότι το όριο του 1,5oC έχει ήδη ακυρωθεί στην πράξη εάν δεν ληφθούν πολύ αυστηρά μέτρα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, όπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο («ΕτΔ» 22-1-24). Όμως η μέση θερμοκρασία δεν αποδίδει την πραγματική εικόνα που βιώνουν οι άνθρωποι, διότι σε πολλές περιπτώσεις αυτή η τιμή υπερβαίνεται κατά πολύ. Για παράδειγμα η αύξηση της θερμοκρασίας το Νοέμβριο του 2023 ήταν 2,06oC, ενώ όλοι οι μήνες από τον Ιούνιο έως το Δεκέμβριο 2023 ήταν θερμότεροι από ποτέ, κάθε μέρα η θερμοκρασία ήταν μεγαλύτερη κατά 1oC σε σύγκριση με το 1850 και περίπου 50% των ημερών είχαν θερμοκρασία μεγαλύτερη των 1,5oC και το Νοέμβριο του 2023 για πρώτη φορά η αύξηση της θερμοκρασίας ήταν μεγαλύτερη των 2oC. Τα προηγούμενα αφορούν την μέση παγκόσμια κατάσταση. Στην Ευρώπη τα πράγματα φαίνεται να είναι κάπως καλύτερα αν και η παραλλακτικότητα είναι μεγάλη μεταξύ των περιοχών της. Το θερμότερο έτος στην Ευρώπη δεν ήταν το 2023, αλλά το 2020, το οποίο ήταν ψυχρότερο κατά 0,17oC σε σύγκριση με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας. Ο Σεπτέμβριος ήταν ο θερμότερος μήνας και ο χειμώνας ο θερμότερος όλων των εποχών. Το ίδιο καταγράφηκε και για το καλοκαίρι του 2023, στο οποίο συνέβησαν πολλοί καύσωνες στη στεριά και στους ωκεανούς, αλλά και ξηρασίες και πλημμύρες ύστερα από ακραίες βροχοπτώσεις (αναφ. 1). Το ανησυχητικό όμως είναι ότι οι προβλέψεις για το 2024 είναι ότι θα είναι ακόμα θερμότερο από το 2023 και η αύξηση της θερμοκρασίας θα φθάσει τους 1,5οC, που είναι ο στόχος για μέχρι το 2100.
Στην Ελλάδα αξιοσημείωτες είναι οι μεταβολές στις ακραίες θερμοκρασιακές καταστάσεις. Το 2021 ήταν το έτος με τις μεγαλύτερες μέγιστες θερμοκρασίες, οι οποίες έφθασαν τους 46-47oC ξεπερνώντας τους καύσωνες του 2007. Υπάρχει αυξητική τάση στα χαρακτηριστικά των καυσώνων ένταση, διάρκεια και συχνότητα εμφάνισης ενώ οι περιοχές στις οποίες εμφανίζονται έχουν διπλασιασθεί από το 1990 και μετά, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εντοπίζεται μεγάλη αύξηση στον αριθμό των καυσώνων τον μήνα Ιούνιο (αναφ. 2). Στη Θεσσαλία την περίοδο 2009-2020 σημειώνεται τάση ετήσιας αύξησης της θερμοκρασίας κατά 0,04-0,05oC και έχει σωρευτικά αυξηθεί κατά 1,2 – 1,5oC στα τελευταία 30 χρόνια. Στις περιοχές που είναι απομακρυσμένες από τη θάλασσα η αύξηση είναι μεγαλύτερη φθάνοντας τους 2oC περίπου (αναφ. 3). Η συνεχής αυξητική τάση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας οφείλεται στην αύξηση των Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ), η οποία το 2023 έφθασε τα 419 ppm, όντας μεγαλύτερη κατά 2,4 ppm σε σύγκριση με το 2022 (αναφ. 1).
