* Από τον Βασίλειο Χ. Στεργιούλη, Θεολόγο
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι η πιο κατανυκτική περίοδος του Τριωδίου και όλου του εκκλησιαστικού έτους. Είναι η εβδομάδα των Παθών.
Υψηλότερη πνευματική κορυφή της είναι η Μεγάλη Πέμπτη, στην εσπερινή εκκλησιαστική Ακολουθία της οποίας προβάλλεται και τιμάται το υπερφυές γεγονός της Σταύρωσης του Θεανθρώπου για τη σωτηρία του κόσμου.
Αυτή η Ακολουθία, όπως και κάθε άλλη, δεν είναι μια απλή αναπαράσταση των συγκλονιστικών γεγονότων του θείου Πάθους, εξ αιτίας των οποίων «φόβος και τρόμος επέπεσε τη κτίσει». Δεν είναι μίμηση πράξεως σπουδαίας και τελείας, αλλά βίωση εν Πνεύματι της παρουσίας εκείνων των γεγονότων. Γι’ αυτό και έχουμε τις εκφράσεις της ιερής υμνωδίας «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…», «Σήμερον ο Ιούδας γρηγορεί παραδούναι τον Κύριον…» κ.λ.π.
Η Εκκλησία προβάλλει τα γεγονότα του θείου Πάθους και μας καλεί να τα ζήσουμε πνευματικά. Να αισθανθούμε το μέγεθος του ανοσιουργήματός μας να καταδικάσουμε σε θάνατο και μάλιστα τον πλέον ατιμωτικό του Πλάστη και Δημιουργό. Και να εννοήσουμε τη δική του αγαθότητα και ανεξικακία να μας συγχωρήσει και να μας σώσει. Να προσεγγίσουμε με πίστη και δέος το μυστήριο του Σταυρού, που συνοψίζεται στην αλήθεια ότι ο Εσταυρωμένος Κύριος «Πάντα υπομείνας, άπαντας έσωσε». Αυτή η αλήθεια οδηγεί τον υμνωδό στη δοξολογική κι ευχαριστιακή συνάμα έκφραση: «Δόξα τη μακροθυμία σου, Κύριε. δόξα σοι».
Όλη η επί γης ζωή του Θεανθρώπου ήταν μια προσφορά και θυσία. «Διήλθε ευεργετών και ιώμενος» (Πραξ. 10,38). Σκόρπισε παντού ροδοπέταλα αγάπης, με αποκορύφωμα το σταυρικό του θάνατο. Και η ανταπόκρισή μας στον Ευεργέτη; Τον αντιμετωπίσαμε ως τον πλέον απεχθή και επικίνδυνο κακούργο.
Πάνω στο Σταυρό ο Χριστός πρόσφερε την υπέρτατη θυσία. Θυσιάστηκε ο ίδιος για τη ζωή και τη σωτηρία όλου του κόσμου. Υπήρξε ο Μέγας Αρχιερέας, ο Οποίος θριάμβευσε στο Σταυρό τις αρχές και εξουσίες του σκότους.
Η προσήλωση του Χριστού πάνω στο ξύλο του Σταυρού, το καθαγίασε. Και από ικρίωμα θανάτου, από απεχθές και αποκρουστικό όργανο θανατικής εκτέλεσης που ήταν ως τότε, το κατέστησε εράσμιο και ποθεινό. Το έκανε μέσον σωτηρίας, έκφραση της παντοδυναμίας της αγάπης του. Το μετέβαλε σε μακάριο και τρισμακάριο. Σε ξύλο σεβάσμιο.
Αρχιερατικός θρόνος του Χριστού ο Σταυρός. Αλλά και βασιλικός, αφού πάνω του προσηλώθηκε ο Βασιλεύς των βασιλευόντων και Κύριος των κυριευόντων. Τη βασιλική ιδιότητα του Χριστού τη δήλωσε άθελά του ο Πιλάτος με την επιγραφή που έθεσε πάνω στο Σταυρό: «Ιησούς ο Ναζωραίος, ο Βασιλεύς των Ιουδαίων»
Θρόνος δόξης λοιπόν ο Σταυρός του Χριστού και όχι επαίσχυντο όργανο θανατικής εκτέλεσης. Είναι ο φύλακας της οικουμένης, η ωραιότητα της Εκκλησίας, η δόξα των αγγέλων και το τραύμα των δαιμόνων. Έτσι τον αντικρίζει η θεολογία, η λατρεία και η τέχνη της Ορθοδοξίας. Γι’ αυτό και τοποθετεί τη Σταύρωση στην περίοπτη θέση των ναών, πίσω από την Αγία Τράπεζα. Για να είναι ορατός από το εκκλησίασμα . Και η βυζαντινή αγιογραφία θέτει στο Σταυρό του Χριστού την επιγραφή ΟΒCTCΔC (Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΔΟΞΗΣ).
