Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή του 1974 πού βρίσκεται το κυπριακό; Στα κατεχόμενα αριθμούν πάνω από 300.000 οι έποικοι από την Τουρκία. Ο τουρκικός στρατός κατοχής είναι περίπου 45.000, οι Τουρκοκύπριοι δεν υπερβαίνουν τις 70.000 και οι λαθρομετανάστες είναι γύρω στις 80.000. Οι πλείστοι απ' αυτούς, έρχονται μέσω Τουρκίας και των τουρκοκρατούμενων κυπριακών εδαφών. Συνολικά είναι γύρω στις 500.000, δηλαδή το 40% περίπου του πληθυσμού της Κύπρου και είναι πασίγνωστοι οι αυξητικά ραγδαίοι ρυθμοί γεννητικότητας των μουσουλμάνων.

Η «διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία» διχάζει τους Ελληνοκυπρίους: οι μεν τη θεωρούν τρόπο λύσης του κυπριακού, άλλοι μηχανισμό υποταγής της πλειοψηφίας σε τρίτους ή τη μειοψηφία. Oι οπαδοί της εξηγούν ότι θα επιστρέψουν όλοι οι πρόσφυγες στα σπίτια τους, χωρίς να εμποδιστεί η δημιουργία δύο αμιγώς εθνικών κρατών. Αυτό είναι μαθηματικά αδύνατο, αφού οι Έλληνες ήταν πλειοψηφία σε ολόκληρη την Κύπρο πριν από την εισβολή. Επιπλέον, υπάρχει ένα ουσιώδες ζήτημα. Τι κράτος θα δημιουργηθεί αν κάνουν οι Έλληνες αυτή την οδυνηρή παραχώρηση; Ποιος θα κυβερνά στη «διζωνική ομοσπονδία»; Η μόνη απάντηση ήταν εκείνη του σχεδίου Ανάν: εξίσωσε τη μεγάλη πλειοψηφία με τη μικρή μειοψηφία, διορίζοντας ξένους να διοικούν το κράτος! Το πρόβλημα περιπλέκεται περισσότερο, αφού, αυτός που θα διοικεί, θα διαθέτει και την ψήφο της Κύπρου στην Ε.Ε. Από την πλευρά της η Τουρκία δεν έδειχνε να διαφοροποιεί ουσιαστικά την πολιτική της στο κυπριακό, ενώ συνέχιζε την από καιρό προσπάθειά της να συνδέει τη συμμόρφωσή της προς τα ευρωπαϊκά κριτήρια με την διεθνή αναγνώριση των κατεχομένων ως ανεξάρτητου κράτους. Λονδίνο και Ουάσιγκτον δεν θα διαφωνούσαν με την άμεση ένταξη Τουρκίας στην Ε.Ε. Αυτό που η διπλωματία Κύπρου και Ελλάδας έχει καταστήσει μείζονα εθνικό στόχο των δύο χωρών - συμπεριλαμβάνοντάς το στα ψηφίσματα του ΟΗΕ - είναι παγίδα.

Η Αθήνα αποβλέπει στη γαλλική πολιτική-διπλωματική συνδρομή και τη ρωσική «αντιστήριξη» για να αντιμετωπίσει το αναμενόμενο στρίμωγμα των ΗΠΑ στα Βαλκάνια και την Κύπρο. Ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει τις πιέσεις στη διαφορά με τα Σκόπια και για αναγνώριση του Κοσόβου. Προβληματίζεται τι πρέπει να κάνει με την τουρκική ενταξιακή πορεία, που υποστηρίζει επί μια δεκαετία η Αθήνα, εισπράττοντας σκλήρυνση στα διμερή. Το Μαξίμου παρακολουθεί το κυπριακό από «απόσταση ασφαλείας», εκτιμώντας ότι η τουρκική αδιαλλαξία δεν θα επιτρέψει «λύση». Κυρίως δραστηριοποιείται η υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, από τους θερμότερους υποστηρικτές του σχεδίου Ανάν το 2004. Στα ελληνοτουρκικά και στο κυπριακό, η υπουργός είναι οπαδός συνέχισης της υποστήριξης προς την τουρκική ένταξη και των σύντομων «διευθετήσεων». Άλλωστε δεν νιώθει άνετα με τη ρωσική πολιτική του Πρωθυπουργού.

