Πολλές χώρες βρίσκονται σε αναβρασμό, κυρίως το Ιράκ, η Τουρκία και το Ιράν, ενώ δεκάδες ακόμη κράτη σχεδιάζουν τις αντιδράσεις τους για την επόμενη ημέρα που από κάθε άποψη θα είναι ιστορική και θα επηρεάσει τις εξελίξεις για πολλά χρόνια. Το γεγονός ότι οι Κούρδοι έχουν συμπεριλάβει στο δημοψήφισμα και το πλούσιο σε πετρέλαιο Κιρκούκ αυξάνει περαιτέρω την ένταση.
Η υπόθεση αφορά ασφαλώς και την Ελλάδα.
Σε δηλώσεις του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Σωτήρης Ρούσσος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, που μελετά επί χρόνια τις εξελίξεις στην περιοχή, επισημαίνει ότι με τη δρομολόγηση ίδρυσης κουρδικού κράτους αμφισβητείται στην πράξη η διευθέτηση των συνόρων από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκφράζει ταυτόχρονα έναν αγωνιώδη προβληματισμό, τονίζοντας ότι «αν όντως βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο τότε ανοίγουμε το κουτί της Πανδώρας» και εκτιμά ότι «μια αμφισβήτηση των συνόρων της Τουρκίας δεν θα περιοριστεί στην Ανατολή αλλά θα επηρεάσει το σύνολο της συνοριακής διευθέτησης στην περιοχή και στα δυτικά, Αιγαίο και Βαλκάνια».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Σταύρος Δρακουλαράκος, υποψήφιος διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, αρχισυντάκτης στο Κέντρο Μεσογειακών Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (CEMMIS) και εμπειρογνώμων ερευνητής στο Κέντρο για το Θρησκευτικό Πλουραλισμό στη Μέση Ανατολή (CRPME). Μιλώντας στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Δρακουλαράκος τονίζει ότι «οι γεωπολιτικές επιπτώσεις εντός της ευρύτερης περιοχής καθίστανται ήδη ταχέως αντιληπτές» και εκφράζοντας τον δικό του προβληματισμό εκτιμά ότι «η αντίδραση της Τουρκίας δύναται να λάβει τη μορφή -όπως στο πρόσφατο παρελθόν- του ανοίγματος των προσφυγικών ροών με αποδέκτη την Ελλάδα, ή ακόμα και την επαναφορά της αμφισβήτησης της συνθήκης της Λωζάννης του 1923».
Ο κ. Ρούσσος σημειώνει ότι «το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν εγείρει μια σειρά από ερωτήματα σε τρία επίπεδα. Πρώτον, στο επίπεδο του ίδιου του κράτους του Ιράκ, δεύτερον στο επίπεδο της περιφερειακής συγκρότησης των κρατών της Μέσης Ανατολής και τέλος σε διεθνές παγκόσμιο επίπεδο».
Όπως ο ίδιος εξηγεί, η σημερινή αυτονομία του ιρακινού Κουρδιστάν αποτελεί σε πολύ μεγάλο βαθμό το άμεσο αποτέλεσμα της αμερικανικής στρατιωτικής επέμβασης στο Ιράκ. «Θα έλεγε μάλιστα κανείς ότι αν τελικά δημιουργηθεί το κράτος του Κουρδιστάν θα είναι η πρώτη σημαντική αλλαγή σε επίπεδο συνόρων που επιφέρει η αμερικανική πολιτική, ίσως και άθελά της», τονίζει ο κ. Ρούσσος και προσθέτει: «Αυτό σημαίνει ότι το εναπομείναν Ιράκ θα μεταβληθεί σε μια χώρα με συντριπτική (πάνω από 70%) πλειονότητα σιιτών μουσουλμάνων και μια αδύναμη κοινωνικά και πολιτικά μειονότητα σουνιτών. Θα αποδεχθούν οι σιίτες ένα πραγματικό συμβιβασμό για τη διανομή της εξουσίας με τους σουνίτες τώρα που ο εξισορροπητικός παράγων των Κούρδων θα έχει αποχωρίσει; Κι αν όχι τότε πόσο έτοιμες είναι σουνιτικές δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία να συνδράμουν στην ενίσχυση των σουνιτών σε μια μακρόχρονη εμφύλια διαμάχη χαμηλής έντασης;».