Σε ό,τι αφορά τις βροχοπτώσεις το 2023 οι περισσότερες περιοχές της Ευρώπης ήταν βροχερότερες από τις μέσες συνθήκες, αλλά συνέβη σημαντικός αριθμός καταιγίδων στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Ξηρότερες συνθήκες επικράτησαν στις σκανδιναβικές χώρες και στη νότια Ευρώπη (Γαλλία, Ισπανία και στα δυτικά Βαλκάνια) και υγρότερες στις υπόλοιπες περιοχές συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Στη Θεσσαλία σε καμία περιοχή δεν εμφανίζεται τάση μείωσης του ύψους βροχόπτωσης, αντίθετα διαπιστώνεται μια πολύ μικρή αυξητική τάση (αναφ. 3). Επίσης για τη Θεσσαλία και με βάση το σενάριο RCP4.5, σύμφωνα με το οποίο οι εκπομπές ΑτΘ θα αυξάνονται μέχρι το 2040 και στη συνέχεια θα αρχίσουν να μειώνονται, προβλέπεται ότι οι ημέρες βροχόπτωσης (ημέρες με βροχή τουλάχιστο 1mm) θα μειώνονται από 3-5 το χρόνο και θα αυξάνονται ελαφρά οι ημέρες ξηρασίας (ημέρες με βροχή <1mm).
Σημαντική όμως αναμένεται η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως σημειώνει η Διακυβερνητική Επιτροπή για το Κλίμα του ΟΗΕ (IPCC) (βλ. https://www. ipcc.ch/report/ar6/wg1/chapter/chapter-11). Με δεδομένη την αύξηση της θερμοκρασίας, οι ποσότητες νερού που μπορεί να συγκρατεί η ατμόσφαιρα μειώνονται, με αποτέλεσμα την εκδήλωση έντονων βροχοπτώσεων που προκαλούν τις πλημμύρες, από τις οποίες η Ελλάδα και η Θεσσαλία έχουν δοκιμασθεί σκληρά πρόσφατα.
Ένα άλλο στοιχείο που είναι συνέπεια της αύξησης της ατμοσφαιρικής και της θερμοκρασίας των ωκεανών είναι η μείωση του όγκου των παγετώνων που προκαλεί ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Η έκταση που καλύπτονταν από πάγους στην Ανταρκτική θάλασσα το 2023 ήταν 9,3 εκατ. km2 μειωμένη κατά 15% από το μέσο όρο της περιόδου 1991-2020. Αυτή είναι η δεύτερη μικρότερη έκταση που καταγράφηκε μετά την πρώτη που ήταν το 2016. Τα τελευταία χρόνια η μέση ετήσια ανύψωση της στάθμης της θάλασσας ανέρχεται σε 0,12 mm (±0,073). Στη Μεσόγειο ο ετήσιος μέσος ρυθμός ανύψωσης της θάλασσας εκτιμάται σε 2,8 m (±0,1) κάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ελλάδα με μια ακτογραμμή 13,7 εκατ. χιλ. περίπου, αλλά και της Θεσσαλία με αρκετά μεγάλη ακτογραμμή και το Δέλτα του Πηνειού.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι δεν αρκεί να μένουμε μόνο στον επικοινωνιακό εντυπωσιασμό προβάλλοντας ειδήσεις για τη μοναδικότητα ακραίων φαινομένων, αλλά να συνειδητοποιηθεί από όλους και ιδιαίτερα από τους αρμόδιους, η κρισιμότητα των καταστάσεων που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή, όπως σε ακραία μορφή τη βίωσε πρόσφατα η Θεσσαλία και ουσιαστική υιοθέτηση και εφαρμογή των πολιτικών μετριασμού και προσαρμογής.
Αναφορές:
1. https://climate.copernicus.eu/global-climate-highlights-2023, 2. Κοτρώνη, Β. Οι επιπτώσεις της Κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα και στις περιφέρειές της. ImpactHub, 21/2/2023, 3. Λαγουβάρδος, Κ. 2023. Αδημοσίευτα δεδομένα.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι Γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, Ερευνητής, πρ. Διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