Αιώνιος Νικητής και Θριαμβευτής ο Χριστός. Είναι ο Ζωοδότης Λόγος. Η ζωή που ξεπερνάει το θάνατο. Ήλθε να παράσχει ζωή και όχι θάνατο. Και έφερε δια του Σταυρού «χαρά εν όλω τω κόσμω». «Κατήλθε προς πάλιν Άδου μόνος» και «ανήλθε λαβών πολλά της νίκης σκύλα». Κι ενώ εμείς του προσφέρουμε πάθη, πόνο και θάνατο, έκανε το Σταυρό αφορμή χαράς και το θάνατο πύλη εισόδου την αφθαρσία και αθανασία.
Το θείο Πάθος η Ορθοδοξία αντικρίζει με συγκρατημένο πένθος. Το βλέπει με χαρμολύπη, που αντιστοιχεί στη ζωηφόρο νέκρωση του Χριστού, όπως δείχνουν τα εκκλησιαστικά τροπάρια του Πάθους. Ακόμη και αυτά τα Εγκώμια του Επιταφίου θρήνου δεν είναι άκρως λυπητερά. Πολύ δε περισσότερο δεν έχουν σχέση με τα νεκρικά λαϊκά άσματα, τα μοιρολόγια. Η δε ορθόδοξη βυζαντινή εικονογραφία παριστάνει το πρόσωπο του Εσταυρωμένου με γαλήνη και ηρεμία και όχι με συσπάσεις και με τα μάτια ανοιχτά, σα να σβήνουν, αλλά με κλειστά μάτια και ήρεμη κλίση της κεφαλής. Με όλα αυτά θέλει να δείξει η ορθόδοξη εκκλησιαστική τέχνη του Βυζαντίου την πίστη της Εκκλησίας ότι η Σταύρωση δεν είναι εξουθένωση.
Για να αντιληφθεί κανείς τη διαφορά ανάμεσα στη βυζαντινή εικονογραφική παράσταση της Σταύρωσης και σ’ εκείνη της Δυτικής τέχνης, που παριστάνει το στόμα του Εσταυρωμένου «ανοικτόν δι’ επιθανατίου σπασμού» και την κεφαλή του «δι’ υπερμέτρου μεγάλου στεφάνου», του οποίου τα μυτερά αγκάθια μπήγονται χαμηλά στο μέτωπο και «επιστάζουν θρόμβους αίματος είς τους ημιανοίκτους, αλλ’ εσβεσμένους οφθαλμούς». Το δείχνουν τα έργα των εικονογραφιών της Σταύρωσης των καλλιτεχνών της Δύσης Granach, Fernader, Goya κ.ά., που δεν συγκρίνονται με αντίστοιχες εικονογραφικές παραστάσεις της Ανατολής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εικονογραφία της Σταύρωσης της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους.
Γενικά οι Δυτικές εικόνες της Σταύρωσης του Χριστού είναι σύμφωνες με την υμνολογία της Δύσης και ιδίως προς εκείνη των Προτεσταντών. Παράδειγμα τα κατά Ματθαίον Πάθη του Μπάχ, όπου η κεφαλή του Σωτήρος περιγράφεται γεμάτη αίμα, τραύματα και πληγές.
Μακάρι η φετινή Ακολουθία των Παθών του Σωτήρος να γίνει αιτία να εμβαθύνουμε περισσότερο στο σωτηριολογικό γεγονός της Σταύρωσης του Θεανθρώπου. Και να αποτελέσει αφετηρία ανταπόκρισής μας στην άμετρη αγάπη και ευσπλαχνία του. Έτσι θα μπορούμε να ψάλλουμε ευχαριστιακά «Δόξα τη φιλανθρωπία σου, Κύριε. δόξα σοι».
ΦΩΤ.: Η Σταύρωση. Μονή Σταυρονικήτα
