κατά 25% και από ένα ποσοστό οργανικής ύλης που είναι 5%. Στη χώρα μας η οργανική ουσία είναι πολύ μικρότερη, αλλά στις βορειότερες χώρες έχουμε μεγαλύτερα ποσοστά. Ουσιαστικά το έδαφος αποτελείται κατά 50% από στερεά υλικά και το υπόλοιπο από πόρους που γεμίζουν με νερό και αέρα. Τα ανόργανα υλικά αποτελούνται από την άργιλο, μεγέθους μικρότερου από 0,002 χιλιοστά, ιλύ, με μέγεθος από 0.05 έως 0.002 χιλιοστά, και άμμο, με μέγεθος από 2 έως 0,05 χιλιοστά. Ανάλογα με τη σύνθεση, τα εδάφη χαρακτηρίζονται βαριά ή αργιλώδη (κυριαρχεί η άργιλος), μέσα και ελαφρά (κυριαρχεί η άμμος).
Τα ανόργανα υλικά συνδέονται μεταξύ τους, είτε με τη βοήθεια της αργίλου είτε και κυρίως με τη βοήθεια της οργανικής ουσίας, και δημιουργούν συσσωματώματα. Η οργανική ουσία δημιουργεί σταθερά συσσωματώματα που συμβάλλουν σε καλύτερη δομή του εδάφους, δηλαδή μια καλύτερη διάταξη των συσσωματωμάτων που δημιουργούν μικρούς πόρους που συγκρατούν το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία, και μεγάλους πόρους που επιτρέπουν την είσοδο αέρα και τον αερισμό του εδάφους. Και τα δύο στοιχεία είναι απαραίτητα, καθώς η συγκράτηση νερού και στοιχείων επιτρέπει τη συνεχή τροφοδοσία των φυτών, ενώ ο αέρας βοηθά τη λειτουργία της ρίζας που χρειάζεται οξυγόνο για να εκτελέσει το έργο τής απορρόφησης στοιχείων από τα φυτά, αλλά και την εναλλαγή στοιχείων με το έδαφος που βοηθά στη λειτουργία των μικροοργανισμών του εδάφους. Τα σταθερά συσσωματώματα μειώνουν τη διάβρωση, αλλά και τη συμπίεση του εδάφους. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η οργανική ουσία που εξασφαλίζει επιπλέον τη ζωή των μικροοργανισμών, αλλά και των ανώτερων οργανισμών στο έδαφος, συμβάλλοντας στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι το έδαφος είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξασφαλίζει την τροφοδοσία των φυτών με θρεπτικά στοιχεία και νερό.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη συζήτηση για την υγεία του εδάφους. Ορίζεται ως η ικανότητα του εδάφους να λειτουργεί ως ένα ζωντανό σύστημα μέσα στο οικοσύστημα και στα όρια της χρήσης γης, ικανού να διατηρεί την παραγωγικότητα των φυτών και των ζώων, να διατηρεί και να ενισχύει την ποιότητα του νερού και του αέρα και να ενισχύει την υγεία των φυτών και των ζώων.
Είναι προφανές ότι το κοινωνικό σύνολο περιμένει από τους αγρότες να εξασφαλίσουν την υγεία του εδάφους ως βάση μια βιώσιμης γεωργικής παραγωγής που θα καλύψει τις σημερινές ανάγκες και θα εξασφαλίσει τη ζωή των επόμενων γενεών.
