Ο Κάρολος Δαρβίνος διατυπώνει τη θεωρία της προέλευσης των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής, ο Καρλ Μαρξ τη θεωρία της χρεοκοπίας του καπιταλισμού, ο Σίγκμουντ Φρόυντ ετοιμάζει την επαναστατική του θεωρία των ενστίκτων (ενορμήσεων) - σεξουαλικότητας (libido), την ερμηνευτική ανάλυση των ονείρων, την έννοια της υστερίας με το δευτερογενές της όφελος και, τέλος, ο Νίτσε γράφει και εκδίδει τα τελευταία φιλοσοφικά έργα του, που ταράζουν τους βολεμένους αστούς και ενθουσιάζουν τους απογοητευμένους νέους. Οι ανατρεπτικές για την εποχή του ιδέες γύρω από την επιστήμη, τον ορθολογισμό, την ηθική, τη θρησκεία, καταλήγουν στον άνθρωπο, ο οποίος θα χρησιμέψει ως γέφυρα - υπέρβαση- για το χτίσιμο του ιδανικού, του Υπεράνθρωπου…
Ο Πρώσος πρωθυπουργός Μπίσμαρκ ενώνει το 1866 τα 22 γερμανικά κρατίδια του βορρά σε μία παντοδύναμη Γερμανία, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντισραέλι λέει για την υπεροχή της Γερμανίας: «Η ισορροπία δυνάμεων έχει τελείως ανατραπεί», και ο ιστορικός Μπουκχαρτ, το 1871, γράφει, πως το σύνθημα που κυριαρχεί στη Γερμανία είναι «σίδερο και φωτιά».
Στη Γαλλία μπορεί τα πολιτιστικά κινήματα, όπως αυτό του εμπρεσιονισμού (Ρενουάρ, Μονέ κ.ά.), παρά τις όποιες ασάφειες, να έφεραν τον αέρα μιας άλλης ματιάς, χρωματισμένης με τις πινελιές της αμεσότητας και του ονείρου, ο αντισημιτισμός και οι αναδυόμενοι εθνικισμοί, κυρίως στη μιλιταριστική Γερμανία, που μαζί με την αρχόμενη αποσύνθεση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, στρώνουν το έδαφος, που μυρίζει μπαρούτι…
Μέσα σ` αυτήν την ομίχλη του «επικείμενου χαμού και της εξαφάνισης», κατά τον Ούγγρο συγγραφέα, Μαξ Νορντάου, και της «γλοιώδους, παρφουμαρισμένης υγρής και ανθυγιεινής εποχής», κατά τον Αυστριακό μυθιστοριογράφο ΣτέφανΤσβάιχ (1881-1942), ο Νίτσε διαλογίζεται, συγκρούεται αντιφάσκει, εναντιώνεται.
Ο Φρειδερίκος Νίτσε (Nietzsche, 1844-1900) γιος Λουθηρανού ιερέα, που πέθανε όταν ήταν 4 ετών, και μιας αρκετά μορφωμένης μητέρας, σπούδασε Φιλοσοφία και στα 25 του, έγινε καθηγητής στην έδρα της Κλασικής Φιλολογίας, στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας. Γνώρισε τον Σοπενχάουερ από τον οποίο επηρεάστηκε «η βούληση για ζωή είναι πηγή οδύνης», το μουσουργό Ρίχαρντ Βάγκνερ, που αν και τον αντιπαθούσε, θαύμαζε την εσωτερικότητα και τη δύναμη της μουσικής του, ενώ τον Φρόυντ δεν τον γνώρισε ποτέ, γιατί τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του είχε καταρρεύσει και σωματικά (προϊούσα γενική παράλυση) και πνευματικά (άνοια).
Στη δεκαετία αυτή της ακαδημαϊκής του καριέρας (1869-1879), ο Νίτσε εντρυφεί περισσότερο στους Κλασικούς φιλοσόφους (Πλάτων-Σωκράτης), που τους αμφισβητεί μερικώς, στους Τραγικούς (Σοφοκλής, Αισχύλος), αναλύει, ως «ψυχολόγος» τον μύθο του Οιδίποδα και γράφει - ως εξομολόγηση - στο «Ίδε ο Άνθρωπος: (…) Μέσα μου ο πατέρας μου είναι πεθαμένος· η μητέρα μου ζει και γηράσκει(…). Παρουσιάζει την πρώτη σοβαρή κρίση κατάθλιψης με επίμονες κεφαλαλγίες ημικρανικού τύπου και διαταραχές του ύπνου, ταξιδεύει στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και τα ορεινά θέρετρα, γυρεύοντας να βρει την υγεία του κι απογοητεύεται.
