συλλογή «Ο κήπος της ανυπακοής» (εκδόσεις «Βακχικόν»). Η Λαρισαία ποιήτρια που έχει μεγαλώσει στη Μελιβοία του Δήμου Αγιάς, μιλάει για το προσωπικό «παραμύθι» ενηλικίωσης, το βιβλίο που πραγματεύεται όλα όσα τη διαμόρφωσαν ως γυναίκα, την έλλειψη θεσμικού ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία που «συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας αποστροφής για την ανάγνωση», τη Μελιβοία των παιδικών και εφηβικών της χρόνων, αλλά και για τα μελλοντικά της σχέδια. Το βιβλίο της Τώνιας Τσαρούχα συνομιλεί με την εποχή, μια εποχή με «βία που έχει έμφυλο πρόσημο», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, για να επισημάνει ακόμα ότι: «Η βία και η κανονικοποίησή της έχει κοινωνικές ρίζες, κάτι σάπιο, βαθιά υποκριτικό και συντηρητικό. Δεν πρόκειται βέβαια για κάτι καινοφανές, απλώς σήμερα, η έμφυλη βία έχει γίνει περισσότερο ορατή και καταλαμβάνει μεγαλύτερο μέρος στον δημόσιο διάλογο. Έτσι μια γυναίκα θα καταγγείλει πολύ πιο εύκολα τέτοια περιστατικά, γιατί τώρα την ακούνε, η μαρτυρία της δεν ματαιώνεται από μια victim blaming κουλτούρα συγκάλυψης».
*Κυρία Τσαρούχα, μιλήστε μας για τον «Κήπο της ανυπακοής»...
-Πρόκειται για μια ποιητική αυτομυθιστορία που πραγματεύεται θέματα όπως η ενηλικίωση, ο έρωτας, η μνήμη, η κοινωνικοπολιτική συνθήκη, η αναζήτηση της ταυτότητας, τα έμφυλα στερεότυπα και βέβαια η λογοτεχνία.
Η μέθοδος που χρησιμοποιώ για την πραγμάτευση αυτών των θεμάτων είναι η ανυπακοή, η ανατρεπτική ή ειρωνική χρήση αρχετυπικών μύθων και λογοτεχνικών μοτίβων. Εν ολίγοις, «Ο κήπος της ανυπακοής» είναι μια αλληγορία για την ανυπακοή του ποιητικού λόγου στον εξουσιαστικό λόγο της πολιτικής, των μίντια και της πατριαρχίας.
*Πρόκειται ουσιαστικά για ένα προσωπικό «παραμύθι» ενηλικίωσης και μαθητείας;
-Αναμφίβολα. Πρόκειται για ένα αυτομυθολπαστικό bildungsroman, για να χρησιμοποιήσω έναν όρο από την πεζογραφία, ένα βιβλίο που πραγματεύεται όλα όσα με διαμόρφωσαν ως γυναίκα, και ειδικότερα ως γυναίκα που γράφει.
Επομένως, πρόκειται για ένα προσωπικό παραμύθι, όπως είπες, αλλά στην ποίηση το εγώ είναι ένας άλλος, η ταυτότητα εμπεριέχει την ετερότητα, ο ποιητής ενδύεται ρόλους για να μιλήσει ως ο αρχετυπικός Κανένας. Είναι αναπόφευκτο, όταν μιλάει κανείς για τον εαυτό του, μιλάει και για τους άλλους, άρα και για την εποχή του, αφού το ατομικό είναι και συλλογικό.
Η ΠΟΙΗΣΗ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΟΛΑ
*Είναι ελιτίστικη η ποίηση; Γιατί κοινή πεποίθηση είναι ότι απομακρύνεται σταθερά από το αναγνωστικό κοινό...
-Από την απάντησή μου στην προηγούμενη ερώτηση καταδεικνύεται το ακριβώς αντίθετο, η ποίηση μιλάει για όλα όσα μας απασχολούν και σκεφτόμαστε καθημερινά. Αν πιστεύουμε ότι είναι ελιτίστικη, υποθάλπουμε μια λανθάνουσα αντιδραστική αντίληψη που θεωρεί ως ελιτίστικα, άρα αχρείαστα, αυτά που έχουμε περισσότερη ανάγκη, στερώντας μας έτσι τη δυνατότητα για λογισμό και όνειρο, κι ως εκ τούτου τη δυνατότητα για εξέγερση και μεταμόρφωση του κόσμου και του εαυτού. Ο ελιτισμός δεν είναι εγγενές στοιχείο της, δεν είναι δηλαδή κάτι που υπάρχει μέσα στην ποίηση, αλλά μια ετικέτα που δίνεται έξωθεν, εντελώς αβασάνιστα, μια πεποίθηση, όπως είπες, όχι κοινή, αλλά αρκετά διαδεδομένη. Αναντίρρητα, η ποίηση είναι το λογοτεχνικό είδος που γράφεται περισσότερο και διαβάζεται λιγότερο. Αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη θεσμικού ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία και στον τρόπο της διδασκαλίας της, που, αντί να δημιουργεί επαρκείς και ενθουσιώδεις αναγνώστες, συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας αποστροφής για την ανάγνωση. Ενώ παράλληλα, η περιρρέουσα κουλτούρα συμβάλλει στη δημιουργία μιας χαλκευμένης, εξωτικής, πολλές φορές, παραμορφωτικής αντίληψης για την ποίηση και τους ποιητές. Αν πιστεύουμε ότι η ποίηση δεν μας αφορά, αν δεν μπορούμε να καθρεφτιστούμε σ’ ένα ποίημα, αυτό οφείλεται σε δικές μας ελλείψεις (εκπαιδευτικές, αναγνωστικές) και πάνω απ’ όλα στην έλλειψη διάθεσης και προσπάθειας να προβάλλουμε σ’ ένα ποίημα τις αγωνίες και τις ανάγκες μας. Άραγε τι δεν είναι δύσκολο; Ποια δεξιότητα δεν απαιτεί εκπαίδευση και ενασχόληση για να την κατακτήσουμε, και γιατί η ποίηση να διαφέρει;
