Από τη μια ο Α. αποδέχεται κι ακολουθεί το κλίμα και τα ήθη της εποχής του, από την άλλη, ο ανοιχτόμυαλος Πλάτων, εκφράζει την προωθημένη άποψη πως η γυναίκα πρέπει να βρίσκεται στο ίδιο ύψος με τον άντρα,τη θεωρεί ισάξιά του, ικανή για όλες τις δουλειές, ακόμα και να συμμετέχει στα κοινά.
Τι κρίμα… Στον «Χρυσό αιώνα» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η γυναίκα είναι κλεισμένη στο σπίτι της, δε βγαίνει έξω από την πόρτα της (ου θυραυλείν), αφού ο Αριστοτέλης λέει: «Ένδον μένειν φύλαξ του οίκου και παιδοποιείσθαι ένεκεν…».
Ενώ στην Κλασική Αθήνα συμβαίνουν αυτά, στη Σπάρτη, η γυναίκα είναι δυναμική, ασκεί επιρροή, συμμετέχει στην πολιτική ζωή, ασχολείται με τον αθλητισμό και παρακολουθεί την κοινή εκπαίδευση με τους άντρες. Χαρακτηριστική είναι η ρήση της Γοργώς, μητέρας του Λεωνίδα, που λέει: «Είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άντρες».
Η Αγνοδίκη, πρώτη απ’ όλες τις γυναίκες της Κλασικής Αθήνας, αλλά και όλης της Ελλάδας, σπάζει τις …αλυσίδες και τολμά. Φλεγόμενη από την επιθυμία να βοηθήσει τις γυναίκες που γεννούν αβοήθητες (αρκετές πέθαιναν κατά τη διάρκεια του τοκετού αλλά και μετά απ’ αυτόν), λόγω ντροπής προς τον άντρα γιατρό, μεταμφιέζεται σε άντρα, πάει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και γίνεται… μαθητής του διάσημου γιατρού-ανατόμου, Ηρόφιλου (331-250 π.Χ.). Όταν επιστρέφει στην Αθήνα, ασκεί το επάγγελμα της Μαίας, αφού πρώτα, εξομολογείται στις ίδιες τις πελάτισσές της, τη γυναικεία της φύση…
Οι άντρες γιατροί, ως ανταγωνιστές πλέον, ενοχλημένοι σφόδρα από τη μεγάλη επιτυχία του… νιόφερτου συναδέλφου, καταγγέλλουν την Αγνοδίκη για διαφθορά των γυναικών… Στη δίκη που ακολουθεί, η ίδια, αποκαλύπτει το φύλο της, αθωώνεται και ο νόμος που απαγόρευε στις γυναίκες να ασκούν την Ιατρική, ουσιαστικά καταργείται.
Στα χρόνια του Βυζαντίου η γυναίκα παίρνει μια βαθιά ανάσα, καταργείται η παλλακεία(1) και θεσμοθετούνται ευνοϊκοί γι’ αυτήν νόμοι και οι πρακτικές Μαίες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις γυναίκες που ζητούν τη βοήθειά τους. Ο Φ. Κουκουλές, γράφει σχετικά: «Οι βυζαντινοί απέδιδον μεγάλην σημασίαν εις την παρθενίαν· τούτου ένεκα, τον φθείροντα παρθένον, ετιμώρουν αυστηρώς σωματικάς ποινάς, δήμευσιν της περιουσίας… ου μόνον τούτο, αλλά και θεραπαινίδας(2), αν αγόραζον, εφρόντιζον, δια το ασκανδάλιστον, πρώτον, δια της Μαίας να εξακριβώσουν, εάν αύται ήσαν παρθένοι».
Στην Τουρκοκρατία, η γυναίκα γίνεται πάλι σκλάβα-εμπόρευμα, κλείνεται στο σπίτι της, ενώ βγαίνει απ’ αυτό μόνο στις κηδείες. Ο Γάλλος περιηγητής του 16ου αι. Βιγιόν, γράφει, σχετικά: (…) Οι ωραίες ελληνίδες είναι ευτυχισμένες όταν συνοδεύουν κηδείες, γιατί τότε μόνο βρίσκουν την ευκαιρία να δείξουν την ομορφιά τους και τα ωραία τους λυμένα μακριά μαλλιά (…).
