Από τον Δημήτρη Νούλα

Οι άνθρωποι στη Γηραιά Αλβιόνα μπορεί να γιόρτασαν με κάποια καθυστέρηση τα 90χρονα της Ελισάβετ Β΄ (γεννήθηκε στις 21 Απριλίου 1926) αλλά ο γιορτασμός έγινε με ιδιαίτερη λαμπρότητα και με μεγάλες τιμές. Εξάλλου πρόκειται για τη μακροβιότερη βασίλισσα στον κόσμο αφού έχει συμπληρώσει ήδη 64 χρόνια αδιάλειπτης-αν και όχι χωρίς προβλήματα- βασιλείας. Από τα πρώτα της χρόνια, όμως, στον θρόνο η Λίλιμπετ** άρχισε να γίνεται μάρτυρας της διάλυσης της βρετανικής αυτοκρατορίας και της μετατροπής της σε Κοινοπολιτεία των Εθνών.

Η Βρετανία τον 5ο μ.Χ. αιώνα, προς το τέλος της Ρωμαϊκής κατάκτησης, στη διάρκεια της οποίας γνώρισε οικονομική ανάπτυξη, δέχτηκε την επίθεση γερμανικών φύλων: των Αγγλοσαξόνων (Anglo-Saxons) και των Γιούτων (Δανών). Αυτοί εισέβαλαν στα βρετανικά νησιά και υπέταξαν τους κελτικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν εκεί. Σταδιακώς, με τον ετερώνυμο εκχριστιανισμό τους και μέσα από αιματηρούς εμφυλίους, επαναστάσεις και πολέμους συντελέστηκε, σε μεγάλο βαθμό, η «σύντηξη» των γερμανικών με τα κελτικά/βρετανικά φύλα και η δημιουργία του Αγγλικού Έθνους.

Η Βιομηχανική Επανάσταση, κατά τον Αμερικανό καθηγητή στην Οξφόρδη Ρόμπερτ Άλλεν, άρχισε στην Αγγλία κι όχι π.χ. στη Γερμανία διότι εκείνη την περίοδο η Βρετανία είχε υψηλό κόστος εργασίας και φθηνή ενέργεια. Το πρώτο ήταν αποτέλεσμα της μεγάλης ανάπτυξης του εμπορίου της χώρας με την αμερικανική ήπειρο και την Ασία που απαιτούσε για την παραγωγή των εξαγώγιμων προϊόντων πολλά εργατικά χέρια γεγονός που οδηγούσε σε αύξηση της τιμής της εργασίας. Το δεύτερο, η φθηνή ενέργεια, προέκυπτε από τον άφθονο άνθρακα που κόστιζε λιγότερο από ότι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων (ακριβή εργασία, φθηνή ενέργεια) -κατά τον Άλλεν- ήταν που προκάλεσε μεγάλη ζήτηση για τεχνολογικές καινοτομίες, που δημιούργησαν, δηλαδή, τη ζήτηση για μια τεχνολογία που θα υποκαθιστούσε την εργασία με κεφάλαιο και ενέργεια. Η εξέλιξη των ατμομηχανών, η μηχανοποιημένη υφαντουργία και οι φούρνοι όπου έφτιαχναν τον χυτοσίδηρο αντιπροσώπευαν τέτοιες τεχνολογίες εξοικονόμησης ανθρώπινης εργασίας και έντασης κατανάλωσης ενέργειας. Αποτέλεσαν δε, ως επί το πλείστον και επί μακρόν, αποκλειστικό προνόμιο της Βρετανίας και θεμέλιο λίθο της ισχύος της. Αργότερα, βέβαια, όταν οι συνθήκες το επέτρεψαν, η Βιομηχανική Επανάσταση έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις και η Βρετανία άρχισε να χάνει την πρωτοκαθεδρία της.

«Ο ήλιος δεν έδυε ποτέ» στη Βρετανική Αυτοκρατορία και στην ακμή της ήταν η μεγαλύτερη παγκόσμια δύναμη και μετά τη νίκη στο Βατερλώ (1815) κατέστη για έναν αιώνα περίπου ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του κόσμου. Ωστόσο στα τέλη του 19ου αιώνα τόσο η ανάπτυξη της Γερμανίας στην Ευρώπη όσο και των ΗΠΑ περιόρισε την οικονομική της κυριαρχία. Η εμπλοκή της, ακολούθως, στους δύο παγκοσμίους πολέμους του 20ού αιώνα, παρά τις νίκες της, την εξασθένησε οικονομικά και η ανεξαρτητοποίηση αποικιών όπως της Ινδίας τη συρρίκνωσε γεωγραφικά και έπληξε ανεπανόρθωτα το γόητρό της ενώ η νίκη στον πόλεμο των Φώκλαντ (2 Απρ. 1982- 14 Ιουν. 1982) αποτέλεσε, απλώς, την «κύκνεια» λάμψη της . Η παράδοση, τέλος, του Χόγκ-Κόγκ στην Κίνα (1997) έβαλε τη σφραγίδα του τέλους στην πάλαι ποτέ κραταιή Αυτοκρατορία.

Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (και κατόπιν της ΕΟΚ και της Ε.Ε.) προκειμένου να τεθεί τέλος στους εθνικούς ανταγωνισμούς και στους συχνούς αιματηρούς πολέμους, μεταξύ γειτονικών ευρωπαϊκών χωρών δεν βρήκε το Ηνωμένο Βασίλειο στα ιδρυτικά της μέλη. Μπήκε όμως το 1973 μαζί με τη Δανία και την Ιρλανδία αλλά αρνήθηκε τη συμμετοχή της στην Ευρωζώνη. Στην κοινή 43χρονη πορεία της με τις άλλες χώρες της Ευρώπης-με την ταυτόχρονη διατήρηση της λίρας-το ισοζύγιο στα οικονομικά υπήρξε, κατά το μάλλον ή ήττον, θετικό για την Αγγλία αλλά οι συσχετισμοί δεν ευνόησαν την ανάδειξή της σε πρώτο βιολί του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ούτε καν σε δεύτερο.

Τα μικροπολιτικά παιχνίδια του κ. Κάμερον που, αρχικώς, για λόγους εσωτερικών πολιτικών ισορροπιών, «έπαιξε» το χαρτί του ευρωσκεπτικισμού και που τώρα δείχνει να αγωνιά για την τυχόν επικράτηση του Brexit, «ζύμωσαν» τμήμα του πληθυσμού προς αυτή την κατεύθυνση. Η μεγαλύτερη εγρήγορση των ευρωσκεπτικιστών ζηλωτών της αυτοκρατορικής «παλινόρθωσης» σε σχέση με τους αδιάφορους, μάλλον, ευρωπαϊστές είναι ένας ακόμη λόγος που καθιστά τη μάχη της ψήφου αμφίρροπη και τις δυνάμεις της εσωστρέφειας να αισιοδοξούν. Όλως παραδόξως, σε μια χώρα με πολυπολιτισμική παράδοση, τα φοβικά συνθήματα κατά των μεταναστευτικών εισροών βρίσκουν απήχηση και αποδοχή ακόμη και σε πρώην μετανάστες που έχουν ήδη ενσωματωθεί.

Η Γερμανία του κ. Σόιμπλε προειδοποίησε ήδη με πολύ καθαρό τρόπο ότι: «το έξω από την Ε.Ε. σημαίνει έξω και το μέσα σημαίνει μέσα». Η αναμφισβήτητη γερμανική ηγεμονία δείχνει με σαφήνεια ότι είναι προετοιμασμένη, οποιαδήποτε έκβαση κι αν έχουν, με το όποιο κόστος για την πορεία ενοποίησης, τα εκβιαστικά δημοψηφίσματα που εκδηλώνονται στην Αγγλία τώρα, στην Ελλάδα χθες ή όπου αλλού αύριο.

Παρά την στροφή, λοιπόν, της Αγγλίας-ως στοιχείο προσαρμογής της στις νέες συνθήκες-από τη βαριά βιομηχανία προς τη βιομηχανία των υπηρεσιών, όπως αυτή σηματοδοτήθηκε από την ήττα των ανθρακωρύχων από τη Μ. Θάτσερ, είναι βέβαιο, στον ορίζοντα γεγονότων που μπορούμε να αντιληφθούμε, ότι ο διεθνής της ρόλος θα συρρικνώνεται διαρκώς εάν και εφόσον, σε λίγες ημέρες, οι πολίτες της επιλέξουν τη μοναχική πορεία έξω από το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Κι αυτό είναι κάτι που μπορεί να σημαίνει, μεσομακροπρόθεσμα, την αρχή του τέλους της αγγλοσαξονικής κυριαρχίας στον κόσμο.

Τότε, σε μια τέτοια απευκταία, ασφαλώς, περίπτωση, αυτό το περίσσευμα πολιτικής μυωπίας, θα άρμοζε περισσότερο σε μια χώρα με το όνομα Μικρά Αγγλία κι όχι σε μια τέως κοσμοκράτειρα όπως η Μεγάλη Βρετανία. Και σε μια τέτοια μικρή χώρα, όσο κι αν εντυπωσιάζουν τις μάζες οι υπερβολές των επετειακών εκδηλώσεων για έναν θεσμό που, όντως πλήττεται από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, θα φάνταζε και θα ήταν ταπεινωτικό να βασιλεύει η Ελισάβετ Β΄, ένα όνομα βαρύ σαν ιστορία. Θα αρκούσε εκείνο της μικρής Λίλιμπετ.

Ο Δημήτρης Νούλας, είναι χημικός

* τίτλος βιβλίου της Ιωάννας Καρυστιάνη

**έτσι αποκαλούσαν την Ελισάβετ οι άνθρωποι της οικογένειάς της κατά την παιδική της ηλικία