Τα θρεπτικά στοιχεία, που χρειάζονται τα φυτά είναι διαλυμένα μέσα στο νερό. Είναι γνωστό ότι, από τη φύση τους, τα φυτά θέλουν το έδαφος τόσο για να στηρίζονται όσο και για να παίρνουν το νερό και τα διαλυμένα σε αυτό θρεπτικά στοιχεία που χρειάζονται. Παρατηρήθηκε όμως, ότι στην εντατική καλλιέργεια, όπως είναι τα θερμοκήπια, η συνεχής χρήση του ιδίου εδάφους προκαλεί παθογένειες, όπως αύξηση των ασθενειών, εξάντληση των θρεπτικών στοιχείων και μείωση της ικανότητάς του να στηρίξει φυτά εύρωστα και παραγωγικά. Προκειμένου να αντιμετωπισθεί αυτό το πολύ σοβαρό πρόβλημα, προτείνονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις όπως, η μεταφορά του θερμοκηπίου σε άλλο υγιές έδαφος, λύση που έχει πολλές δυσκολίες και πολύ μεγάλο κόστος. Άλλη λύση, μπορεί να είναι η απομάκρυνση του αρρωστημένου εδάφους μέχρι βάθους ενός περίπου μέτρου και η μεταφορά νέου χώματος, λύση και αυτή πολύ δύσκολη και με μεγάλο κόστος. Μία τρίτη λύση είναι η απολύμανσή του εδάφους, με όχι εξασφαλισμένη πάντοτε επιτυχία και με πιθανούς κινδύνους τόσο για το περιβάλλον όσο και για την ύπαρξη υπολειμμάτων στα προϊόντα. Έτσι λοιπόν, προέκυψε η ανάγκη πλήρους απεξάρτησης των φυτών από το έδαφος και στη θέση του να υπάρχει μόνο νερό ή κάποιο αδρανές υπόστρωμα όπου θα κυκλοφορεί το νερό.

Στην περίπτωση της υδροπονίας σε σκέτο νερό, αυτό διοχετεύεται και κυκλοφορεί σε ειδικά φιλμς και τα φυτά αναπτύσσουν τις ρίζες τους ελεύθερα μέσα στο νερό. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθεί αδρανές υπόστρωμα, μέσα σε αυτό διοχετεύεται νερό και τα φυτά αναπτύσσουν τις ρίζες τους μέσα σε αυτό. Η στήριξη των φυτών, όταν αυτά είναι αναρριχόμενα, γίνεται συνήθως με ένα σχοινί που προσδένεται σε οριζόντιο σωλήνα σε ύψος 2-3 μέτρων.

Τα υποστρώματα είναι αδρανή υλικά, που προέρχονται κυρίως από ηφαιστιογενή πετρώματα τα οποία, ύστερα από κατάλληλη επεξεργασία, συσκευάζονται σε διάφορους τύπους όπως είναι ο περλίτης, ο πετροβάμβακας, η ελαφρόπετρα κ.λπ., ειδικά κατασκευασμένα για την υδροπονία και όχι για άλλες χρήσεις. Υπάρχει και υπόστρωμα κοκκοφοίνικα, το οποίο προέρχεται από το σκληρό περίβλημα της καρύδας και είναι οργανικό υλικό. Τα υποστρώματα έχουν διάρκεια ζωής 1-3 χρόνια και δεν ανακυκλώνονται, πλην του κοκκοφοίνικα. Τα υποστρώματα καθώς και τα ειδικά φιλμς νερού, είναι έτοιμες συσκευασίες, μπορούν να τοποθετηθούν κατευθείαν στο θερμοκήπιο και αμέσως να γίνει η φύτευση των φυτών.