Οι γαιοσκώληκες είναι ένα κομμάτι αυτού του ζωντανού συστήματος. Όλοι οι αγρότες γνωρίζουν ότι στα χωράφια τους ζουν γαιοσκώληκες. Εάν σκάψουμε το έδαφος, θα βρούμε έναν αριθμό σκουληκιών. Ποιος ο ρόλος των σκουληκιών στη λειτουργία του εδάφους; Τα τελευταία χρόνια έχει ενισχυθεί το ενδιαφέρον των επιστημόνων, καθώς τα σκουλήκια θεωρούνται ότι έχουν σημαντική συμβολή στην υγεία του εδάφους. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι παρατηρήσεις που γίνονται σε εδάφη, όπου εφαρμόζεται η γεωργία συντηρήσεως και ιδιαίτερα εκεί που εφαρμόζεται η ακατεργασία και η μειωμένη κατεργασία. Τι κάνουν τα σκουλήκια στο έδαφος;
Η δράση τους είναι γνωστή από αρκετά παλιά. Ο Κάρολος Δαρβίνος, αυτός που έγραψε την «καταγωγή των ειδών» που έθεσαν τη βάση της κατανόησης εξέλιξης της ζωής στη Γη, έγραψε το 1881 το βιβλίο «The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms» («Ο σχηματισμός φυτικής «μούχλας» (χουμάδας) μέσω της δράσης των σκουληκιών»). Στο βιβλίο αυτό αναφέρει: Το άροτρο είναι μία από τις αρχαιότερες και μεγαλύτερης αξίας ανθρώπινες εφευρέσεις. Αλλά πριν από την ανακάλυψη, το έδαφος οργωνόταν κανονικά και συνεχίζει να οργώνεται από τους γαιοσκώληκες. Μπορεί κάποιος να αμφιβάλλει εάν υπάρχει άλλο ζώο που να έπαιξε τέτοιον ρόλο στην ιστορία του Κόσμου, όπως έχουν αυτά τα κατώτερα δημιουργήματα;
Είναι τα σκουλήκια τόσο σημαντικά για το έδαφος και τη γεωργία μας; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι επιτελούν ένα σημαντικό έργο. Κινούνται μέσα στο έδαφος, δημιουργώντας στοές που προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες, όπως καλύτερο αερισμό, αλλά και καλύτερη διήθηση του νερού στο έδαφος και στράγγιση. Τα σκουλήκια καταναλώνουν τα φυτικά υπολείμματα των καλλιεργειών, αλλά και τις ρίζες μετά τη συγκομιδή. Τα περιττώματά τους, που είναι μια κολλώδης ουσία, αποτελούν ένα ιδιαίτερα χρήσιμο υλικό, καθώς συμβάλλει στη συγκόλληση των ανόργανων σωματιδίων του εδάφους σε σταθερά συσσωματώματα. Τα περιττώματα περιέχουν υλικά που εύκολα προσλαμβάνονται από τα φυτά. Επομένως, τα σκουλήκια καταναλώνουν τα φυτικά υπολείμματα (αλλά και ό,τι άλλο οργανικό υλικό προστεθεί στο έδαφος), συμβάλλουν στη δημιουργία σταθερών συσσωματωμάτων και διευκολύνουν τη διατροφή των φυτών.
Τα σκουλήκια στο έδαφος βρίσκονται σε μεγάλους αριθμούς. Ο Δαρβίνος τα εκτιμούσε σε 12.000/στρέμμα. Φαίνεται ότι η διατάραξη του εδάφους από την κατεργασία, ιδιαίτερα από το όργωμα, μειώνει τους πληθυσμούς των σκουληκιών. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η μείωση των υπολειμμάτων καλλιεργειών που μένουν στο χωράφι. Πρακτικές, όπως η καύση των υπολειμμάτων, έχουν αρνητικές επιπτώσεις. Έρευνες τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι χωράφια, όπου ασκείται γεωργία συντηρήσεως με ακατεργασία, έχουν σημαντική αύξηση των πληθυσμών των σκουληκιών. Σε μια έρευνα αναφέρεται ότι μετά από 20 χρόνια ακατεργασίας, ο πληθυσμός των σκουληκιών φτάνει στις 120.000/στρέμμα. Τα σκουλήκια αυτά εκτιμάται ότι κάνουν στοές 100 χιλιομέτρων κάθε εβδομάδα. Η λειτουργία αυτή των σκουληκιών φαίνεται ότι βοηθά ουσιαστικά στη διατήρηση καλών χαρακτηριστικών των εδαφών με γεωργία συντηρήσεως και ακατεργασία (σε συνδυασμό με την αύξηση της οργανικής ουσίας), όπως καλύτερη διήθηση του νερού, καλύτερο αερισμό, σταθερότερα συσσωματώματα, μείωση της απώλειας θρεπτικών στοιχείων.
Όπως φαίνεται, ο ρόλος των σκουληκιών στην υγεία του εδάφους είναι σημαντικός. Καλά είναι να αποφεύγουμε πρακτικές που τα καταστρέφουν, όπως η συνεχής και βαθιά κατεργασία του εδάφους, καύση ή αφαίρεση των υπολειμμάτων, συμπίεση του εδάφους. Εννοείται ότι η προσθήκη οργανικών υλικών στο έδαφος, όπως κοπριές κ.λπ., ενισχύει τους γαιοσκώληκες. Έτσι, θα εξασφαλίσουμε ένα υγιές έδαφος που θα γίνει η βάση της υψηλής παραγωγικότητας των εκμεταλλεύσεών μας, της παραγωγής υγιεινών τροφίμων και θα αφήσουμε στις επόμενες γενεές υγειές έδαφος για να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες.