Στο φύλλο της «Ελευθερίας» του Σαββάτου 13/9/08, παρατίθενται οι θέσεις του προέδρου της Αιματολογικής Εταιρίας, κ. Α. Αναγνωστόπουλου, αναφορικά με τη λειτουργία των Τραπεζών Ομφαλοπλακουντικών μοσχευμάτων. Η άμεση και εκτενής απάντησή του επαλήθευσε την υποψία μας ότι χρησιμοποιεί τον κ. Α. Ροντούλη ως Δούρειο Ίππο προκειμένου να αναζωπυρωθεί ο διάλογος γύρω από τις συγκεκριμένες θέσεις. Οι απόψεις αυτές βεβαίως είναι γνωστές και παλιές. Εδώ και πολλούς μήνες έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο, έχουν αποσταλεί σε όλα τα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας και έχουν δημοσιευθεί στον αθηναϊκό τύπο. Στις θέσεις της ένωσης αιματολόγων έχουν ήδη απαντήσει γραπτά, έγκριτοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ενώ οι απόψεις της ένωσης δεν κατάφεραν μέχρι σήμερα να κερδίσουν την αποδοχή της ευρύτερης επιστημονικής κοινότητας. Και αυτό όχι εξαιτίας των περιπτώσεων που – ορθά – αναφέρουν, αλλά κυρίως εξαιτίας εκείνων που δεν αναφέρουν.
Παρόλο που μια εφημερίδα γενικού ενδιαφέροντος δεν είναι ο ιδανικότερος χώρος αντιπαράθεσης επιστημονικών απόψεων, θα προσπαθήσουμε με ένα – δύο απλά παραδείγματα να δείξουμε ότι η τακτική που ακολουθείται από μερίδα οργανωμένων αιματολόγων, μπορεί να οδηγήσει στην παραπλάνηση του πληθυσμού. Παρακάτω, θα απαντήσουμε ένα – ένα σε όλα τους τα επιχειρήματα, επιστημονικά και ιδεολογικά, της Ενωσης Αιματολόγων Ελλάδος, διαπνεόμενοι από ειλικρινή πρόθεση εποικοδομητικού διαλόγου. Άλλωστε, τράπεζες και αιματολόγοι, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν να συνεργαστούν προς εκπλήρωση του κοινού τους στόχου, την υγεία των πολιτών και συνεπώς κάθε υπεύθυνη θέση θα πρέπει να στοχεύει στην εύρεση κοινού εδάφους συνεννόησης. Σε ένα πράγμα συμφωνούμε σίγουρα: ότι δεν μπορεί η υγεία να αποτελεί πεδίο σύγκρουσης μικροσυμφερόντων.
1) Χρήσεις των βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος
Όπως είναι εδώ και καιρό γνωστό, το ομφαλικό αίμα περιέχει τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικούς τύπους πολυδύναμων κυττάρων, ανάμεσα στα οποία τα αιμοποιητικά στελεχιαία κύτταρα, τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, τα ενδοθηλιακά βλαστοκύτταρα καθώς και ένας τύπος βλαστικών κυττάρων, που εμφανίζει ιδιότητες παρόμοιες με αυτές των εμβρυονικών βλαστικών κυττάρων. Είναι πλέον απόλυτα τεκμηριωμένο, ότι από τους κυτταρικούς αυτούς πληθυσμούς δύνανται να παραχθούν σε καλλιέργεια κύτταρα που ανήκουν και στις τρεις εμβρυονικές στοιβάδες, δηλαδή με απλά λόγια, κύτταρα που κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορούν να δημιουργήσουν οποιονδήποτε τύπο ενήλικων κυττάρων. Η ιδιότητα αυτή του ομφαλικού αίματος το καθιστά ιδιαιτέρως χρήσιμο σε μία, όλο και διευρυνόμενη, λίστα ιατρικών ειδικοτήτων, που ξεπερνά τα στενά όρια της αιματολογίας. Η άποψη λοιπόν ότι τα ομφαλικά μοσχεύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για αιματολογικά νοσήματα και η σχετική επιχειρηματολογία που βασίζεται σε αυτή την άποψη είναι επιστημονικά παρωχημένη. Αυτή τη στιγμή συντελείται μια επανάσταση στην ιατρική, με βάση τα βλαστοκύτταρα. Ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, ο διαβήτης τύπου Ι, η καρδιακή ανεπάρκεια, η περιφερική αγγειακή νόσος ως και οι τραυματισμοί της σπονδυλικής στήλης μπορεί σύντομα να θεραπεύονται με κύτταρα που προέρχονται από το ομφαλικό αίμα. Τα πρώτα κλινικά αποτελέσματα είναι ήδη εδώ και δημοσιοποιούνται καθημερινά σε παγκόσμια συνέδρια και επιστημονικές επιθεωρήσεις αδιαμφισβήτητου κύρους.
