Μετά το πέρας των εγκυκλίων μαθημάτων στο Ελληνικό σχολείο της Λάρισας (1881) εγγράφθηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών απ’ όπου απεφοίτησε το 1886. Διορίσθηκε δικηγόρος στα δικαστήρια του Ναυπλίου αλλά σχεδόν αμέσως απεδέχθη τον διορισμό του ως γραμματέα στο Πρωτοδικείο της πόλης [3]. Στο Ναύπλιο γνώρισε την Βασιλική με την οποία νυμφεύθηκε και απέκτησε εννέα παιδιά [4]. Στις αρχές του 1897 παραιτήθηκε και επέστρεψε στη Λάρισα. Μετά την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς (Απρίλιος 1897) κατέφυγε εκ νέου στην Αθήνα μαζί με τον τότε δήμαρχο της Λάρισας Κωνσταντίνο Αναστασιάδη (1851-1899) [5]. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα επέτυχε στις διενεργηθείσες εξετάσεις για την απόκτηση της άδειας του συμβολαιογράφου. Εγκαταστάθηκε στη Λάρισα μετά το πέρας της τουρκικής κατοχής (1898) και εξάσκησε το επάγγελμα του συμβολαιογράφου. Το γραφείο του στεγάστηκε σε κατάστημα επί της οδού Ακροπόλεως (θέση Ξυλοπάζαρο) που ανήκε στην πλήρη κυριότητα του Χασάν Μουσταφά Χιντήρ και της Φατμέ, χήρας του Μουσταφά Αβδουλάχ Βερβέρ αγά [6]. Η έναρξη της λειτουργίας του συμβολαιογραφικού του γραφείου συνέπεσε με την γέννηση της θυγατέρας του Νίτσας [7].

Ο Επαμεινώνδας Φαρμακίδης έγινε όμως περισσότερο γνωστός στη Λαρισαϊκή κοινωνία για την ιστορική και τοπογραφική μελέτη «Η Λάρισα» (1926) [8] για την συγγραφή της οποίας χρησιμοποίησε τα παλαίτυπα βιβλία που διέθετε τότε η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Λάρισας. Ο Φαρμακίδης είχε έτοιμα τα χειρόγραφα της μελέτης από το 1924, όταν ο τότε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου της Λάρισας Νικόλαος Μανωλάκης εισηγήθηκε την έκδοση του βιβλίου με έξοδα του Δήμου (δημαρχία Βασιλείου Αρσενίδη). Στη συνεδρίαση της 7ης Απριλίου 1924 το Δημοτικό Συμβούλιο ψήφισε «πίστωσιν δραχμών 15.000 εις βάρος του αποθέματος του Δημοτικού προϋπολογισμού 1924-1925 προς εκτύπωσιν έργου «Περί της πόλεως Λαρίσης», επί του όρου όπως ο συγγραφέας αυτού κ. Επ. Φαρμακίδης λάβη εις την κατοχήν του 100 αντίτυπα, τα δε υπόλοιπα θέλει διαθέσει ο Δήμος προς όφελος αυτού εγγράφων συνδρομητάς» [9]. Λίγους μήνες αργότερα το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε συμπληρωματική πίστωση 7.000 δρχ. (συνεδρίαση 23ης Ιανουαρίου 1925) και δεσμεύθηκε «εάν δεν επαρκέσει η δοθείσα πίστωσις να χορηγήση εν καιρώ και ετέραν» [10]. Εν τούτοις η έκδοση της μελέτης με έξοδα του Δήμου δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η αλήθεια είναι ότι υπήρξαν αντιδράσεις για τη μη διεξαγωγή μειοδοτικού διαγωνισμού μεταξύ των τυπογράφων της Λάρισας, αλλά ο Φαρμακίδης ο οποίος αναγκάστηκε να εκδώσει το έργο του στον Βόλο, άφησε υπονοούμενα για πολιτικές σκοπιμότητες (ο ίδιος ήταν υποστηρικτής της Βενιζελικής παράταξης).

Για τους φιλίστορες η αξία του έργου του Φαρμακίδη (παρά τα λάθη και τις παραλείψεις) παραμένει διαχρονική. Παρέθεσε μεταξύ άλλων τα αφιερωτήρια των Τουραχανιδών [11], επιστολές από το αρχείο του πατέρα του, έγγραφα από τον κώδικα της Μητροπόλεως Λαρίσης (Κώδικας 1472 ΕΒΕ) και επιχείρησε τη σύνθεση του επισκοπικού καταλόγου της Λάρισας που ακόμα και σήμερα παρουσιάζει αρκετά κενά.