H Λευκωσία «κοιτάζει» προς Λονδίνο/Ουάσιγκτον. Ο Κύπριος Πρόεδρος πολλαπλασίασε τις χειρονομίες καλής θέλησης προς Βρετανία και ατλαντιστές της Κομισιόν, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, που προτιμούσε μάλλον Παρίσι, Βιέννη, Μόσχα. Αντιμέτωπος με τουρκική σκλήρυνση, ο Χριστόφιας τα «δίνει όλα» για να πετύχει τη φιλοδοξία του (και μείζονα αγγλοαμερικανική επιδίωξη) να λυθεί το κυπριακό το 2008, κάνοντας σοβαρές παραχωρήσεις προς Ταλάτ (Αγκυρα) και Λονδίνο. Η αναγνώριση από τον κ. Χριστόφια, για πρώτη φορά, ενός «συνεταιρισμού» ελληνοκυπριακού και τουρκοκυπριακού κράτους επικρίθηκε από τον πρώην Πρόεδρο Παπαδόπουλο και τον ιστορικό ηγέτη του κυπριακού σοσιαλιστικού και αντιαποικιακού κινήματος, Βάσσο Λυσσαρίδη. Η πλευρά των «ανανιστών» απάντησε στην κριτική αυτή με χυδαία δημοσιεύματα εναντίον του «Γιατρού», που θύμισαν τις επιθέσεις κατά Μακαρίου, που προετοίμασαν «ιδεολογικά», για λογαριασμό της CIA, το πραξικόπημα το 1974. Πρωτοστατούντος του προέδρου του ΔΗΣΥ Νίκου Αναστασιάδη, ασκήθηκε σφοδρή κριτική στον Χριστόφια και το ΑΚΕΛ, όταν ταλαντεύτηκαν σχετικά με τη συνέχιση των συνομιλιών, προειδοποιώντας για το τι τους περιμένει αν παρεκκλίνουν από τα δρομολογηθέντα.

Η Λευκωσία πανηγύρισε για το μνημόνιο που υπέγραψε με τον Γκόρντον Μπράουν, υποστηρίζοντας ότι το Λονδίνο απορρίπτει τη διχοτόμηση. Δεν συμμερίζονται όλοι αυτή την εκτίμηση. Κύπριοι διπλωμάτες υπογράμμιζαν ότι το Λονδίνο ούτε θέλει διχοτόμηση (προτιμά όλη την Κύπρο υπό στρατηγικό έλεγχο), ούτε μπορεί να την επιβάλει. Είναι ήδη δεσμευμένο από διεθνείς αποφάσεις υπέρτερης νομικής αξίας του μνημονίου. Πάγια υποδαυλίζει την τουρκική διχοτομική προσδοκία, για να σπρώξει μετά στην απατηλή αγκάλη του τους Ελληνες. Με το μνημόνιο έδωσε κάτι που η Λευκωσία είχε, παίρνοντας κάτι ουσιώδες για τη βρετανική διπλωματία. Την έγγραφη αναγνώριση, στο τέταρτο σημείο του μνημονίου, για πρώτη φορά από εκλεγμένο Κύπριο Πρόεδρο του συνόλου των υποχρεώσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας από τις συνθήκες του 1960, περιλαμβανομένων της εγκατάστασης και κυριαρχίας των βρετανικών βάσεων και των δικαιωμάτων επέμβασης-εγγύησης. Αυτά επισήμαινε ο κ. Λουκάς Λουκαίδης, πρώην Δικαστής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι συνθήκες του 1960 είναι υποχρεωτικές για τις τρεις εγγυήτριες, όχι όμως για την Κυπριακή Δημοκρατία, γιατί αντιτίθενται σε αποφάσεις του ΟΗΕ για την απελευθέρωση αποικιών, δεν έχουν ποτέ εγκριθεί από τον κυπριακό λαό και η Βρετανία δεν τις τήρησε επιτρέποντας τα γεγονότα του 1974. Η ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν στηρίζεται νομικά σε αυτές, αλλά στην απόφαση αναγνώρισής της). Δικαιολογώντας την υπογραφή, κορυφαίο στέλεχος του ΑΚΕΛ δήλωνε ότι πρέπει να αποφευχθεί το άνοιγμα δευτέρου μετώπου με τη Βρετανία θέτοντας ζήτημα βάσεων. Ωστόσο, για ποιο λόγο η Λευκωσία παραιτήθηκε προκαταβολικά και χωρίς αντάλλαγμα, από το ένα από τα δύο σπουδαία διπλωματικά χαρτιά που έχει για να πιέσει για αξιοπρεπή λύση, τη δυνατότητα να εγείρει θέμα βάσεων (το άλλο είναι το βέτο);