Μοναχικός, ευερέθιστος, αλαζονικός, οξυδερκής, αλλά και ευαίσθητος, φανατικός φίλος της κλασικής μουσικής (πιανίστας), ο Νίτσε είχε ξορκίσει τον ύπνο, αφού για μεγάλα χρονικά διαστήματα στερούνταν ακόμα και τον ελάχιστο ύπνο: (…) Ο καλός ύπνος θέλει ειρήνη με το Θεό και με το γείτονά σου… μεγάλη τιμή και σεβασμό στον ύπνο (…), γράφει στο έργο του «Τάδε έφη Ζαρατούστρα»1.
Μέσα στις δέκα αρετές με τις οποίες προίκισε ο Νίτσε τον υπερβατικό του άνθρωπο, «Υπεράνθρωπο», την πρώτη θέση έδινε στον ύπνο. Ενώ σε όλη του τη ζωή ήταν ασυμβίβαστος και εγωπαθής, όταν αναφέρεται στον ύπνο, υποχωρεί, λέγοντας: (…) Δέκα φορές τη μέρα πρέπει να συμφιλιώνεσαι με τον εαυτό σου, γιατί στοιχίζει η υποταγή κι άσχημα αναπαύεται, όποιος δεν κλείνει ανακωχή. Είσαι υποχρεωμένος δέκα φορές τη μέρα να υπερνικάς τον εαυτό σου, πράγμα που γλυκαίνει την κούραση και δίνει την νάρκη στην ψυχή (…).
Για την έννοια του ψυχιατρικού όρου της απώθησης λέει - σχηματικά - ο Νίτσε στο έργο του «Πέραν του Καλού και του Κακού»: (…) Να τι έκανα, λέει η μνήμη μου (ηθική συνείδηση). Είναι αδύνατο να έχω κάνει τέτοιο πράγμα, λέει η υπερηφάνειά μου και επιμένει ανένδοτη (υπερεγώ). Στο τέλος, υποχωρεί η μνήμη μου (απώθηση) στο ασυνείδητο, το ξεχνώ.
Αν και ο Νίτσε δεν γνώριζε το έργο του Φρόυντ, αφού το πρώτο του έργο για την Υστερία δημοσιεύθηκε το 1893, είχε πλησιάσει αρκετά την έννοια της απώθησης, της ενδοβολής (στροφή προς τα μέσα), της καταφυγής στην ασθένεια, της κάθαρσης και ενδοψυχικής διαμάχης. Αυτό ήταν το συμπέρασμα, στο οποίο κατάληξαν οι διήμερες εργασίες της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας της Βιέννης το 1908, το οποίο παρακολούθησε και ο Φρόυντ.
Ο Καθηγητής της Ψυχιατρικής στο βιβλίο του «Ψυχανάλυσις - Ψυχιατρική -Νευρολογία» Δ.Θ. Κουρέτας γράφει το 1974: «Θα ήτο πολύ παρακινδυνευμένη εικοτολογία η πρότασις ότι ο Νίτσε πιθανολόγησε την έλευση του Φρόυντ, όπως περίπου οι προφήται της Π.Διαθήκης προείπαν τη γέννηση του Μεσσία. Ιδού τι γράφει ο Νίτσε εις τον πρόλογο της «Χαρούμενης Σοφίας»: (…) Έχω πάντα την προσδοκία ότι ένας ιατροφιλόσοφος από αυτούς που εμβαθύνουν εις το πρόβλημα της υγείας του λαού, θα έχει το θάρρος να προωθήσει εις την έσχατη συνέπεια αυτό που εγώ απλώς προϊδεάζομαι…(…)
Δυστυχώς, οι απόψεις του Ν. για τον Υπεράνθρωπο, αγκαλιάστηκαν από τους Γερμανούς ναζί για να στηρίξουν την «ιδεολογία» της Αρίας φυλής, και να αιματοκυλίσουν όλο τον κόσμο…
Όπως και να είναι και όποια και να `ναι η γνώμη του καθενός μας για τα δύο αυτά ξεχωριστά πνεύματα, γεγονός είναι πως ανατάραξαν με τα θαυμαστά έργα τους τον ύπνο της ανθρωπότητας.
1 Ζαρατούστρα και Ζωροάστρης. 7ος – 6ος αι. π.Χ. Πέρσης θρησκ. μεταρρυθμιστής του Μαζνταϊσμού (mazda=σοφός). Ο Ζωρ/σμός πρεσβεύει την υπέρβαση του θείου (σύγκρουση Κακού-Καλού). Διώχθηκε από τους ορθόδοξους της θρησκείας του.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
EMILE BREHIER. Ιστορία της Φιλοσοφίας τ. 2οςΚουμουνδουρέας 1957
ΦΡ. ΝΙΤΣΕ. Τάδε έφη Ζαρατούστρα μετ. Εμμ. Ανδρουλιδάκης 1961
MARIO LEIS .ΦΡ. ΝΙΤΣΕ ΒΗΜΑ 2016
K.KERENYI, Μυθολογία των Ελλήνων Εστία 1966
Π. Χασιώτη. Νίτσε και Χίτλερ. Αινίγματα της Ιστορίας τεύχος 3. Περισκόπιο
Ι. Πατρικίου Νευρολογία τ.2ος 1962