Ο Επαμεινώνδας Φαρμακίδης απεβίωσε δύο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του από ανακοπή καρδιάς. Ο θάνατος τον βρήκε στις 3 Ιανουαρίου 1928 μέσα στο γραφείο του την ώρα που συνέτασσε συμβολαιογραφικά πράξεις [12]. Ετάφη στον οικογενειακό του τάφο στο Παλαιό Νεκροταφείο της Λάρισας.

Όπως προαναφέρθηκε από τον γάμο του είχε αποκτήσει εννέα παιδιά. Μόνον όμως η Μαρίκα επέζησε περισσότερο από τα άλλα. Η τελευταία γεννήθηκε στη Λάρισα το 1896 και απεφοίτησε από το Αρσάκειο της πόλης. Το 1909 είχε προαχθεί από την ογδόη τάξη στην αντίστοιχη πρώτη του Διδασκαλείου [13]. Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τον Νικόλαο Αυγουστίνο († 26 Μαρτίου 1926) και σε δεύτερο τον Κώστα Χριστοδουλόπουλο († 15 Μαΐου 1935). Η ίδια απεβίωσε στη Λάρισα το 1975.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1]. Ο πατέρας της συνέγραψε τη μελέτη: «Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία» (Πέστη 1836). Επανεκδόθηκε στη Λάρισα το 1992 με σχόλια του Κώστα Σπανού.

[2]. «Δέσποινα σεβαστή και εν αρεταίς βιώσασα, η Μαριγώ Φαρμακίδου, μήτηρ του αξιοτίμου συμπολίτου μας κ. Επ. Φαρμακίδου, συμβολαιογράφου, εξεμέτρησε προχθές το ζήν». Βλ. Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 659 (8 Δεκεμβρίου 1902).

[3]. Βάσος Καλογιάννης, Επαμεινώνδας Φαρμακίδης. Ο ιστορικός της Λάρισας και η εποχή του (1862-1928). Λάρισα 1962, σ. 33.

[4]. Η Βασιλική γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1866. Απεβίωσε στη Λάρισα στις 20 Οκτωβρίου 1927. Βλ. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας, 1899-1993. Θεσσαλονίκη 2013, ταφικό μνημείο αρ. 199, σ. 105.

[5]. Μετά το πέρας της τουρκικής κατοχής (1898) ασθένησε βαρέως και παρέμεινε για θεραπεία στην Αθήνα. Χρέη δημάρχου ανέλαβε προσωρινά ο Βασίλειος Σηλυβρίδης. Επέστρεψε στη Λάρισα τον Μάρτιο του 1889 για να συνεχίσει το έργο που είχε αφήσει ημιτελές, αλλά αναγκάστηκε μετά από δύο μήνες να μεταβεί εκ νέου στην πρωτεύουσα «λόγω της πασχούσης υγείας του». Απεβίωσε από εντερική αιμορραγία στην Αθήνα στις 4 Ιουνίου 1899 σε ηλικία 48 ετών.

[6]. Όλυμπος (Λάρισα), φ. 349 (24 Ιουλίου 1904).

[7]. Απεβίωσε στη Λάρισα στις 7 Δεκεμβρίου 1910 σε ηλικία 12 ετών.

[8]. Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, Η Λάρισα: Από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881). Τοπογραφική και ιστορική μελέτη. Βόλος: Καλλιτεχνικά τυπογραφεία Κωνσταντίνου Α. Παρασκευοπούλου, 1926. Το βιβλίο επανεκδόθηκε το 2001 από το Βιβλιοπωλείο της Λάρισας «Γνώση» με επιμέλεια και σχολιασμό του Κώστα Σπανού.

[9]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης (ΠΔΣΛ), φκ. 014 [1922-1924], 7 Απριλίου 1924, σ. 163.

[10]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, ΠΔΣΛ, φκ. 015 [1922-1924], 23 Ιανουαρίου 1925, σ. 33.

[11]. Σταύρος Γουλούλης, Τα Αφιερωτήρια των Τουραχανιδών (Η ελληνική μετάφραση). Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας. Λάρισα 2003.

[12]. Θεσσαλία (Βόλος), φ. 9295 (4 Ιανουαρίου 1928).

[13]. Μικρά (Λάρισα), φ. 407 (25 Ιουνίου 1909).

* Εκφράζονται ευχαριστίες στον Κώστα Σπανό (εκδότη του Θεσσαλικού Ημερολογίου) για τις πληροφορίες που έθεσε στη διάθεσή μου.

Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου