Περάσαμε τα σύνορα δίχως κανέναν έλεγχο διαβατηρίων. Χωρίς κανένας τελωνειακός υπάλληλος να μας σταματήσει. Διαβάσαμε μόνο μια πινακίδα που μας καλωσόριζε στη Γαλλία - ένδειξη ότι είχαμε κιόλας περάσει σε γαλλικό έδαφος. Τόσο απλά. Σα να είχαμε περάσει τα όρια των Νομών Λαρίσης και Μαγνησίας. Κι εκεί, για πρώτη ίσως φορά, τέλη δεκαετίας ’90 ήτανε, συνειδητοποίησα πως κάτι έχει αλλάξει. Για πρώτη φορά ένιωσα πολίτης της ΕΕ. Τρομερή αίσθηση για πτωχοβαλκάνιους Έλληνες, σαν και μας, τους παραγκωνισμένους μια ζωή στο άκρο της Γηραιάς Ηπείρου, που για να ταξιδέψουμε τότε στη Δυτική Ευρώπη έπρεπε να υποστούμε τους άπειρους τελωνειακούς ελέγχους σε όλα τα ενδιάμεσα σύνορα. Προηγουμένως δε, να «λαδώσουμε», πότε με ένα μπουκάλι ουίσκι, πότε με μια κούτα τσιγάρα «Μάλμπορο», όλους τους τελωνειακούς και τροχονόμους της Γιουγκοσλαβίας που μας σταματούσαν πιο πολύ για... πλιάτσικο, παρά για έλεγχο. Αλλά τώρα; Ααααα, τώρα πάνε όλα αυτά! Τέλος τα σύνορα, ζήτω η Ενωμένη Ευρώπη, ζήτω και ο Τεό! Και ποια σύνορα ε; Τα γαλλικά! Που για να τα διαβούν κάποτε οι Γερμανοί, στον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατασφάχτηκαν με τους Γάλλους του Πεταίν και τους υπερασπιστές της Γραμμής Μαζινό. Χάλασαν από μια ολόκληρη γενιά ο καθένας, κοντά δύο εκατομμύρια παλικαρόπουλα που πολέμαγαν για χρόνια και χρόνια έχοντας στο μεταξύ ξεχάσει γιατί στ’ αλήθεια πολεμούσαν. Και τώρα; Κόσμος πάει κι έρχεται. Καθημερινά. Συνεχώς, ανεμπόδιστα, απαρατήρητα. Και δεν τρέχει κάστανο. Ευρωπαϊκός πολιτισμός. * * * Ελληνοτουρκικά σύνορα, Καστανιές, Οκτώβρης του 2019. Είμαι σταματημένος στα σύνορα, για την ακρίβεια εγκλωβισμένος, πάνω από πέντε ώρες μέσα στο αυτοκίνητο. Στο ραδιόφωνο, ο Ρέμος που παίζει ένας τοπικός σταθμός προσπαθεί να ακουστεί ανάμεσα στους αμανέδες και τα τσιφτετέλια που παίζουν οι «απέναντι» μαζί με λόγους του Ερντογάν, η φωνή του οποίου είναι πια αναγνωρίσιμη στον καθένα μας. Τα αυτοκίνητα που αγωνίζονται να περάσουν από έλεγχο με προορισμό την Ανδριανούπολη, είναι πια πραγματικό καραβάνι. Κοιτάζω στο βάθος τους Τούρκους τελωνειακούς, μου έρχεται στο μυαλό ο τρελο- Τεό και αναπολώ την άνεση διέλευσης των γαλλοβελγικών συνόρων. Αλλά εδώ είναι πάντα «Μπαλκάνια», δεν σηκώνει και πολλά-πολλά, και οι τελωνειακοί σε κοιτάνε με ύφος βλοσυρό και καχύποπτο. Από τις δύο πλευρές της γέφυρας στέκονται οπλισμένοι φαντάροι που