Από τον δρ. Αργύρη Ντόβα
Η φυσική (αντικειμενική) εξέταση του ασθενούς, η οποία επί αιώνες αποτέλεσε το μόνο όπλο στα χέρια του γιατρού, για τη διάγνωση των διαφόρων παθήσεων, γνωρίζει στους καιρούς μας σοβαρή υποβάθμιση και παρακμή. Σε σημείο μάλιστα, που να χαρακτηρίζεται από ορισμένους,, ως μία απηρχαιωμένη, σχεδόν νεκρή τέχνη.
Η φυσική εξέταση περιλαμβάνει τη λήψη του ιστορικού και την αντικειμενική εξέταση (επισκόπηση, επίκρουση, ψηλάφηση και ακρόαση) , που πραγματοποιείται με τις αισθήσεις (όραση, ακοή, αφή και ενίοτε την όσφρηση) και, πάνω απ’ όλα, την κριτική σκέψη του γιατρού, που οξύνεται με τη μακρά και συστηματική άσκηση παρά την κλίνη του ασθενούς. Η όλη διαδικασία υποβοηθείται και από μερικά απλά τεχνικά μέσα (όργανα) , όπως είναι: το στηθοσκόπιο , το πιεσόμετρο, το οφθαλμοσκόπιο κ.α..
Παράλληλα με την έκπτωση της φυσικής εξέτασης , η τεχνολογία σημειώνει αλματώδη εξέλιξη και έχει εισβάλλει δυναμικά στην ιατρική, περισσότερο ίσως από κάθε άλλο τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας .
Ουδείς αμφισβητεί ότι η τεχνολογία έχει δώσει τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης, τόσο στη διάγνωση όσο και στη θεραπεία. Όμως είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς τους λόγους, για τους οποίους θα πρέπει η τεχνολογία να εκτοπίσει και να εξουδετερώσει τη φυσική εξέταση.
Πάνω στο θέμα αυτό, διακρίνονται δύο τάσεις : αυτή των πολύ προοδευτικών , που θεωρούν την υποβάθμιση της φυσικής εξέτασης ως φυσική συνέπεια της τεχνολογικής προόδου και εκείνη των ρομαντικών, που είναι περισσότερο του δέοντος προσκολλημένοι στην καθαγιασμένη σχέση γιατρού και ασθενούς και θεωρούν ότι αυτή η σχέση απειλείται από την επέλαση της τεχνολογίας. Οι τάσεις αυτές είναι ασφαλώς ακραίες και η λογική άποψη θέλει την τεχνολογία να αποσκοπεί στην ολοκλήρωση της φυσικής εξέτασης και όχι στην υπονόμευσή της.
Οι λόγοι, τους οποίους μπορεί να επικαλεσθεί κανείς, για την υποτίμηση της φυσικής εξέτασης, είναι οι ακόλουθοι: α) Η επιτυχία της τεχνολογίας που «κάνει λαμπρή καριέρα» και υπόσχεται ακρίβεια, αντικειμενικότητα και αξιοπιστία. β) Η ιδιαίτερη γοητεία, που ασκεί η θαυμαστή τεχνολογία σε γιατρούς και ασθενείς και η τυφλή εμπιστοσύνη, που τρέφουν όλοι στις μηχανές. Έτσι οι γιατροί προβαίνουν εν τάχει στην ευκολία και την ασφάλεια της τεχνολογίας, παρακάμπτοντας τη φυσική εξέταση. γ) Η βεβαιωμένη, σε αρκετό βαθμό, ανεπαρκής διδασκαλία της φυσικής εξέτασης και η ατελής άσκηση στους θαλάμους των ασθενών, κυρίως λόγω πληθώρας φοιτητών, καθώς επίσης και η μη ρεαλιστική αξιολόγηση των κλινικών δεξιοτήτων των γιατρών. δ) Οι εκπαιδευόμενοι γιατροί, κάτω από τις παραπάνω συνθήκες, δεν αποκτούν την απαραίτητη κλινική εμπειρία, αδυνατούν να εκτιμήσουν την αξία της φυσικής εξέτασης, με αποτέλεσμα να την αποφεύγουν και τελικά να την απαξιώνουν.
Η μη επισταμένη ενασχόληση των γιατρών με τον ασθενή, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη διαφυγή απλών διαγνώσεων και συχνών μεταβολών της κατάστασης του ασθενούς, που ενδεχομένως θα απέτρεπαν περιττές παραπομπές: για εργαστηριακές εξετάσεις , για συμβουλές ειδικών, ακόμη και για επεμβάσεις.
Ορισμένοι γιατροί ενδεχομένως να πιστεύουν ότι ασκούν ένα επάγγελμα, που ολοκληρώνεται μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή και όχι δίπλα στον ασθενή.
