Σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη μελέτη «τα χαμηλότερα ποσοστά νέων γεωργών καταγράφηκαν στην Κύπρο (1,7% του συνόλου των διαχειριστών ηλικίας κάτω των 35), η Δανία και η Πορτογαλία (2,5% και οι δύο) και η Ολλανδία (3,1%). Αναφορικά με την Ελλάδα, μόλις το 5.2% των διαχειριστών καλλιέργειας ήταν νέοι κάτω των 35 ετών, από 35 έως 64 το 63,5% και 31,3% από 65 ετών και πάνω» (βλ. http://www.euractiv.gr/section/georgia-kai-trofima/news/eurostat-molis-5-2-nei-agrotes-pou-diachirizonte-kalliergies-stin-ellada/)
Αυτή η κατάσταση είναι ενδεικτική των κοινωνικών επιλογών της τελευταίας τεσσαρακονταετίας. Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας, το χαμηλό εισόδημα, η κοινωνική απαξίωση, του αγροτικού επαγγέλματος οδήγησαν στη μετανάστευση, στην ερήμωση των χωριών, στην εγκατάλειψη της παραγωγής. Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου με δανεικά χρήματα, η πλαστή ευημερία και η υπερκατανάλωση οδήγησαν στην αύξηση των εισαγωγών και στην διόγκωση των ελλειμμάτων. Η Ελλάδα είχε θετικό εμπορικό ισοζύγιο στον αγροτικό τομέα το 1983: εισαγωγές 1.221 εκ. δολ., εξαγωγές 1.479 εκ. δολ, δηλ. το πλεόνασμα ήταν 258 εκ. δολ. (Τάσος Γιαννίτσης, «L’industrialisation miracle», στο συλλογικό τεύχος του περιοδικού Les Temps Modernes, no 473, Paris 1985). Την εποχή εκείνη όμως υπήρχαν πολλοί περισσότεροι ενεργοί αγρότες, ενώ σήμερα στον αγροτικό τομέα απασχολούνται περίπου 600 χιλ, άτομα. Το έλλειμμα στον αγροτικό τομέα είναι σήμερα περίπου 2 δις ευρώ... κι αν ο τουρισμός αυξηθεί κι άλλο θα ξεπεράσει τα 3 δις, αφού εισάγουμε τα πάντα, ακόμα και μελιτζάνες...
Είναι διαπιστωμένο ότι τα τέκνα των αγροτών οδηγούνται συνήθως σε άλλα επαγγέλματα. Οι δυσκολίες της αγροτικής ζωής χωρίς μηχανήματα, τα πενιχρά εισοδήματα, η γενικευμένη φτώχεια, η έλλειψη υποδομών, η απομόνωση στο χωριό, έπειθαν τους γεωργούς ότι το μέλλον των νέων συνδέεται με επαγγέλματα μισθωτών του δημοσίου, του εμπορίου, των υπηρεσιών κοκ. Ως εκ τούτου η συμβουλή προς τα παιδιά τους ήταν «να μάθετε γράμματα, να φύγετε από τις λάσπες», τουλάχιστον για τα παιδιά που τα πήγαιναν καλά στο σχολείο.
Στην εξαιρετική μελέτη του «Οι κολλίγοι της Θεσσαλίας», εκδόσεις «Στοχαστής», ο Σοφοκλής Τριανταφυλλίδης έγραφε ήδη από το 1906, τα εξής: «Η φιλοδοξία του Θεσσαλού μικροϊδιοκτήτου συγκεντρώνεται, πώς θα καταστήση τα επιδεκτικά μορφώσεως τέκνα του ιατρούς, ή δικηγόρους, ή δημοσίους υπαλλήλους. Δια το πατρικόν επάγγελμα προορίζονται μόνον οι διανοητικώς ασθενείς, οι οκνηροί και οι ράθυμοι».
Και σήμερα βέβαια, δεν έχουν εκλείψει οι μεγάλες δυσκολίες του αγροτικού επαγγέλματος. Το εισόδημα είναι αβέβαιο, οι καιρικές συνθήκες απρόβλεπτες, η φυσική εργασία σκληρή, η γραφειοκρατία απελπιστική, ενώ τα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης έφτασαν και στο χωριό: η κρατική φορολογία είναι πλέον βαριά, ο έλεγχος πολλαπλός, οι ασφαλιστικές εισφορές στον ΟΓΑ αυξήθηκαν υπερβολικά και τα πάσης φύσεως τέλη, λογαριασμοί και πρόστιμα ακολουθούν τον αγρότη κατά βήμα. Μέχρι και ΕΝΦΙΑ για τα χωράφια έχει ψηφιστεί, παρά το γεγονός ότι το χωράφι, η γη, είναι επένδυση και απαραίτητο μέσο για τον παραγωγό…
Σε ένα σύγχρονο οργανωμένο κράτος ο αγρότης-παραγωγός δεν πρέπει να είναι ευάλωτος και αιτούμενος μονίμως εξαιρέσεις. Αντίθετα εκπληρώνοντας τα καθήκοντά του σε ισότιμη βάση προς τους άλλους πολίτες, πρέπει να απαιτήσει ως αντιστάθμισμα αξιοπρεπή αντιμετώπιση από την Πολιτεία. Ο παραγωγός χρειάζεται στήριξη, συμβουλή, ενισχύσεις, εύχρηστο επενδυτικό πλαίσιο, εύρυθμη αγορά, λογική φορολογία, κίνητρα για επενδύσεις.
