Η εν λόγω πρωτοβουλία εκδηλώνεται μέσω μιας από τις δράσεις που έχουν καθιερωθεί στο πλαίσιο του Προγράμματος Horizon για την περίοδο 2021-2027, οι οποίες ονομάζονται αποστολές (missions) και στοχεύουν στην αντιμετώπιση ορισμένων από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία αποτελώντας για τον λόγο αυτόν προτεραιότητες της ΕΕ.
Οι αποστολές αυτές που έχουν ορίζοντα το έτος 2030 είναι η βελτίωση της ζωής περισσότερων από 3 εκατ. ανθρώπων που πάσχουν από καρκίνο, η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας και των έξυπνων πόλεων, η δημιουργία 150 περιοχών και κοινοτήτων ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή, η αποκατάσταση της ποιότητας των νερών και η δημιουργία 100 ζωντανών εργαστηρίων που θα οδηγήσουν στη μετάβαση σε υγιή εδάφη.
Η συμπερίληψη στους πέντε κορυφαίους στόχους του προγράμματος Horizon μιας συμφωνίας για το έδαφος που περιέχεται στη διακήρυξη (manifesto) αποδεικνύει τη σημασία που αποδίδει η ΕΕ στον παράγοντα αυτόν για τη ζωή μας. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού το έδαφος προσφέρει πολλαπλές και πολύ σημαντικές υπηρεσίες. Για τους λόγους αυτούς αποφασίστηκε η αποστολή «Συμφωνία για το Έδαφος στην Ευρώπη», μέσω της οποίας αναλαμβάνεται η δέσμευση για υιοθέτηση πρακτικών που στοχεύουν στην ενίσχυση της υγείας του εδάφους και πιο συγκεκριμένα τη μείωση της ερημοποίησης, της προστασίας της οργανικής ουσίας, τη μείωση της σφράγισης των εδαφών, τη μείωση της ρύπανσης και την αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών, την προστασία από τη διάβρωση, τη βελτίωση της δομής και της βιοποικιλότητας.
Η Διακήρυξη για το Έδαφος (Soil Manifesto) μπορεί να υπογραφεί από νομικές οντότητες (Δήμους, Περιφέρειες, δημόσιες ή ιδιωτικές εταιρείες, εκπαιδευτικά ή ερευνητικά ιδρύματα ή συνεταιρισμούς). Επίσης, τη διακήρυξη του εδάφους μπορούν να υπογράψουν και μεμονωμένα άτομα. Με την υπογραφή δεν αναλαμβάνονται οποιεσδήποτε νομικές υποχρεώσεις, παρά μόνο η υποχρέωση όποιος υπέγραψε να μιλά για τη σημασία της υγείας του εδάφους. Όσοι υπογράφουν το manifesto θα μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση και να λαμβάνουν και ανταλλάσσουν πληροφορίες μέσω διαφόρων οδών, ενημερωτικά φυλλάδια με την πρόοδο της αποστολής, τις προσκλήσεις για προγράμματα, τα αποτελέσματα των προγραμμάτων και την ανάπτυξη των πολιτικών.
Η διακήρυξη για το έδαφος περιλαμβάνει τα παρακάτω πέντε σημεία (ελεύθερη απόδοση, βλ. αναφορά):
1. Το έδαφος είναι ουσιώδες για τους ανθρώπους και τη φύση. Το 95% της τροφής προέρχεται από το έδαφος. Τα υγιή εδάφη μας προμηθεύουν με καθαρό νερό και αέρα, δεσμεύουν άνθρακα βοηθώντας στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Επί πλέον προστατεύουν την πολιτιστική κληρονομιά και αποτελούν τη βάση της οικονομίας και της ευημερίας.
2. Πρέπει να προστατεύουμε και να αποκαθιστούμε τα εδάφη. Τα εδάφη είναι ευαίσθητος πόρος και πρέπει να τα διαχειριζόμαστε με προσοχή για τις επόμενες γενεές. Σήμερα περισσότερα από το 60% των εδαφών στην ΕΕ θεωρείται ότι βρίσκονται σε μη υγιή κατάσταση λόγω της μη βιώσιμης διαχείρισης, της ρύπανσης και της αλλαγής χρήσης (σφράγισης). Η ΚΑ επιφέρει πίεση στα εδάφη και επιταχύνει την υποβάθμιση.