2) Αιματολογικά νοσήματα
Ακόμη και αν μείνει κανείς αποκλειστικά στο πεδίο των αιματολογικών νοσημάτων, παρατηρεί ότι η επιχειρηματολογία που παραθέτει η ένωση αιματολόγων αποκαλύπτει μόνον τη μισή αλήθεια. Είναι γεγονός ότι πολλά από τα αιματολογικά νοσήματα είναι γονιδιακής προέλευσης και συνεπώς κάθε αυτόλογο μόσχευμα μεταφέρει τις ίδιες γονιδιακές αλλοιώσεις. Ακόμη όμως κι αν θεωρήσουμε ότι τα αίτια των αιματολογικών κακοηθειών είναι πάντοτε κληρονομικά και ότι πάντοτε απαιτείται ένα ετερόλογο μόσχευμα (ιδανικά προερχόμενο από αδερφό ή γονιό του πάσχοντα), η ιδιωτική φύλαξη παρέχει και πάλι τον μόνο σίγουρο τρόπο για την εξασφάλιση ενός τέτοιου μοσχεύματος! Ακόμα και έτσι δηλαδή να ήταν τα πράγματα, η ιδιωτική φύλαξη θα προσέφερε τις καλύτερες πιθανότητες εύρεσης ενός ιστοσυμβατού μοσχεύματος. Όλοι γνωρίζουμε βεβαίως (ακόμη και οι μη ειδικοί) ότι λευχαιμία, για παράδειγμα, μπορεί να πάθει κανείς και από επίκτητα αίτια, όπως η έκθεση σε ορισμένες ακτινοβολίες, η επαφή με ορισμένες μεταλλαξιογόνες ουσίες κτλ). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το αυτόλογο ομφαλικό αίμα αποτελεί βεβαίως το ιδανικότερο μόσχευμα. Άλλωστε στην Ελλάδα έχουν γίνει μέχρι τώρα αρκετές αυτόλογες μεταμοσχεύσεις αιμοποιητικών κυττάρων. Αν η ένωση αιματολόγων είχε δίκιο, πάνω σε ποια βάση έγιναν αυτές οι μεταμοσχεύσεις;
3) Προδιαγραφές ασφάλειας και χρήση των ιδιόκτητων μοσχευμάτων
Αγαπητοί συνάδερφοι στο σημείο αυτό θα είμαι κάθετος: όσο απαράδεκτη είναι η απόπειρα δημιουργίας πανικού από μερίδα ιδιωτικών τραπεζών στους γονείς σχετικά με την πιθανότητα εκδήλωσης λευχαιμίας στο παιδί τους (πιθανότητα που στην πραγματικότητα είναι πολύ μικρή) άλλο τόσο απαράδεκτη είναι και η από πλευράς μερίδας αιματολόγων κινδυνολογία, σχετικά με τη χρήση των ιδιωτικά φυλαγμένων μοσχευμάτων. Γνωρίζετε πολύ καλά, ότι η σύγχρονη διαγνωστική παρέχει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για τον έλεγχο οποιουδήποτε μοσχεύματος πριν από τη χρήση του. Τόσο η παρουσία προκαρκινικών κυττάρων όσο και η παρουσία μολυσματικών μικροβιακών παραγόντων μπορεί εύκολα να ελεγχθεί πριν τη χρήση τους, με δεδομένο μάλιστα ότι οι περισσότερες ιδιωτικές τράπεζες καταψύχουν τα δείγματα κατά τρόπο που να επιτρέπει τη δοκιμαστική απόψυξη ενός μικρού μέρους του μοσχεύματος, προκειμένου να διενεργηθούν οι όποιοι έλεγχοι πιθανόν απαιτηθούν. Άλλωστε, και σε κάθε περίπτωση, στις ιδιωτικές τράπεζες ήδη διενεργούνται όλοι οι απαραίτητοι έλεγχοι που ορίζει το ευρωπαϊκό και εθνικό δίκαιο.