Επίσης, ένα δεύτερο αλλά σημαντικό ερώτημα, σύμφωνα με τον κ. Ρούσσο, αφορά την τύχη των μειονοτήτων στο Βόρειο Ιράκ, όπως οι Χριστιανοί, οι Γιαζίντι, οι Σάμπακ κ.ά. Οι μειονότητες αυτές, όσες έχουν απομείνει μετά την κυριαρχία του Ισλαμικού Κράτους, στήριζαν την προστασία τους στην ισορροπία μεταξύ Ερμπίλ και Βαγδάτης. Η έλλειψη αυτής της ισορροπίας αφήνει τις μειονότητες στην κυριαρχία των Κούρδων, η εμπιστοσύνη στους οποίους έχει τραυματιστεί από την απροθυμία των κουρδικών ένοπλων τμημάτων να προστατέψουν του Χριστιανούς ή τους Γιαζίντι από το Ισλαμικό Κράτος.
ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΣΥΝΟΡΩΝ
«Σε δεύτερο επίπεδο η δημιουργία του κράτους αυτού δημιουργεί το εύλογο ερώτημα κατά πόσο βρισκόμαστε στην ιστορική στιγμή της αμφισβήτησης στην πράξη του συνοριακού καθεστώτος που καθιερώθηκε στην Μέση Ανατολή μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν όντως βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο τότε ανοίγουμε το κουτί της Πανδώρας», υπογραμμίζει ο κ. Ρούσσος και εξηγεί: «Στην περίπτωση του συνοριακού καθεστώτος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου οι ηγετικές δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, είτε μας αρέσει είτε όχι, επενέβησαν και το ρύθμισαν. Στην παρούσα φάση ούτε οι ΗΠΑ αλλά ούτε η Ρωσία φαίνονται έτοιμες για κάτι τέτοιο, και αυτό δυστυχώς προμηνύει παρατεταμένες εμφύλιες συγκρούσεις που θα μετατραπούν -όπου δεν έχουν μετατραπεί ήδη- σε συγκρούσεις περιφερειακών παικτών. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι μια αμφισβήτηση των συνόρων της Τουρκίας δεν θα περιοριστεί στην Ανατολή αλλά θα επηρεάσει το σύνολο της συνοριακής διευθέτησης στην περιοχή και στα δυτικά, Αιγαίο και Βαλκάνια».
Τέλος, σε διεθνές επίπεδο εγείρεται και πάλι το ερώτημα ως πού φτάνει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και κατά πόσο μια μειονότητα που αποτελεί πλειονότητα σε μια συγκεκριμένη περιοχή μπορεί να διεκδικεί την απόσχιση και την ανεξαρτησία αυτής της περιοχής, διερωτάται ο κ. Ρούσσος και επισημαίνει: «Τελικά δηλαδή αν οδεύουμε προς μια ευθεία αμφισβήτηση και κονιορτοποίηση του σύγχρονου έθνους-κράτους και τη μετάβαση σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη σε μια νεο-μεσαιωνική κατάσταση όπου θα υπάρχουν διάσπαρτες πολιτικές/κρατικές οντότητες συνδεδεμένες χαλαρά μεταξύ τους, που θα συνδέονται είτε από την θρησκεία, εν προκειμένω το πολιτικό Ισλάμ, είτε τη διαχείριση και τη νομή των φυσικών πόρων, όπως στη Λιβύη, είτε και από τα δύο».
