Την έκθεση δημιούργησαν η κ. Σταυρούλα Σδρόλια, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας και ο κ. Γιάννης Βαραλής, επίκουρος καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Είναι το επιστέγασμα των προσπαθειών τους που τα τελευταία οκτώ χρόνια οι ίδιοι διευθύνουν τις ανασκαφές στο κάστρο Βελίκας όπου συνεργάζονταν και ταυτόχρονα εκπαιδεύονταν φοιτητές του τμήματος Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Βόλου. Συνήθως τις αρχαιολογικές εκθέσεις οργανώνουν ειδικοί μουσειολόγοι, αλλά όπως μάθαμε η έλλειψη πιστώσεων, δεν πτόησε τους δύο οργανωτές. Συνέβη το αντίθετο, εκτίμησή μας είναι δε ότι η έκθεση έγινε ακόμη καλύτερη. Κανένας δεν γνωρίζει το αρχαιολογικό υλικό καλύτερα από τον αρχαιολόγο που το φέρνει στο φως.
Η Έκθεση αφορά στην προβολή των ανασκαφικών ερευνών και των ευρημάτων από το Κάστρο της Βελίκας του Δήμου Αγιάς, στο ανατολικό τμήμα του με τα τείχη να περιβάλλουν, την εκκλησία, τις αποθήκες για τη φύλαξη της αγροτικής παραγωγής και μια κατοικία με κεντρική αυλή, η οποία ταυτίζεται με την έδρα του τοπικού αξιωματούχου. Το κάστρο είχε τον έλεγχο του Θερμαϊκού κόλπου και την προστασία της Θεσσαλονίκης και των Τεμπών. Ιδιαίτερο στοιχείο είναι ότι παρέμεινε άθικτο αφότου εγκαταλείφθηκε, δεν κατοικήθηκε πλέον, οπότε όλο το υλικό του, ταπεινό βέβαια, επαρχιακό, δεν πειράχτηκε. Φωτίζει ιδιαίτερα μία δύσκολη ιστορική περίοδο στην Ελλάδα (6ος-7ος αιώνας), όπου λίγα πράγματα είναι γνωστά εκτός μεγάλων άστεων.
Οι θεματικοί κύκλοι, ή αλλιώς, κατά τους μουσειολόγους οι θεματικές ενότητες της έκθεσης, αφορούν στα ευρήματα της προχριστιανικής εποχής, νεκροταφεία, είδη των τάφων με τα κτερίσματά του, την εκκλησία του κάστρου και τα ιερά αντικείμενα σχετικά με τη λατρεία, εμπορικές σχέσεις του οικισμού με τα μεγάλα κέντρα του Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας, όπως φαίνονται ειδικά από την κεραμική, τη θέση της γυναίκας και το περιβάλλον του σπιτιού και τέλος τις αποθήκες και τα αποθηκευτικά αγγεία. Ένα μικρό αλλά καλλιτεχνικό και απόλυτα επιστημονικό ντοκυμαντέρ επιτρέπει τη φαντασία του επισκέπτη να ταξιδέψει με τους κατοίκους στη θάλασσα, να παρακολουθήσει τη διοχέτευση της τοπικής αγροτικής παραγωγής, στο Αιγαίο, τον Δούναβη μέσω της Μαύρης Θάλασσας, και την Ανατολή, και που αποτυπώνονται στα κεραμικά του κάστρου και ιδίως στους εμπορικούς αμφορείς.
Αυτό που πρέπει να εξάρουμε στη συγκεκριμένη Έκθεση είναι ο αριστουργηματικός τρόπος, η ευρηματικότητα στη σύνθεση και την παρουσίαση των ευρημάτων και των γραφιστικών απεικονίσεων. Ουσιαστικά με οικονομία πόρων αλλά όχι εκφραστικών μέσων, με τα λίγα αλλά πολύ καλά διατηρημένα αντικείμενα της ανασκαφής, κυρίως τα αγγεία ταυτόχρονα δηλώνοντας τους χώρους προέλευσής τους, προπάντων την πρωτότυπη ιδέα της τρισδιάστατης απεικόνισης του ναού, με την τοποθέτηση μέσα στον απεικονισμένο σε πραγματικές διαστάσεις χώρο, φωτογραφικές λήψεις από όλον τον χώρο που κάνουν τον θεατή να νιώθει ότι βρίσκεται στον ορεινό και ταυτόχρονα παραθαλάσσιο χώρο, εκτίθενται οι βασικές πτυχές της ζωής στο Κάστρο, αντικείμενα από την κατοικία, τις αποθήκες και το νεκροταφείο.
Εξίσου σημαντικό για την Έκθεση είναι το στοιχείο ότι μαζί με το ιουστινιάνειο Κάστρο της Βελίκας παράλληλα παρουσιάζονται τα κάστρα στα Παλαιά του Βόλου, των Φαρσάλων, των Τρικάλων και του Φαναρίου, προβάλλοντας έτσι μία από τις πολιτιστικές διαδρομές της Θεσσαλίας.
Υπόδειγμα σύλληψης και εκτέλεσης η όλη παρουσίαση της Έκθεσης ανταποκρίνεται με πληρότητα στις νέες επιστημονικές μουσειολογικές απαιτήσεις και προσεγγίσεις, τέρπει, ευχαριστεί τις αισθήσεις, πλουτίζει τις γνώσεις μας για την περιοχή για μία δύσκολη εποχή του 6ου-7ου αιώνα μ. Χ.
Αξίζει τα μέγιστα η επίσκεψη όλων στην Περιοδική Έκθεση για τη Βελίκα και οφείλονται συγχαρητήρια στη Σταυρούλα Σδρόλια και τον Γιάννη Βαραλή, όπως και στους συνεργάτες τους: Μαρία Βλαχάκη, Βασιλική Χατζηχρήστου, Σοφία Ντιντιούμη, Νεκταρία Αλεξίου, - αρχαιολόγους -, Βασιλική Τούλη, Ειρήνη Βλαχοδήμου, Μάριο Γκέρο, Σταματία Γκουτζουρέλα, Έλσα Ζήλου, Αλεξ. Ζουριδάκη, Αθαν. Μασούρα, Ασπασία Ντίνα, Κων-να Τσαστούλη - συντηρητές -, Γιαν. Μπέη – μαρμαροτεχνίτη -, Γιώργο Δάλλα, Μαρία Δαφούλα, Κων. Φαφούτη - σχεδίαση -, Αλεξ. Ευθυμιόπουλο, Γ. Δάλλα - φωτογράφιση - και Ελένη Κορομηλά, Ειρήνη Σύρου - διοικητική υποστήριξη -, για την άρτια οργάνωση της Περιοδικής Έκθεσης. Επίσης στον Δήμο Αγιάς, την τοπική κοινωνία, ιδιαίτερα τους κατοίκους της Μελιβοίας, για τη στήριξη στο έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας με την παράδοση αρχαίων αντικειμένων και τη συμμετοχή στον εμπλουτισμό της Αρχαιολογικής Συλλογής Μελιβοίας.
* Λεωνίδας Χατζηαγγελάλης αρχαιολόγος, επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων
* Σταύρος Γουλούλης, ιστορικός
