Όπως προαναφέρθηκε η έκθεση υποβλήθηκε από τον Κωνσταντίνο με την ιδιότητα του Αρχηγού του Στρατού της Θεσσαλίας, λόγω των κατηγοριών που δέχθηκε (από πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη), για την αποτυχία των επιχειρήσεων [1]. Το σημερινό δημοσίευμα αφορά τον πανικό που προκλήθηκε στο στράτευμα κατά την υποχώρησή του προς την Λάρισα:
«Εκ των εις Κριτήρι στρατευμάτων της 1ης Μεραρχίας μόνον το πυροβολικόν διεξήγαγε τον αγώνα κατά την ημέραν εκείνην [= 10 Απριλίου 1897], την δε υποχώρησιν τούτων ως και των λοιπών στρατευμάτων της απεφάσισε και διέταξε, δι’ ούς λόγους αναφέρω προηγουμένως, ο διοικητής της 1ης Μεραρχίας. Η θέσις ην κατείχε η 1η Μεραρχία και η στάσις του εχθρού επέτρεπον ίνα γείνη κανονική τουλάχιστον και αβίαστος η υποχώρησις αυτής. Το ακατάλληλον όμως της ώρας, η σύγχρονος αναχώρησις πάντων των στρατευμάτων των επί τοσαύτης εκτάσεως διεσπαρμένων, ο μη σχηματισμός κανονικών φαλάγγων, η ανάμιξις των μεταγωγικών ως και των σωμάτων, η έλλειψις ισχυράς οπισθοφυλακής προς κάλυψιν της υποχωρούσης φάλαγγος, η μη τήρησις διά του ιππικού της μετά του εχθρού επαφής και η εν γένει έλλειψις προνοίας, μετέβαλον την υποχώρησιν εις άτακτονφυγήν ης αμυδράν εικόνα θα προσπαθήσω να δώσω, αρυόμενος τας πληροφορίας μου από τας εκθέσεις των υποχωρούντων σωμάτων.
[11 Απριλίου 1897] Η υποχώρησις ήρξατο περί την 8 μ. μ. Ο διοικητής του πυροβολικού της 1ης Μεραρχίας έδωσε τας διαταγάς του περί υποχωρήσεως εις τον ταγματάρχην μοίραρχον του πυροβολικού και τους πυρβολάρχας» [Στη συνέχεια ο διάδοχος παραθέτει τας θέσεις που κατείχαν τα επί μέρους τμήματα του στρατεύματος τα οποία παραλείπουμε]. «Εν τούτοις ο παρά τους στρατώνας Τυρνάβου αναμένων μετά 200 ανδρών και δύο ανθυπιλάρχων επίλαρχος, διήρεσε την δύναμίν του εις δύο τμήματα και έταξε ταύτα απέναντι του στρατώνος του ιππικού σχεδόν επί της οδού Λαρίσης με μέτωπον προς Βορράν. Ήδη είχον διέλθει σχεδόν τα τμήματά του άτινα ανέμενε [= από την γέφυρα Τυρνάβου] και διήρχοντο τμήματα του IV/1ου, ο δε επίλαρχος ίστατο επί της γεφύρας συνομιλών μετά του διοικητού της IV/3ου, όστις ανέμενε τον εκ Λοσφακίουουλαμόν του, ότε ακούσθη ιππικόν ερχόμενον εκ Τυρνάβου. Τότε ο επίλαρχος είπεν εις ένα των ανθυπιλάρχων του να προσέχη διότι του εφαίνετο ότι ήρχετο εχθρικόν ιππικόν και ότι θα προχωρήση να το αναγνωρίση. Προχωρήσας δε αναγνώρισεν ότι ήτο το 3ον Σύνταγμα και συνήψεν ομιλίαν μετά τινών αξιωματικών. Τότε, μόλις το ιππικόν τούτο επλησίασεν τα τμήματα των πεζοπόρων ιλών, εν τούτων ήρχισεσφοδρόν πυρ κατ’ αυτού, εις όν συμμετέσχον και στρατιώται τουIV/1ου, πολίτες τινές του Τυρνάβου και αντάρται.
Άγνωστον τις ήρχισεν ή διέταξε πυρ. Εκ των πυροβολισμών τούτων επληγώθησαν 4 ιππείς, εφονεύθη 1 ίππος, επληγώθησαν 2 και απωλέσθη είς. Εν τμήμα του εν λόγω ιππικού είχεν φθάσει πρότερον εκ Τυρνάβου εξ εξερευνήσεως ην έκαμε κατά μήκος του Καρά-Δερέ [= παραπόταμος του Τιταρήσιου ή Ξεριά], οι άνδρες δε αυτού είχον αφιππεύσει και έπινον ύδωρ, οι δε ίπποι εκρατούντο υπό λίγων ιππέων. Η σκηνή αύτη ήτο η πρώτη αφορμή του μετέπειτα γενικευθέντος πανικού, διότι εκ των πυροβολισμών επήλθε μεγάλη σύγχυσις εις το υποχωρούν προς Λάρισσαν στράτευμα, καθώς και εις το κατερχόμενον εκ Λοσφακίου και Προφ. Ηλία Τυρνάβου (…).
Ο διοικητής του βου/Ι/4ου εκθέτει ότι εν ω ευρίσκετο μετά του λόχου του μίαν ώραν από του Τυρνάβου προς την Λάρισσαν «αίφνης ηκούσθησαν πυροβολισμοί, καλπασμοί ίππων και φωναί: φύγετε μωρέ παιδιά και σας έφθασεν το τουρκικόν ιππικόν, ότε τα όπισθεν πορευόμενα στρατεύματα ετράπησαν δεξιά και αριστερά εις άτακτονφυγήν συμπαρασύροντα και τα έμπροσθεν χωρίς ποσώς οι αρμόδιοι βαθμοφόροι να συγκρατήσωσι και ανασυντάξωσι αυτά».
Η υποχώρησις μετεβλήθη εις πανικόν (…). Η προς Λάρισσαν φυγή εγενικεύετο και η σύγχυσις ηύξανεν εφ’ όσον το ανθρωπόρευμα τούτο επλησίαζεν προς την Λάρισσαν, καθότι έφθανον επί της οδού οι φυγάδες στρατιώται και κάτοικοι εκ διαφόρων άλλων διευθύνσεων (…). Η οδός ήτο πλήρης «από στρατιώτας διαφόρων όπλων, γυναίκας, γέροντας και παιδία εγκαταλείποντας τας στέγας των». Η σύγχυσις μεγίστη «εκ των κραυγών και των πυροβολισμών», στρατιώται τινές του πεζικού είχον καταλάβει μέρος τι δεξιά της οδού και έρριπτον εναντίον του πλήθους» (…).
Τοιαύτη εν σκιαγραφία ατελεί, είνε η εικών της νυκτός της 11-12 Απριλίου, εκ ταύτης δε δύναταί τις κάλλιστα να εννοήση οποία ήτο η κατάστασις του εις Λάρισσαν καταφυγόντος στρατού».
(έπεται το τέλος)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Έκθεσις της A. B. Yψ. του Διαδόχου επί των πεπραγμένων του στρατού Θεσσαλίας κατά την εκστρατείαν του 1897 υποβληθείσα εις το Yπουργείον των Στρατιωτικών. Εν Αθήναις: Εκ του Βιβλιεκδοτικού Καταστήματος Αναστασίου Δ. Φέξη, 1899.