4) Εναλλακτικές πηγές βλαστοκυττάρων
Συχνά χρησιμοποιείται το επιχείρημα πως «τα βλαστοκύτταρα του ομφαλικού αίματος είναι ακατάλληλα ως αυτόλογο μόσχευμα και πως …όταν είναι κατάλληλα(!), θα μπορούσαν να βρεθούν από άλλες πηγές του σώματος, άρα οι τράπεζες ομφαλικού αίματος δεν πρέπει να υπάρχουν!». Είναι βεβαίως αλήθεια ότι το ομφαλικό αίμα δεν αποτελεί τη μόνη πηγή στελεχιαίων κυττάρων για τα αιματολογικά νοσήματα. Αντίστοιχες πηγές αποτελεί ο μυελός των οστών (ο οποίος περιέχει πανομοιότυπα κύτταρα με το ομφαλικό αίμα), το περιφερικό αίμα και σε μικρότερο βαθμό, τα νεογιλά δόντια, η εσωτερική στοιβάδα του δέρματος και το λίπος. Το ομφαλικό αίμα είναι παρόλα αυτά η ιδανικότερη πηγή βλαστοκυττάρων, αφού περιέχει τον μέγιστο αριθμό τέτοιων κυττάρων ανά μονάδα όγκου και είναι το μοναδικό, που λαμβάνεται με απολύτως μη επεμβατικό τρόπο. Επιπλέον, η ηλικία αυτών των κυττάρων τα καθιστά πιο εύπλαστα και με μεγαλύτερο δυναμικό πολλαπλασιασμού σε σχέση με τα κύτταρα ενός ενήλικου ατόμου. Είναι επίσης ανοσολογικά πιο ανεκτά και μικροβιολογικά καθαρότερα από οποιοδήποτε άλλο ενήλικο μόσχευμα. Δεν κατανοούμε λοιπόν γιατί η ένωση των αιματολόγων αποφεύγει να αναφερθεί σε αυτά τα αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα των ομφαλικών βλαστοκυττάρων και προτείνει ανέξοδα και χωρίς πολλή σκέψη την αντικατάστασή τους από άλλα κύτταρα, όπως αυτά του μυελού, των οποίων η λήψη απαιτεί γενική αναισθησία, τρύπημα του ισχιακού οστού για τη λήψη κυττάρων που θα είναι ποιοτικώς υποδεέστερα και ποσοτικώς λιγότερα.
5) Κοινωνική διάσταση της έλλειψης δωρητών ομφαλικού αίματος και ο ρόλος των ιδιωτικών τραπεζών
Οι ιδιωτικές τράπεζες συχνά κατηγορούνται ότι «στερούν χιλιάδες μοσχεύματα από τη δημόσια τράπεζα, η οποία θα μπορούσε να παρέχει μοσχεύματα για όλους». Εδώ, παρά τις καλές προθέσεις, επιχειρείται από την πλευρά της ένωσης αιματολόγων ένα λογικό άλμα: ένα μόσχευμα που δεν καταλήγει σε ιδιωτική τράπεζα, καταλήγει συνήθως στα σκουπίδια, όχι στη δημόσια τράπεζα. Μιλώντας για τον εαυτό μας, διαβεβαιώνουμε την ένωση αιματολόγων ότι πάντοτε πληροφορούμε τους γονείς που μας επισκέπτονται (αγγίζουν πλέον τους 2000) για τη δυνατότητα δωρεάς του μοσχεύματός τους στη δημόσια τράπεζα, όπως άλλωστε και για την πιθανότητα το μόσχευμα του παιδιού τους να είναι ακατάλληλο για το ίδιο, αν αυτό νοσήσει από κάποια κληρονομική νόσο (αν και το τελευταίο μπορεί σύντομα να αλλάξει!). Είναι όμως εντελώς παραπλανητικό να λέγεται ότι αν δεν υπήρχαν ιδιωτικές τράπεζες, όλα αυτά τα μοσχεύματα θα κατέληγαν στη δημόσια τράπεζα! Αλήθεια, πόσα μοσχεύματα κατάφερε η δημόσια τράπεζα να συλλέξει όσο λειτουργούσε χωρίς ανταγωνισμό; Ποιος την ήξερε πριν ξεκινήσουν οι ιδιωτικές τράπεζες να ενημερώνουν τον κόσμο; Αν οι κατήγοροι των ιδιωτικών τραπεζών σκεφτούν λίγο πιο ψύχραιμα θα διαπιστώσουν πως στην πραγματικότητα η διάσωση από τις ιδιωτικές τράπεζες χιλιάδων μοσχευμάτων, που διαφορετικά θα πετιούνταν, λειτουργεί προς όφελος της δημόσιας υγείας. Όταν μάλιστα καταστεί δυνατός ο αποτελεσματικός πολλαπλασιασμός των βλαστοκυττάρων σε συνθήκες κυτταροκαλλιέργειας, θα μπορούν τα ζευγάρια που έχουν κρατήσει το ομφαλικό αίμα των παιδιών τους να διαθέτουν μέρος του προς δημόσια χρήση. Μια τέτοια – πολύ πιθανή – εξέλιξη, θα αποτελούσε τη μεγαλύτερη συνεισφορά του ιδιωτικού τομέα στη δημόσια υγεία.