Στην υδροπονία, όλα τα θρεπτικά στοιχεία, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη και καρποφορία των φυτών, είναι διαλυμένα μέσα στο νερό που διοχετεύεται στο αδρανές υπόστρωμα ή στο φιλμ. Οι ανάγκες των φυτών σε θρεπτικά στοιχεία και μάλιστα για κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους είναι καταγραμμένες σε ειδικούς πίνακες και με βάση αυτά τα στοιχεία, διοχετεύονται στο δίκτυο αρδεύσεως, με κατάλληλο ηλεκτρονικό μηχανισμό, οι ακριβείς ποσότητες από το καθένα. Αυτό σημαίνει ότι, το θερμοκήπιο της υδροπονίας, πέραν των συνήθων μηχανικών και λειτουργικών εξοπλισμών, θα πρέπει να διαθέτει επιπλέον λιπασματοδιανομείς, αυτοματισμούς αρδεύσεως, ηλεκτρονικό μηχανισμό συνθέσεως του θρεπτικού διαλύματος από τα δοχεία των λιπασμάτων και για αυτό είναι αναγκαία η εξασφάλιση ηλεκτρικού ρεύματος καθώς και εφεδρικής ηλεκτρογεννήτριας.

Με το σύστημα της υδροπονίας μπορούν να καλλιεργηθούν τα περισσότερα κηπευτικά όπως, ντομάτα, αγγούρι, μελιτζάνα, πιπεριά, κολοκυθιά, φασόλια, μαρούλι καθώς και φράουλα, πεπόνι, καρπούζι, αλλά και πολλά ανθοκομικά και καλλωπιστικά είδη. Η επιλογή ή όχι της υδροπονίας, ως μεθόδου καλλιέργειας, εξαρτάται από τα οικονομικά στοιχεία της καλλιέργειας σε σχέση με το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας της υδροπονίας. Προσιδιάζει περισσότερο στα θερμοκήπια, όπου οι συνθήκες θερμοκρασίας, υγρασίας, φωτισμού, αερισμού είναι ελεγχόμενες και οι καλλιέργειες δεν είναι εκτεθειμένες στον ήλιο, στη βροχή, στον αέρα και σε άλλα καιρικά φαινόμενα.

Τα προϊόντα της υδροπονίας είναι εξίσου καλά, όπως και όλα τα άλλα. Οι υδροπονικές καλλιέργειες, δεν απειλούνται από εχθρούς και ασθένειες εδάφους, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει έδαφος και ως εκ τούτου έχουν το πλεονέκτημα μικρότερης χρήσης φυτοφαρμάκων. Μερικές φορές, τα προϊόντα της υδροπονίας μπορεί να είναι και πιο γευστικά, διότι τα υδροπονικά φυτά έχουν στη διάθεσή τους όλα τα θρεπτικά στοιχεία και στις ποσότητες και αναλογίες που τα χρειάζονται, χωρίς να υπάρχει έλλειψη ή περίσσεια κάποιων από αυτά, όπως μπορεί να συμβαίνει στα συμβατικά που αναπτύσσονται στο έδαφος. Όμως, τα προϊόντα της υδροπονίας δεν είναι βιολογικά, πρώτον διότι δεν υπάρχει έδαφος και σύμφωνα με την έννοια της οικολογίας, τα φυτά πρέπει να αναπτύσσονται στο φυσικό περιβάλλον, που είναι το έδαφος και δεύτερον η θρέψη στηρίζεται σε τεχνικά χημικά λιπάσματα και όχι σε φυσικά ή βιολογικά. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι υπάρχει δυνατότητα χρήσης φυσικών και βιολογικών λιπασμάτων, δεν μπορούν και πάλι τα προϊόντα της υδροπονίας να ονομαστούν βιολογικά διότι προσκρούουν στην απουσία του εδάφους. 

Το σύστημα της υδροπονίας επεκτείνεται και στη χώρα μας, αργά αλλά σταθερά, σε όλες τις περιοχές, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη και πλέον, στην αγορά συναντάμε αρκετά προϊόντα υδροπονίας, είτε ελληνικά είτε εισαγόμενα.  

* Του Κώστα Γιατρόπουλου, γεωπόνου