Άλλοι γιατροί, για να αποφύγουν τις αγωγές εναντίον τους για τυχόν ιατρική αμέλεια (malpractice), καταφεύγουν « ελαφρά τη καρδία» στις θεωρούμενες, ως αλάνθαστες εξετάσεις υψηλής τεχνολογίας (αξονικές τομογραφίες, μαγνητικές τομογραφίες κτλ) , πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα προλάβουν τις νομικές εμπλοκές.
Τέλος, κάποιοι νεότεροι συνήθως γιατροί ισχυρίζονται ότι η φυσική εξέταση δεν ανταποκρίνεται στους όρους της ιατρικής με αποδείξεις (Evidence Based Medicine) και ως εκ τούτου δεν μπορεί να αναμετρηθεί με τη σύγχρονη τεχνολογία. Αυτό όμως δεν ευσταθεί. Η τεχνολογία πράγματι, με τα εκπληκτικά μέσα που διαθέτει (σύγχρονες απεικονιστικές μέθοδοι, ενδοσκόπια, μοριακή βιολογία κ.α.) , αποκαλύπτει πλήθος νοσημάτων. Όμως και πολλά απλά φυσικά « σημεία » από μόνα τους θέτουν τη διάγνωση , όπως π.χ. όταν υπάρχουν βλάβες Janeway ή γραμμοειδείς αιμορραγίες (κάτω από τα νύχια) σε εμπύρετο ασθενή, παραπέμπουν κατ’ ευθείαν στη διάγνωση της μικροβιακής ενδοκαρδίτιδας και η κεφαλή της μέδουσας στην πυλαία υπέρταση.
Η τεχνολογία φυσικά ήρθε και θα μείνει. Μας επιφυλάσσει ασφαλώς και άλλες ευχάριστες εκπλήξεις για το μέλλον . Η θέση της όμως πρέπει να είναι στο τέλος της κλινικής διαγνωστικής διαδικασίας. Προηγείται η λήψη του ιστορικού, η αντικειμενική εξέταση , η ανάλυση των δεδομένων και αν κατ ’αυτόν τον τρόπο δεν επιτευχθεί η διάγνωση , θα έχει περιορισθεί ο αριθμός των πιθανών διαγνώσεων , οπότε με στοχευμένες εργαστηριακές εξετάσεις είναι ευκολότερο να καταλήξουμε στη σωστή διάγνωση. Άρα, η φυσική εξέταση μας επιτρέπει να αποφασίσουμε ποιές εργαστηριακές εξετάσεις πρέπει να γίνουν και ποιές όχι. Έτσι, αποφεύγεται η ταλαιπωρία των ασθενών και οι αλόγιστες δαπάνες.
Η σύγχρονη τεχνολογία, που έχει σώσει αμέτρητες ανθρώπινες υπάρξεις, δεν είναι « το δίχτυ του ψαρά » , που το απλώνουμε για να αλιεύσουμε τη διάγνωση. Αυτή η τακτική , που ακολουθείται αρκετά συχνά, έχει εκτοξεύσει στα ύψη τις ιατρικές δαπάνες. Η τεχνολογία έρχεται να συμπληρώσει την φυσική εξέταση, να επιβεβαιώσει τα φυσικά κλινικά « σημεία » ή ενίοτε να τα ακυρώσει. Να θέσει τα όρια των δυνατοτήτων μας και γενικά να ενισχύσει τη σπουδαιότητα της φυσικής εξέτασης, με ένα τρόπο λογικό, που δεν δικαιολογεί την άποψη περί αντιπαλότητας μεταξύ της φυσικής εξέτασης και της τεχνολογίας.
Η φυσική εξέταση, εξ άλλου, εκτός από τη διαγνωστική της σημασία, υπηρετεί και ένα άλλο σοβαρό σκοπό. Συμβάλλει στην καλή σχέση γιατρού και ασθενούς, προάγει την ανθρωπιστική πλευρά του ιατρικού λειτουργήματος, η οποία είναι απαραίτητη για την καλή έκβαση της νόσου. Το ενδιαφέρον του γιατρού και η εμπιστοσύνη του ασθενούς προς αυτόν , ανατάσσουν το πεσμένο από την αρρώστια ηθικό και καταστέλλουν το ψυχολογικό stress του ασθενούς. Αυτό συμβάλλει στη θεραπεία της νόσου μέσα από την ενίσχυση των αμυντικών δυνάμεων του οργανισμού του.
Αυτά άλλωστε, δίδαξε και ο Ιπποκράτης, ο Πατέρας της Ιατρικής (5ος – 4ος αιώνας Π. χ.) και αργότερα ο Γαληνός (2ος αιώνας μ. Χ.) , αναγνωρίζοντας την πνευματική και ηθική διάσταση της νόσου και αντιμετωπίζοντας ολιστικά τον ασθενή.
Ο Δρ Ντόβας Αργύρης είναι τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας και Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