φυλάνε τα στρατιωτικά φυλάκια. Και δύο πινακίδες. Μια μπλε, που σε καλωσορίζει στην Ελλάδα και την ΕΕ. Και μια κόκκινη που γράφει «Τουρκία» και κάτι άλλο στα τουρκικά. Μου τα μεταφράζουν: «Ένα έθνος, μια σημαία, ένας ηγέτης». Κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Εδώ δεν έχει πολλά–πολλά. Εδώ σε καλωσορίζει ο εθνικοπατριωτισμός, που στα μάτια ενός Ευρωπαίου φαντάζει πια γραφικός. Σε υποδέχονται παντού πινακίδες με συνθήματα υπέρ του τουρκικού έθνους, σημαίες με την ημισέληνο και φυσικά ο... Κεμάλ Ατατούρκ. Τα ξεθωριασμένα πορτρέτα του υπάρχουν παντού, ο νέος Σουλτάνος Ερντογάν, όσο κι αν το παλεύει, δεν βρήκε τρόπο, δεν τόλμησε να τον εκτοπίσει και να μοστράρει τη δική του φάτσα. Περιμένοντας να με φωνάξουν για έλεγχο του πορτ μπαγκάζ του αυτοκινήτου, κοιτάζω δύο Τούρκους στρατιώτες. Δύο παιδιά είναι. Φορούν στολή παραλλαγής βαδίζουν πάνω-κάτω, ελαφρώς βαριεστημένα, με τα όπλα σε θέση μάχης. Ποιος είναι ο... εχθρός και ποια... μάχη πρόκειται να δοθεί δεν είναι ακριβώς ορατό - εμείς απλοί εκδρομείς του Σαββατοκύριακου είμαστε, αλλά... γενικά Τούρκοι και Έλληνες είμαστε εχθροί. Παράλογο ή όχι, έτσι έχουν τα πράγματα κι ας δείχνει το ρολόι της ιστορίας 2019, στο κατώφλι του 2020. Αυτοί ακόμη σε ποδοσφαιρκούς αγώνες σηκώνουν πανό για το 1453 και το 1922 που μας πέταξαν έξω από την πατρογονική Μικρά Ασία, εμείς απαντάμε με το ’21, τους Κολοκοτρωναίους και τους Νικηταράδες τους τουρκοφάγους. Κι έτσι, κρατάει χρόνια η κολόνια, αλλά δεν βαριέσαι, σημασία έχει που εκεί βρίσκεις ακόμη φτηνά δερμάτινα και φτηνή βενζίνη, ειδικά τώρα που η τούρκικη λίρα έχει πέσει στα Τάρταρα και η φτήνεια, τρώει τον παρά, για την ακρίβεια τα ευρώ. Είναι πραγματικά μεγάλη ατυχία ο κακός ο γείτονας. Τι διάβολο θα γίνει με δαύτους; Από τον Ατατούρκ και τον Ινονού έως τον Ντεμιρέλ, τον Ετσεβίτ, και τον Ερντογάν, πάντα ο ίδιος φάλτσος χαβάς. Γενιές Ελλήνων μεγαλώνουν, ζουν, φεύγουν, ο κόσμος αλλάζει δραματικά αλλά η γειτνίαση με τους Τούρκους πάντα ένα βάρος που πλακώνει τις καρδιές μας, πάντα ένας αδιόρατος φόβος, πάντα μια πραγματική ή υποτιθέμενη απειλή. Που δεν νιώσαμε ποτέ με τους Ιταλούς – κι ας πολεμήσαμε το ’40, ούτε με τους Βούλγαρους με τους οποίους επίσης ματοκυλιστήκαμε. Αλλά, είπαμε. Άλλος ο ευρωπαϊκός πολιτισμός και οι ευρωπαϊκές αξίες... Μην περιμένεις να σου περιγράψω την Ανδριανούπολη, στην οποία φτάσαμε