6) Δαιμονοποίηση του κέρδους
Κλείνοντας, θα επιθυμούσα να απαντήσω και στις επιθέσεις που χρησιμοποιούν ως βάση το γεγονός ότι οι τράπεζες ομφαλικών μοσχευμάτων λειτουργούν ιδιωτικοοικονομικά. Ζούμε δυστυχώς σε μία χώρα που θεωρεί οτιδήποτε κερδοφόρο εξ’ ορισμού ανήθικο. Σκεφτείτε όμως: είναι κακό το γεγονός ότι μια ιδιωτική εταιρία ανακάλυψε τις ζώνες ασφαλείας, τους αερόσακους κτλ και κατόπιν τα διέθεσε έναντι αντιτίμου στον κόσμο; Αυτό κάνουν και οι τράπεζες βλαστοκυττάρων. Ιδανικά βεβαίως, θα έπρεπε οι ζώνες ασφαλείας να προσφέρονται δωρεάν, θα έλεγαν ίσως μερικοί, αλλά πάλι, κάποιοι θα πρέπει να τις φτιάξουν και να πληρωθούν γι’ αυτό! Δυστυχώς, το ελληνικό κράτος δε χρησιμοποιεί τις γνώσεις των Ελλήνων επιστημόνων δίνοντάς τους απασχόληση. Είναι οι ιδιώτες του κλάδου, συχνά επιστήμονες και οι ίδιοι, που καλύπτουν τις ανάγκες, που η πολιτεία αφήνει ακάλυπτες. Το να θεωρούνται όμως οι ιδιώτες αναξιόπιστοι επειδή βγάζουν κέρδος, θα ήταν σαν να λέγαμε ότι ο κ. Αναγνωστόπουλος, πρόεδρος της ένωσης αιματολόγων, ψεύδεται επειδή εισπράττει μισθό! Βεβαίως δεν συμβαίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Θεωρώ ότι αμφότεροι, άσχετα με την όποια αμοιβή μας, διατηρούμε την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά μας, όπως αυτή απορρέει από τις σπουδές και την εν γένει παιδεία μας. Δεν είναι όλες οι εταιρίας φτιαγμένες από μεγαλοκαρχαρίες της υγείας και πολυεθνικούς κολοσσούς. Οι περισσότερες ελληνικές ιδιωτικές τράπεζες ομφαλικού αίματος έχουν ιδρυθεί από νέους επιστήμονες, συχνά με διεθνή ακαδημαϊκή καριέρα και από καθηγητές ανώτατων δημόσιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (μερικοί από τους οποίους υπήρξαν και δάσκαλοι αυτών που σήμερα τους χαρακτηρίζουν με βαριά επίθετα). Αλίμονο όμως αν φτάσουμε να θεωρούμε ότι δικαίωμα άποψης έχουν μόνον όσοι εργάζονται αφιλοκερδώς. Θα έπρεπε τότε και εμείς και αυτοί που μας κατηγορούν, καθώς και το έντυπο που μας φιλοξενεί να πάψουμε να υπάρχουμε! Άλλωστε, για να είμαστε δίκαιοι, ο δημόσιος τομέας στη χώρα μας, δεν έχει ακόμη πείσει ούτε για την ποιότητά του, ούτε για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Εμείς από την πλευρά μας, είμαστε έτοιμοι συνεργαστούμε με τα δημόσια και τα ιδιωτικά νοσηλευτικά ιδρύματα, τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού, που θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν το ομφαλικό αίμα στην καταπολέμηση πλήθους ασθενειών.