Η Αγγλίδα διανοούμενη-λόγια Λαίδη Μόνταγκιου, που ζει στην Κωνσταντινούπολη, το 1717, στα χρόνια της ευλογιάς, αξιοποιεί τα αποτελέσματα των ερευνών των Ελλήνων γιατρών Τιμόνη – Πυλαρινού, εμβολιάζει τα παιδιά της κατά της νόσου, και χωρίς να είναι γιατρός, μένει στην Ιστορία. Η Γαλλική Επανάσταση με το τρίπτυχο, Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα, φέρνει την κοινωνική απελευθέρωση και τις γυναίκες στο προσκήνιο, ενώ στην Αμερική-Αγγλία, αρχίζουν οι οργανωμένες διεκδικήσεις τους. Συγκροτούνται σωματεία, όπως το «Λαϊκό Κίνημα για την Υγεία», με κινητοποιήσεις κατά της επίσημης Ιατρικής που χρησιμοποιεί ακόμα το θεραπευτικό «τρίο» Αφαίμαξη-Καθαρτικό-Όπιο. Κατεβαίνουν στους δρόμους και καταγγέλλουν τους βασιλείς, τους ιερείς, δικηγόρους, γιατρούς ως τα 4 δεινά της εποχής, ενώ την 8η Μαρτίου 1857, οι εργάτριες της Κλωστοϋφαντουργίας διαδηλώνουν στη Ν. Υόρκη. Με τη λήξη του αμερικανικού εμφυλίου (1865), συγκροτούν «ομάδες κρούσης» και ζητούν ισονομία, κατάργηση της δουλείας και δικαίωμα ψήφου. Οι σουφραζέτες(3) συγκρούονται με την αστυνομία, κάνουν απεργία και τελικά τα καταφέρνουν. Η πρώτη Αμερικανίδα γιατρός, Ελίζαμπεθ Μπλάκγουελ (1821-1910), ανατρέπει την προηγούμενη απόφαση των Αρχών, που απαγόρευε στις γυναίκες να ασκούν την Ιατρική, και οι «μισογύνιδες» γιατροί, το 1871, στο Αμερικανικό Ιατρικό Συνέδριο, κατηγορούν, επιτίθενται και αποκαλούν τις γυναίκες «τερατώδη όντα». Η Μπλάκγουελ καταφέρνει να εισαχθεί και να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο GENEVA της Ν. Υόρκης, ύστερα από την άρνηση 17 Ιατρικών σχολών και τη συναίνεση της πλειοψηφίας των συμφοιτητών της. Έρχεται στην Ευρώπη, δεν την αποδέχονται ως γιατρό, αλλά ως Μαία, επιστρέφει στις ΗΠΑ, ανοίγει δικό της Ιατρείο, ενώ οι άντρες ανταγωνιστές της, την κατηγορούν ότι κάνει εκτρώσεις, που απαγορεύονται· τη θεωρούν απλή νοσοκόμα και η Μπλ. επιστρέφει στην Ευρώπη. Μαζί με την Φλόρενς Νάιτινγκέιλ, την πρωτοπόρο νοσηλεύτρια, συνεργάζονται και ιδρύουν στο Λονδίνο, τη δική τους Ιατρική-Νοσηλευτική σχολή.
Στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ιταλία, η Άννα Μοράντι (1716-1774), γίνεται καθηγήτρια Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, η Μαρία Ντάλ (1778-1842), στην εποχή του Μ. Ναπολέοντα, καθηγήτρια Μαιευτικής και η Δωροθέα Μπούκα, διδάσκει στη Μπολόνια σε φοιτητές απ’ όλη την Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, το 1895, 5 φοιτήτριες που γράφονται στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας, «προκαλούν» τους άντρες που διαμαρτύρονται για την «εισβολή του ποδόγυρου στον περίγυρο του Ιπποκράτους». Μεταξύ αυτών, οι αδελφές Παναγιωτάτου, τελειώνουν τις σπουδές τους, η Αγγελική, το 1908, φεύγει για μετεκπαίδευση στη Γερμανία επιστρέφει, αλλά δεν γίνεται δεκτή στο Πανεπιστήμιο και διορίζεται, ως καθηγήτρια, στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, στην Αίγυπτο…
Μία άλλη περίπτωση «ηρωίδας» γιατρού, είναι αυτή της Π. Πεταλά, της πρώτης γυναίκας χειρουργού, η οποία χειρουργεί και περιποιείται ασταμάτητα τους τραυματίες της μάχης του Σκρά (1918), στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παλλακεία: χωρίς γάμο συμβίωση με σκοπό τη τεκνοποιία (2) θεραπαινίδες: υπηρέτριες (3) σουφραζέτες (αγγλ.) suffrage = δικαίωμα ψήφου
Βοηθήματα
Αριστοτέλης Ηθικά ΝικομάχειαΒιβλιοθ. των Ελλ. Εκδ. Οργ. μτφ Σ. Μαγγίνας
Αριστοτέλης ΠολιτικάΒιβλιοθ. μτφ Σ. Μαγγίναςτων Ελλ. Εκδ. Οργ.
Πλάτωνος Πολιτεία τ. 1ος κεφ. Ε’ μτφ Ι. ΓρυπάρηςΒιβλιοθ. Αρχ. Ελλ. Συγγρ.
Χρ. Σολομωνίδη. Η γυναίκα στην παράδοση, στην Ιστορία, στην ποίηση Φιλολ. Πρωτοχρονιά 1968
ANNAEYANGELISTAΟι πρώτες γυναίκες γιατροί Εικονογρ. Ιστ. τ. 115 1978
Φ. Κουκουλέ. Βυζαντινών βίος και πολιτισμός τ. Β’ ΙΙ Παπαζήσης
Του Τάσου Πουλτσάκη
* Ο Τάσος Πουλτσάκης είναι νευρολόγος-ψυχίατρος πρ. διευθυντής Νευρολογικής Τμήματος Γ.Ν. Λάρισας
