Η αισιοδοξία είναι θέμα θέλησης». Η λέξη απαισιοδοξία ( στη διεθνή ορολογία συναντάται και ο όρος πεσιμισμός) χρησιμοποιείται για να περιγράψει την τάση των ατόμων να βλέπουν τα πράγματα αρνητικά ή να περιμένουν πάντα να συμβεί το χειρότερο.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο που στη σημερινή κοινωνία φαίνεται να κυριαρχεί. Έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο κατατάσσουν τους Έλληνες ως τον πιο απαισιόδοξο, για το μέλλον, λαό. Καθημερινά γύρω μας ακούμε ανθρώπους να παραπονιούνται ότι τίποτε δεν πάει καλά, ότι δεν υπάρχουν πλέον ηθικές αξίες, ότι η κοινωνία κυριαρχείται από ανομία και διαφθορά και ότι τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει. Αυτή η γενικότερη κοινωνική απαισιοδοξία, πηγάζει από τη στάση πεσιμισμού που διακατέχει το κάθε άτομο ξεχωριστά. Σε μια κοινωνία που για χρόνια μαστίζεται από οικονομική κρίση, όταν το άτομο προσπαθεί να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες του και τα όνειρά του και βλέπει να μην το κατορθώνει, αναπτύσσει μια απαισιόδοξη θεώρηση των πραγμάτων και σιγά σιγά νιώθει αποτυχημένο και εγκλωβισμένο.

Το φαινόμενο είναι πιο σοβαρό και έχει τρομερές κοινωνικές συνέπειες όταν παρατηρείται στους εφήβους-νέους. Σε μια ηλικία που ξεκινούν την ενήλικη ζωή τους γεμάτοι όνειρα και φιλοδοξίες αντιμετωπίζουν γρήγορα το φάσμα της ανεργίας, της απόρριψης και είτε εγκαταλείπουν πρόωρα τις προσπάθειές τους, είτε φεύγουν από τη χώρα τους σε αναζήτηση καλύτερης τύχης στο εξωτερικό. Εξαιτίας της αδυναμίας της χώρας να προσφέρει λύσεις, από την μια πλευρά χάνει το υγιές ανθρώπινο δυναμικό της και από την άλλη όσοι μένουν διακατέχονται από το αίσθημα της ανικανότητας και της αποτυχίας.

Ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε είχε πει: «Αν κοιτάξεις για πολύ ώρα την άβυσσο, στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα» και αυτό ακριβώς έχει συμβεί στη σημερινή κοινωνία. Το αίσθημα της αποτυχίας-απαισιοδοξίας πρώτα εμπότισε τον Έλληνα σε ψυχολογικό επίπεδο και όταν εδραιώθηκε ήταν πια εύκολο να το βιώσει και ως πραγματικότητα, μιας και παραδόθηκε αμαχητί στα νέα δεδομένα.

Η ελληνική κοινωνία μοιάζει με έναν ασθενή που βρίσκεται στην εντατική και κάθε λίγο του παρέχουμε δόσεις οξυγόνου για να πάρει παράταση ζωής. Αυτός ο ασθενής χρειάζεται επειγόντως θεραπεία και η λύση είναι η ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων. Λέγεται ότι οι κοινωνικές σχέσεις αντικατοπτρίζουν τις οικονομικές σχέσεις μιας χώρας και έχουν δίκιο. Όταν στην κοινωνία μας έχει επικρατήσει ο ατομικισμός και η προσπάθεια για επιβίωση σε βάρος συχνά άλλων, τότε αυτή η κοινωνία δεν έχει θεραπεία. Φταίει αυτή η αδυναμία μας να συνειδητοποιήσουμε ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε το συστατικό κύτταρο της Πολιτείας και να σταματήσουμε να αποδίδουμε όλα τα άσχημα στους άλλους.

Φταίει αυτή η νοοτροπία μας να θεωρούμε οτιδήποτε κρατικό ως ξένο για μας και συνεπώς ανεχόμαστε την καταστροφή του χωρίς ενοχές, ενώ ξέρουμε ότι πάλι εμείς θα πληρώσουμε τις επιδιορθώσεις. Φταίει που είμαστε παθολογικά προσκολλημένοι σε ένα ένδοξο παρελθόν και το οποίο αντί να το χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό για το μέλλον, το χρησιμοποιούμε ως δικαιολογία, καταφεύγοντας σε πληθώρα θεωριών συνωμοσίας. Φταίει αυτή η νοοτροπία του ωχαδερφισμού που έχει εμποτίσει την κοινωνία μας, ώστε αδιαφορούμε για ό,τι συμβαίνει, μέχρι βέβαια τη στιγμή που η καταστροφή θα αγγίξει και εμάς.

Ως κοινωνία επιβάλλεται να ξαναβρούμε εκείνη τη θέληση για δημιουργία, εκείνο τον ενθουσιασμό της καινοτομίας, χρειάζεται να γίνουμε πολύ πιο απαιτητικοί από τους ίδιους τους εαυτούς μας, να βρούμε τα κατάλληλα αντανακλαστικά απέναντι στην κρίση. Στη μακραίωνη ιστορία της η ελληνική κοινωνία πέρασε πολλές κρίσεις και όλες ξεπεράστηκαν με τη συλλογική προσπάθεια. Επιβάλλεται, τέλος, να επενδύσουμε ως κοινωνία στο σχολείο. Να επενδύσουμε στη γενικότερη παιδεία των νέων, προκειμένου να δημιουργηθεί μια γενιά πολιτών που θα σταματήσουν να αγωνίζονται για την επιβίωση και θα αρχίσουν να ζουν πραγματικά.

Νίκος Τάχατος

φιλόλογος