Χρειάζεται κυρίως όμως γνώσεις, εκπαίδευση, κατάρτιση. Κι εδώ οι νέοι παραγωγοί μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα. Η ηλικιακή σύνθεση του αγροτικού πληθυσμού είναι όπως είπαμε γνωστή. Για να έχουμε αλλαγή της ηλικιακής πυραμίδας χρειάζονται νέοι. Οι νέοι πρέπει να βοηθηθούν με υπεύθυνη ενημέρωση, με κίνητρα, με μικρο-δάνεια χαμηλού επιτοκίου, με παραχώρηση γης, όπως γίνεται σε πολλές χώρες. Οι νέοι μας σήμερα έχουν γνώσεις, χειρίζονται με άνεση τα μηχανήματα, είναι χρήστες των νέων τεχνολογιών. Οι νέοι και οι νεοεισερχόμενοι στο αγροτικό επάγγελμα έχουν φιλοδοξίες, στρέφονται στην ποιότητα, ξέρουν από προγραμματισμό, μπορούν να συνεργαστούν με ορθολογικό τρόπο. Το θεσμικό πλαίσιο πρέπει όμως να γίνει απλό, λειτουργικό, αποτελεσματικό. Η χρήση ηλεκτρονικών μέσων επιτρέπει σήμερα άλματα, κατάργηση γραφειοκρατικών σταδίων, ταχύτητα, έλεγχο και πρόσβαση στη γνώση, στην πληροφορία.
Οι ρόλοι μπορούν να αλλάξουν, αφού άλλαξαν τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα. Οι πόλεις δεν προσφέρουν πλέον πολλές ευκαιρίες εργασίας, η φτώχεια και η ανεργία δημιουργούν συνθήκες απαισιοδοξίας και παρακμής. Η μαγεία της φύσης είναι μεγάλο πλεονέκτημα, η απλή ζωή του χωριού, η παραγωγή προϊόντων για την αγορά ή την ιδιωτική κατανάλωση προσελκύουν πολλούς επιστήμονες, πολλούς νέους αστικής, αλλά και αγροτικής καταγωγής. Μια νέα γενιά αυτο-απασχολούμενων επαγγελματιών εισέρχεται στο χώρο, είναι ευκαιρία να στηριχθεί έμπρακτα για να ενισχυθεί η παραγωγή, να βελτιωθεί η ποιότητα, να τονωθεί η τοπική παραγωγή, να αυξηθούν οι εξαγωγές.
Οι νέοι βεβαίως χρειάζονται βοήθεια τόσο από την οικογένεια, όσο και από την Πολιτεία. Μπορεί η ελληνική Πολιτεία να κάνει την υπέρβαση; Μπορεί να αναθεωρήσει τις υφιστάμενες πρακτικές και να βάλει τον πραγματικό παραγωγό και ειδικά τον νέο, στο επίκεντρο των δημοσίων πολιτικών; Μπορούν τα Υπουργεία, η Περιφέρεια, ο Δήμος να βγουν από τα γραφεία, να συντονιστούν και να στηρίξουν τον παραγωγό και τον νέο κτηνοτρόφο;
Η ίδια η αγροτική οικογένεια τελικά πρέπει να ξανασκεφτεί τα πράγματα πριν τα σκεφτεί γι αυτήν η ….Εφορία; Χωράφια, ιστορικά δικαιώματα, σπίτια, ζώα, τα μηχανήματα, κλπ, αντί να παραμένουν αδρανή, αντί να σαπίζουν στα χωράφια και στις αυλές των σπιτιών, μια και οι γέροντες δεν μπορούν να τα αξιοποιήσουν, μπορούν να γίνουν χρήσιμα στον νέο, χρήσιμα στον τόπο. Το παιδί, ο εγγονός, ο ανεψιός, ο ξάδερφος, ο γείτονας, κοκ, έχουν το μέλλον μπροστά τους, ας τους βοηθήσουμε όλοι μαζι, οι ξενιτεμένοι, οι συνταξιούχοι, κοκ, να ενταχθούν στην παραγωγή, να προκόψουν, να αγαπήσουν την εργασία στο χωριό.
Η νέα πολιτική χρειάζεται τόλμη, αλλά αξίζει να προσπαθήσουμε. Οι νέοι περιμένουν, τα χωριά μπορούν να ξαναζωντανέψουν, η παραγωγή μπορεί να αυξηθεί, η μάχη της ενδογενούς ανάπτυξης και της ποιότητας μπορεί να κερδηθεί. Χωρίς να υποτιμούμε τις δυσκολίες του χωριού, ας επιχειρήσουμε μια άλλη προσέγγιση. Είμαστε πλέον στο 2017 κι όχι στο 1906, το μήνυμα-προειδοποίηση του Σ. Τριανατφυλλίδη ας το δούμε με τα μάτια του σήμερα…. Ο τόπος έχει να προσφέρει πολλά, η παράδοσή μας είναι πλούσια, η γαστρονομία μας εκπληκτική, οι ντόπιες φυλές και οι ντόπιε ποικιλίες έθρεψαν γενιές ολόκληρες. Ας συνδυάσουμε παράδοση και σύγχρονες τεχνολογίες με σχέδιο, υπομονή και σκληρή εργασία, ας συνεργαστούμε παραγωγοί, καταναλωτές και έμποροι, όπως κάνουν άλλες χώρες.
Ξέρω τις αντιρρήσεις, αλλά θεωρώ ότι δεν είναι λύση η φυγή στο εξωτερικό, δεν είναι λύση η ανεργία, η μιζέρια, η κλάψα στην καφετέρια, το φιλοδώρημα του παππού, ας βοηθήσουμε όλοι τους νέους, αφού η κρίση προοιωνίζεται μακρά και δύσκολη.
Ο Αθανάσιος Θεοδωράκης είναι πολιτικός επιστήμονας