Του Σταύρου Παυλακούδη, δικηγόρου, μεταπτυχιακού φοιτητή Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης
Πολύς «ντόρος» γίνεται τις τελευταίες ημέρες για την επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος. Αίσθηση προκάλεσε η δήλωση κορυφαίου Έλληνα πολιτικού, ο οποίος μάλιστα τυγχάνει ευρωπαίος επίτροπος, περί της ανάγκης εκλογής του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα απευθείας από τον Λαό. Το ζήτημα αυτό εγείρει σκέψεις, θέσεις και αντιπαραθέσεις, προκαλεί δε να χυθεί πάλι μελάνι περί του ορθού και ωφέλιμου ενός τέτοιου εγχειρήματος. Η αλήθεια είναι ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ειδικά μετά την συνταγματική αναθεώρηση του 1986 εκφυλίστηκε σε ένα πολιτικό διακοσμητικό μπιμπελό, μία φιγούρα «φωνής βοούσης εν τη ερήμω», μια κωμικοτραγική πολιτική φιγούρα, που πότε – πότε λέει κάποια πράγματα, στα οποία κανείς δεν δίνει σημασία, και δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. Ένας πολιτικός αχυράνθρωπος δηλαδή.
Μία μικρή ιστορική αναδρομή θα βοηθούσε να αποκτήσουμε πιο σφαιρική άποψη επί του θέματος. Στα χρόνια πριν την δικτατορία του ΄67 ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας, ο Βασιλιάς, δεν εκλέγονταν από τον λαό, αλλά κληρονομικώς κατείχε την θέση αυτή, η οποία μάλιστα του έδινε ισχυρή εξουσία επέμβασης στην πολιτική ζωή, αφού είχε δικαίωμα διορισμού και παύσης του πρωθυπουργού, εξουσία η οποία περιορίσθηκε με την «αρχή της δεδηλωμένης», που καθιερώθηκε πρώτη φορά στο Σύνταγμα του 1927. Υποχρεώθηκε έτσι ο Βασιλιάς να διορίζει πρωθυπουργό τον αρχηγό του κόμματος που είχε την δεδηλωμένη πλειοψηφία στην Βουλή.
Όμως παρολαυτά ο ανώτατος πολιτειακός παράγων διόριζε όποιον θεωρούσε ο ίδιος πως θα μπορούσε να λάβει την ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής (θεωρία του κηπουρού, από την ρήση του Παύλου του Α΄ ότι μπορεί να διορίσει πρωθυπουργό ακόμα και τον κηπουρό του). Τραγική κατάληξη των εξουσιών επέμβασης του Βασιλιά στην διακυβέρνηση της χώρας ήταν τα γεγονότα της αποστασίας του 1965, με την άρνησή του να υπογράψει το διάταγμα διορισμού του προταθέντος από τον Πρωθυπουργό, υπουργού Εθνικής Άμυνας, τον διορισμό της κυβέρνησης των «αποστατών» και το κυβερνητικό χάος που οδήγησε τελικά στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
Στο Σύνταγμά μας οι σχέσεις του αρχηγού του κράτους με την κυβέρνηση και την Βουλή, όπως προαναφέρθηκε, έχουν περάσει στο άλλο άκρο. Οι εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι απολύτως τυπικές, μετά δε και την κατάργηση το 1986 του δικαιώματος αρνησικυρίας του τελευταίου σε νομοσχέδιο ψηφισμένο από τη Βουλή.
Η δυσπιστία αυτή προς τον θεσμό και η πλήρης αποψίλωση των ουσιαστικών αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας, δικαιολογούνταν ίσως εκείνη την εποχή, λόγω των πληγών του παρελθόντος, που τότε ακόμη ήταν πολύ πρόσφατο. Ένας άλλος λόγος ήταν το έλλειμμα δημοκρατικής νομιμοποίησης του θεσμού, καθώς ο Π.τ.Δ δεν εκλέγονταν απευθείας από τον λαό, αλλά από την Βουλή. Οι συνθήκες βέβαια έκτοτε άλλαξαν. Η αλαζονεία και το ανεξέλεγκτο των δημοκρατικών κυβερνήσεων, οι οποίες έσυραν την χώρα στο σημερινό άθλιο δημοσιονομικό αδιέξοδο, οδήγησαν στον εξανδραποδισμό της χώρας στους διεθνείς τοκογλύφους και καταδίκασαν μεγάλο μερίδιο των πολιτών να ζουν σε συνθήκες φτώχειας, ανεργίας και κοινωνικής περιθωριοποίησης, επιτάσσει την δημιουργία ενός πόλου ελέγχου και πολιτικής εξ–ισορρόπησης της κυβέρνησης, μέσα πάντοτε από συνταγματικά προβλεπόμενες διαδικασίες.
Το αν θα δοθούν και ποιες αρμοδιότητες στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας είναι ζήτημα της Αναθεωρητικής Βουλής να το αποφασίσει. Όμως το θέμα της εκλογής του Π.τ.Δ απευθείας από τον λαό, θέτει σοβαρά νομικά και πολιτικά ζητήματα. Καταρχήν εμπόδιο φαίνεται να είναι το ίδιο το άρθρο 110 του Συντάγματος, που ορίζει την διαδικασία και τα όρια της συνταγματικής αναθεώρησης. Το άρθρο αυτό επιτάσσει την μη αναθεώρηση των διατάξεών του που καθορίζουν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος. Ο τρόπος ανάδειξης του Π.τ.Δ. αποτελεί στοιχείο της μορφής του πολιτεύματος, ως προεδρευόμενης δημοκρατίας, η δε άμεση εκλογή του συναντάται στις λεγόμενες προεδρικές δημοκρατίες. Υποστηρίζεται από μέρος των συνταγματολόγων ότι μια τέτοια εκλογή αντίκειται στις δυνατότητες αναθεώρησης που προδιαγράφει το ισχύον Σύνταγμα, οπότε απαιτείται μάλλον συντακτική κι όχι αναθεωρητική Βουλή. Άλλη μερίδα όμως υποστηρίζει ότι είναι δυνατή μια τέτοια εκλογή, με διασφάλιση όμως της μορφής του πολιτεύματος.
Πέρα από τις όποιες θεωρητικές τοποθετήσεις, το σίγουρο είναι ότι η εκλογή του Π.τ.Δ απευθείας από τον Λαό, απαιτεί πολιτική βούληση, και ανάθεση αρμοδιοτήτων, που να συνάδουν με την ισχυρή πολιτική νομιμοποίηση που θα του δώσει μια τέτοια διαδικασία εκλογής. Αν θέλουμε Πρόεδρο με αντίλογο κι όχι φερέφωνο της εκάστοτε πλειοψηφίας, αντίβαρο στην αυθαιρεσία της κυβερνητικής εξουσίας, τότε πρέπει να τον εξοπλίσουμε με αρμοδιότητες, υπολογίζοντας όμως το πολιτικό κόστος που μπορεί αυτό να συνεπάγεται, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού μας τα όσα μας έχει διδάξει επ΄ αυτού το οδυνηρό παρελθόν!