3. Η προστασία των εδαφών και η αποκατάστασή τους πρέπει να εμπεριέχεται σε όλες τις δραστηριότητες των ανθρώπων που έχουν επιπτώσεις στη γη. Προστατεύοντας και βελτιώνοντας τα εδάφη διατηρούμε την ευημερία όλων. Μπορούν όλοι να συνεισφέρουν στην αντιμετώπιση της υποβάθμισης των εδαφών χτίζοντας ένα βιώσιμο μέλλον βασιζόμενο στα υγιή εδάφη για την τροφή, τους ανθρώπους, τη φύση και το κλίμα. Πρέπει να ενθαρρύνονται δράσεις σε όλα τα επίπεδα, παγκόσμιο, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό.
4. Υποστηρίζουμε την Αποστολή «Συμφωνία για το Έδαφος στην Ευρώπη» και τους σκοπούς της για τη δημιουργία 100 εργαστηρίων μέχρι το 2030 που θα προωθούν την προστασία και αποκατάσταση των εδαφών στην Ευρώπη. Επίσης καλωσορίζουμε δραστηριότητες κάτω από την Αποστολή αυτή που σχετίζονται με τη μείωση της ερημοποίησης, τη συντήρηση της οργανικής ουσίας, το σταμάτημα της σφράγισης των εδαφών, την επαναχρησιμοποίηση των αστικών εδαφών, τη μείωση της ρύπανσης και την ενίσχυση της αποκατάστασης, την πρόληψη της διάβρωσης, τη βελτίωση της δομής και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας και τη μείωση του παγκόσμιου αποτυπώματος των εδαφών της ΕΕ.
5. Δεσμευόμαστε και ενεργοποιούμαστε στη συμβολή, στην προστασία και αποκατάσταση της υγείας των εδαφών στο μέτρο του δυνατού ως άτομα ή φορείς δεδομένου ότι αποτελούν θεμελιώδεις πόρους για το μέρος που ζούμε και την ευημερία μας. Θα συμβάλλουμε στη διάδοση της ενημέρωσης για τη σπουδαιότητα των εδαφών και την αύξηση της δραστηριοποίησης της κοινότητας στη φροντίδα αυτού του πολύτιμου πόρου.
Όπως αναφέραμε πολλές φορές, δυστυχώς στη χώρα μας, η σημασία του εδάφους παραβλέπεται ή αγνοείται με σοβαρές συνέπειες για τον πρωτογενή τομέα. Στη Θεσσαλία μεγάλο ποσοστό των εδαφών της υποβαθμίζεται έντονα κυρίως λόγω της διάβρωσης των εδαφών με νερό, λόγω της οποίας εκτιμάται ότι χάνεται κάθε χρόνο έδαφος βάθους 30 cm που αντιστοιχεί σε 31.000 στρ. (βλ. εικόνα). Πρέπει επομένως να ληφθούν άμεσα σοβαρά μέτρα προστασίας των εδαφών, όπως τονίσαμε πολλές φορές.
Η Διακήρυξη για το Έδαφος (Soil Manifesto) είναι μια καλή ευκαιρία και διατυπώνεται ως πρόταση προς όλους όσοι κατανοούν τη σπουδαιότητα του εδάφους, όπως υπηρεσίες του ΥΠΑΑΤ, Δήμους, Περιφέρειες, ινστιτούτα και πολίτες, αφού ενημερωθούν σχετικά, να την υπογράψουν εφαρμόζοντας το περιεχόμενό της. Κανένας δεν έχει να χάσει, ενώ μπορεί να συμβάλει στην αύξηση του ενδιαφέροντος για την προστασία και βελτίωση της υγείας των εδαφών μας.
Αναφορές:
1. The Mission Soil Manifesto: Contribution ID: 4b5701d5-8d4e-45c3-b887-b8743311014e.
2. Τσαντήλας, Χ. 2022. Η Ερημοποίηση και το έδαφος. Πόσο κινδυνεύει η Θεσσαλία. Εκδήλωση «Ο Κάμπος ερημώνει. Τον ακούμε; Λάρισα 10-12-22.
Γράφει ο Χρ. Τσαντήλας,
Γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