Ο Κύπριος Πρόεδρος, ήδη προτού αρχίσουν οι κυρίως συνομιλίες, έκανε σημαντικές παραχωρήσεις: Αποδέχτηκε την παραμονή 50.000 εποίκων. Απέσυρε οκτώ προσφυγές της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά της Κομισιόν για τις σχέσεις με τους Τουρκοκυπρίους. Αποδέχτηκε την εσαεί παραμονή βρετανικών βάσεων στην «αποστρατιωτικοποιημένη» Κύπρο. Αυτή η τακτική εξαντλεί τα περιθώρια επίδειξης καλής θέλησης της ελληνικής πλευράς. Όμως, παρατηρήθηκε «σκλήρυνση» των Τούρκων, γεγονός που οδηγεί τον Χριστόφια σύντομα σε οδυνηρά διλήμματα, αν δεν προκύψει κάποια δραματική μεταβολή. Ηδη, η τακτική του έχει προκαλέσει την απογοήτευση τμήματος της τουρκοκυπριακής αριστεράς, που τον εγκαλεί για πλημμελή υπεράσπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας από τους εποίκους και τα ξένα στρατεύματα!Το κυπριακό έχει σπουδαίες επιπτώσεις στις ελληνοτουρκικές και ευρωτουρκικές σχέσεις. Η λύση του επηρεάζει καθοριστικά τα ελληνοτουρκικά. Η Ελλάδα είναι εγγυήτρια δύναμη. Η μορφή της λύσης, όπως και στο παρελθόν, μπορεί να στρέψει τις εξελίξεις προς την ειρήνη ή τον πόλεμο. Αν η παρούσα κατάσταση δεν μεταβληθεί ριζικά, ο Πρόεδρος θα τεθεί προ οδυνηρού διλήμματος: Είτε να παραιτηθεί από το «όνειρό» του (να περάσει στην ιστορία ως ο ηγέτης που έλυσε το κυπριακό), είτε, όπως ο Μακάριος το 1960, να υπογράψει μια μη εφαρμόσιμη «λύση», που θα διακινδυνεύσει νέο κύκλο αιματηρής αντιπαράθεσης, με ό,τι συνεπάγεται για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το ερώτημα είναι κατά πόσον ο Πρόεδρος και το ΑΚΕΛ έχουν προετοιμάσει εναλλακτική στρατηγική, αν αποτύχει η ακολουθούμενη. Η δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού - πρόβλημα εισβολής και κατοχής - μπορεί να προκύψει ως προïόν στενής στρατηγικής συνεργασίας και συντονισμού ενεργειών Ελλάδας και Κυπριακής Δημοκρατίας. Απαιτούνται σχεδιασμένες κρίσιμες ενέργειες στη βάση των αποφάσεων και ψηφισμάτων του ΟΗΕ για αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής και των εποίκων, τις τρεις ελευθερίες και με πλήρη σεβασμό του κοινοτικού κεκτημένου.

 

Ο Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης είναι Δρ Γεωπολιτικής

theothessalian@hotmail.com