ΜΕ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΙΒΟΙΑ
*Από πού αντλείτε την έμπνευσή σας, από τη Μελιβοία ίσως;
-Η Μελιβοία είναι ο τόπος των παιδικών και εφηβικών μου χρόνων που είναι ίσως τα πιο καθοριστικά για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας, άρα και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τον εαυτό. Οπότε σίγουρα αποτελεί έμπνευση, όπως και η Λάρισα κι όλοι οι τόποι που έζησα. Μεγαλύτερη έμπνευση όμως αντλώ από τους αόρατους τόπους των τυπωμένων σελίδων, γιατί πριν από οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα, είμαι αναγνώστρια, γράφω γιατί διαβάζω: «Είμαι αναγνώστης/Κατάγομαι από τα βιβλία όπως από μια χώρα», γράφω στο ποίημα «Χώρα προέλευσης», παραφράζοντας τον Σαραντάρη. Από πολύ μικρή, βρήκα καταφύγιο στη λογοτεχνία, όπως λέει το τραγούδι: «Από παιδί είχα βρει έναν κήπο για να κρύβομαι εκεί». Τον κήπο αυτόν προσπάθησα να μεταφυτεύσω στις σελίδες του βιβλίου μου. Εκτός απ’ την ανάγνωση, η ζωή, με ό,τι περιλαμβάνει, μου δίνει διαρκώς ερεθίσματα και αφορμές για γράψιμο.
*«Κήπος της Ανυπακοής» όπως λέμε... Κήπος της Εδέμ;
-Η Εδέμ είναι ένας τόπος απ’ όπου απουσιάζει η αφήγηση, ένας τόπος όπου ο χρόνος ο μεγάλος (Η Ιστορία) κι ο μικρός (οι μικροϊστορίες) είναι εξόριστος. Ο κήπος της ανυπακοής, είναι ένας μετά-εδεμικός κήπος, αφού η ανυπακοή είναι ο απαραίτητος μοχλός για να τεθεί σε λειτουργία ο μηχανισμός της αφήγησης, και «παραμύθι να αρχινίσει». Ή όπως έγραψα σ’ ένα παλιότερο ποίημα: «Όπου δεν υπάρχει ανυπακοή, δεν υπάρχει παραμύθι». Η ανυποκοή βέβαια συμβαίνει στην τάξη του συμβολικού, δηλαδή στο πεδίο της γλώσσας, στην αφήγηση και στα νοήματα, γιατί η κάθε λέξη είναι ένα διαφορετικό σημαίνον στην ποίηση.
Η VICTIM BLAMING
ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΥΓΚΑΛΥΨΗΣ
*Γράφετε για κορίτσια του παραμυθιού, αλλά δυστυχώς βλέπουμε ότι σήμερα πολλά κορίτσια ζούνε σε ένα παραμύθι χωρίς ευτυχισμένο τέλος...
-Σε πολλά ποιήματα πρωταγωνιστούν γυναίκες, όπως η Άννα Καρένινα, η Ναστάζια Φιλίπποβνα κ.ά., που δεν είχαν καθόλου καλό τέλος. Οι γυναίκες της μυθοπλασίας που ξεφεύγουν απ’ τον κανόνα, συνήθως «τιμωρούνται» από τους δημιουργούς τους, πεθαίνουν, αρρωσταίνουν ή τρελαίνονται, αφού πρόκειται για αναπαραστάσεις της θηλυκότητας, όπως προβάλλονται στο αρσενικό φαντασιακό. Θέλησα λοιπόν δώσω σ’ αυτές τις γυναίκες μια διαφορετική μοίρα, λέγοντας την ιστορία τους από τη σύγχρονη γυναικεία οπτική. Επομένως, το βιβλίο συνομιλεί με την εποχή μας, και δυστυχώς, η βία με έμφυλο πρόσημο αποτελεί μέρος της.
Η βία και η κανονικοποίησή της έχει κοινωνικές ρίζες, κάτι σάπιο, βαθιά υποκριτικό και συντηρητικό υπάρχει στην κοινωνία. Δεν πρόκειται βέβαια για κάτι καινοφανές, απλώς σήμερα, η έμφυλη βία έχει γίνει περισσότερο ορατή και καταλαμβάνει μεγαλύτερο μέρος στον δημόσιο διάλογο. Έτσι μια γυναίκα θα καταγγείλει πολύ πιο εύκολα τέτοια περιστατικά, γιατί τώρα την ακούνε, η μαρτυρία της δεν ματαιώνεται από μια victim blaming κουλτούρα συγκάλυψης. Αν και μένουν πολλά ακόμα να γίνουν, κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει ως προς την αφύπνιση και τη συνειδητότητα, κινήματα όπως το metoο έχουν συμβάλει αρκετά ως προς αυτό, αλλά η θεσμική στήριξη είναι εξίσου, αν όχι περισσότερο, απαραίτητη.
*Τα επόμενα σχέδιά σας τι περιλαμβάνουν;
-Πολύ διάβασμα και γράψιμο. Τι άλλο; Δουλεύω γύρω από μια καινούργια θεματική, που ελπίζω να πάρει τη μορφή ενός ακόμα ποιητικού βιβλίου. Παράλληλα γράφω σκόρπια ποιήματα και μία νουβέλα.