Ο Σταύρος Δρακουλαράκος κάνοντας μια ανάλυση των γεωπολιτικών πτυχών του δημοψηφίσματος τονίζει ότι το δημοψήφισμα της 25ης Σεπτεμβρίου για την ανεξαρτησία της ημιαυτόνομης Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης(KRG) του Ιράκ ανοίγει έναν αριθμό μετώπων τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η Τεχεράνη και η Άγκυρα, επισημαίνει, «αναβιώνουν τη συνεργασία τους, της δεκαετίας του 2000, με κοινό παρονομαστή το Κουρδικό ζήτημα. Παρά τη στενή ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και KRG, η αμοιβαία τουρκο-ιρανική αντίθεση στη δημιουργία ενός Κουρδικού κράτους, το οποίο με την ύπαρξή του και μόνο ενισχύει τις αλυτρωτικές ελπίδες των Κούρδων της Τουρκίας και του Ιράν, αντίστοιχα, δεν μπορεί παρά να λειτουργήσει ως ένα πρώτο σημείο επαφής, ικανό να ανατρέψει τις παρούσες ισορροπίες, αναφορικά με το συριακό ζήτημα». Παράλληλα, η αντοχή του «Κράτους της Ροτζάβα» στη Συρία και η επανεκκίνηση των ενεργειών του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) στην Τουρκία αποτελούν ένα επιπρόσθετο στοιχείο το οποίο δύναται να αναγεννήσει την τουρκο-συριακή προσέγγιση μετά το Μνημόνιο των Αδάνων του 1998. Με άλλα λόγια, υπογραμμίζει, «το δημοψήφισμα της 25ης Σεπτεμβρίου επηρεάζει άμεσα τα ενδοκρατικά συμφέροντα και την εδαφική ακεραιότητα τόσο του Ιράν και ως σε ένα βαθμό της Συρίας, όσο και της Τουρκίας, παραμερίζοντας -προσωρινά- τη διαμάχη μεταξύ των σουνιτικών και σιιτικών κέντρων επιρροής.
Η ΕΛΛΑΔΑ
Όσον αφορά την Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Δρακουλαράκο, «το ενδιαφέρον εντοπίζεται εμμέσως στην πίεση την οποία ενδέχεται να ασκήσει η Τουρκία κατά των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προς αποτροπή της αναγνώρισης ενός θετικού αποτελέσματος του δημοψηφίσματος. Η αντίδραση της Τουρκίας δύναται να λάβει τη μορφή -όπως στο πρόσφατο παρελθόν- του ανοίγματος των προσφυγικών ροών με αποδέκτη την Ελλάδα, ή ακόμα και την επαναφορά της αμφισβήτησης της συνθήκης της Λωζάννης του 1923».
Από την πλευρά του Ισραήλ, σύμφωνα με τον κ. Δρακουλαράκο, «οι στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με την ηγεσία του KRG αποτελούν μέρος του νέου δόγματος εξωτερικής περιφέρειάς του και προδιαθέτουν το Τελ Αβίβ σε μάλλον συγκαταβατική στάση έναντι θετικού αποτελέσματος. Εξάλλου, η δημιουργία νέας οντότητας θετικά διακείμενης προς το Ισραήλ στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, συμφέρει τους ισραηλινούς ιθύνοντες, λαμβάνοντας υπόψη τη «χλιαρή» αναθέρμανση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων».
Για τη στάση των Ηνωμένων Πολιτειών, ο κ. Δρακουλαράκος αναφέρει ότι οι ΗΠΑ δεν αντιτίθενται ευθέως στη διενέργεια του δημοψηφίσματος, αλλά επιθυμούν την αναβολή του σε εποχή με ευνοϊκότερες συνθήκες. Βέβαια, προσθέτει, οι αμφίρροπες συνθήκες καθιστούν τη διενέργεια του δημοψηφίσματος επιτακτικότερη για την ηγεσία του KRG, εφόσον εμπεριέχουν τα κατάλληλα εχέγγυα για μια δυναμικότερη διαπραγματευτική στάση έναντι της κυβέρνησης της Βαγδάτης και των κρατών με συμφέροντα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
