Τι είναι ο χρόνιος πόνος; Ο πόνος είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης εμπειρίας και για πολλούς ανθρώπους ένα κοινό καθημερινό φαινόμενο. Αυτός είναι ο ορισμός που δίνεται και από την Παγκόσμια Ένωση Μελέτης Πόνου (I.A.S.P) «ο πόνος είναι μια δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία συσχετιζόμενη με πραγματική ή δυνητική ιστική βλάβη ή περιγραφόμενη ως τέτοια» (I.A.S.P. , Subcommittee on Taxonomy, 1975). Επιπλέον, χρόνιος είναι ο πόνος που ταλαιπωρεί το άτομο για χρονικό διάστημα ίσο ή περισσότερο των δύο μηνών. Στην περίπτωση αυτή ο πόνος παύει πια να είναι ένα απλό σύμπτωμα. Δεν αποτελεί πια την περίπτωση ενός οξέος πόνου που περνάει σε λίγες μέρες με την χρήση ενός απλού αναλγητικού φαρμάκου. Ο χρόνιος πόνος είναι μια ξεχωριστή παθολογική οντότητα, μια χρόνια πάθηση που θέλει ειδική, συστηματική και ολική θεραπεία.
Ποια είναι τα αίτια που ο πόνος αναπτύσσεται σε χρόνιος; Ο χρόνιος πόνος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με μια ποικιλία αιτιών που συμβάλουν στην έναρξη αλλά και στη διαιώνιση του. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τα αίτια του χρόνιου πόνου με πάζλ που το κάθε κομμάτι του συμβολίζει και έναν από τους βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς παράγοντες που συμβάλουν το καθένα με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό ποσοστό, στην έναρξη και διάρκεια του.
Πώς μπορεί να επηρεάσει το άτομο; Βιώνοντας τον καθημερινό χρόνιο πόνο για μήνες ή χρόνια είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένας σοβαρός συναισθηματικός ψυχικός πόνος o οποίος είναι απόλυτα κατανοητός. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από χρόνιο πόνο είναι πιθανό να νιώθουν αποθαρρυμένοι για το μέλλον, λυπημένοι, φοβισμένοι και ορισμένες φορές, θυμωμένοι. Τέτοια συναισθήματα είναι φυσιολογικές αντιδράσεις, ωστόσο, σταδιακά μπορούν να ενισχύσουν το συνολικό πόνο του ατόμου. Όταν αυτά τα συναισθήματα επιμένουν, εντείνουν τον πόνο και αμβλύνουν την ικανότητα του ατόμου να αντεπεξέλθει της δεδομένης κατάστασης.
Οι επιπτώσεις του χρόνιου πόνου ποικίλουν κα μπορούν να επηρεάσουν όχι μόνο τη σωματική υγεία του ατόμου αλλά και την προσωπική και ευρύτερη κοινωνική και επαγγελματική του ζωή. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει παγκοσμίως, μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως ο πόνος πέρα από μια δυσάρεστη αισθητηριακή εμπειρία, είναι μια εμπειρία που επηρεάζει δραματικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί έδειξαν πως ο χρόνιος πόνος δεν επιτρέπει στον ασθενή να ζήσει μια φυσιολογική ζωή, μειώνει κατά πολύ την ικανότητά του στον εργασιακό χώρο, οδηγεί σε υψηλά επίπεδα άγχους, κατάθλιψης, αίσθησης απώλειας ελέγχου πάνω στην πάθησή του και στον πόνο που του προκαλεί.
Επίσης οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, απομόνωση, φόβο για το μέλλον, σεξουαλική δυσλειτουργία και απώλεια της ευχαρίστησης που απορρέει από διαφορετικές καθημερινές δραστηριότητες. Όλες αυτές οι επιδράσεις επιτείνουν τον πόνο και μπορούν να εμποδίζουν την ομαλή διεξαγωγή της θεραπείας του.
 Για ορισμένους ασθενείς, μια συνέπεια της ατυχής αντιμετώπισης του χρόνιου πόνου μπορεί να είναι το να αναπτύξουν μια προσωπική ταυτότητα ως «ασθενείς με χρόνιο πόνο». Αυτά τα άτομα συνεχίζουν να αναζητούν διαγνώσεις και ιατρικές θεραπείες, από γιατρό σε γιατρό, χωρίς αποτέλεσμα. Τέλος, είναι πολύ πιθανό να εξισώσουν τον χρόνιο πόνο με την κινητική αναπηρία και να εγκλωβιστούν σε ένα φαύλο κύκλο λανθασμένης σκέψης και συμπεριφοράς.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ο χρόνιος πόνος; Η θεραπεία του χρόνιου πόνου παύει να στηρίζεται σ’ ένα παθολογικό μοντέλο θεραπείας αλλά βασίζεται στην σφαιρική αντιμετώπιση του προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα, ο χρόνιος πόνος βρίσκει τη λύση του σ’ ένα βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο γνωστικής-συμπεριφορικής προσέγγισης. Ένα μοντέλο θεραπείας αποτελούμενο από τον φυσίατρο, φυσικοθεραπευτή, ψυχολόγο-ψυχοθεραπευτή, διαιτολόγο και σε ορισμένες περιπτώσεις κοινωνικό λειτουργό. Ένα τέτοιο μοντέλο θεραπείας παρέχει μια συνολική υποστήριξη από μέρους των ειδικών με σκοπό την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου και τη μείωση της πιθανότητας υποτροπής του στο μέλλον. Ως πρώτο μέλημα ορίζεται η ανακούφιση από τον πόνο που ταλαιπωρεί το άτομο και το φέρει αντιμέτωπο με μια δύσκολη σωματική και ψυχική κατάσταση. Ωστόσο, είναι απαραίτητη η συμβολή όλων των ειδικοτήτων και κυρίως η υποστήριξη του ατόμου από ψυχολόγο με σκοπό τη διαχείριση της δυσφορικής κατάστασης που βιώνει, την εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης και την αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που προκύπτουν. Στην χώρα μας υπάρχουν οργανωμένα κέντρα πόνου που εφαρμόζουν το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο αντιμετώπισης για τον χρόνιο πόνο. Είναι μια από τις πιο σύγχρονες ιατρικές υπηρεσίες με ραγδαία εξέλιξη στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα, αποδεικνύοντας την αναγκαιότητα τους για την ανακούφιση των ασθενών που υποφέρουν από χρόνιους πόνους.
Της Βασιλικής Κουλουψούζη *
* Η Βασιλική Κουλουψούζη είναι ψυχολόγος Α.Π.Θ., ψυχοθεραπεύτρια CBT, ειδικευμένη στην ειδική αγωγή