εν τέλει αργοπορημένοι και κατάκοποι. Πάρε έναν ταξιδιωτικό οδηγό άμα ψάχνεις για τα αξιοθέατα, τα μουσεία της, τις αγορές, ή τα εστιατόρια που προσφέρουν τοπικές σπεσιαλιτέ. Άφησε με απλά να σου πω ότι στην άλλη πλευρά των συνόρων είδα κι εκεί τους ίδιους ταλαιπωρημένους ανθρώπους. Εμπόροι ξεροσταλιάζουν όρθιοι στις υπαίθριες ή σκεπαστές αγορές για να πουλήσουν την πραμάτεια τους, όλη η πόλη ένα παζάρι και το μεροκάματο δύσκολο τώρα που οι Έλληνες της κρίσης αραίωσαν. Μαγαζάτορες διαλαλούν κάθε λογής νοστιμιά, από «κιοφτέ» μέχρι μπακλαβάδες, μπαχαρικά και χαϊμαλιά. Εικόνα τυπικά ανατολίτικη, που συμπληρώνεται γοητευτικά από τη μακρόσυρτη φωνή του Ιμάμη από το παρακείμενο μεγαλοπρεπές «Σελιμιγιέ Τζαμί». Όλοι αυτοί, οι φαντάροι των συνόρων, οι τελωνειακοί, οι εμπόροι, οι κεμπαπτζήδες, οι μπακλαβατζήδες, το πλήθος που κινούταν στους δρόμους ή έμπενε στο τζαμί για να προσευχηθεί, δεν μου έδωσαν καμιά αίσθηση εχθρού. Όσες φορές κι αν διέσχισα τα ανατολικά μας σύνορα, ποτέ δεν ένιωσα εχθρικά. Όταν τους λες πως είσαι απ’ το «Γιουνανιστάν», χαμογελούν, σου απαντούν “Geia sou ti kaneis, kala?” και σε αποκαλούν «καρντάς». Αλλά, δυστυχώς δεν είναι Ευρωπαίοι. Είναι ένας λαός ακατέργαστος, παρορμητικός, εύκολα χειραγωγήσιμος από τους μπέηδες και τους σουλτάνους που τον κρατούν όμηρο των σκοπών τους και τον φανατίζουν α λα καρτ. Αυτός ο λαός, τούτες τις ημέρες της πολεμικής εισβολής στη Συρία, σηκώνει το χέρι και χαιρετά στρατιωτικά, δείγμα πως ο Ερντογάν τον έχει βάλει σε ένα επικίνδυνο μιλιταριστικό «τρυπάκι» που εμάς εδώ μας ανησυχεί. Οι Τούρκοι, δυστυχώς δεν αναθρέφονται, δεν εκπαιδεύονται για να είναι «πολίτες». Δεν υπάρχει κοινή γνώμη στην Τουρκία για να αντιδράσει στο κατεστημένο των πασάδων, κι όσοι αντιδρούν φιμώνονται από το καθεστώς. Η Τουρκία δεν είναι Ευρώπη, δεν είναι δυτική χώρα, δεν είναι -δυστυχώς- δυτικός πολιτισμός. Στην Ανδριανούπολη το βλέπεις καθαρά αυτό, η πόλη το φωνάζει από μακριά. Το κακό είναι πως και η Ευρώπη δεν είναι πια... Ευρώπη. Ένας χυλός μονάχα είναι που έχει χυθεί στο πάτωμα και δύσκολα πια μαζεύεται. Η Ευρώπη δεν υπερασπίζεται τις αξίες και τις παραδόσεις της. Η Ευρώπη κοιτάει την πάρτη της. Κι εσύ, για άλλη μια φορά ψυχανεμίζεσαι και πιάνεις στον αέρα την έννοια αυτού του «ανάδελφου έθνους» που ήταν και είναι η Ελλάδα…
ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΕΣΗΣ
