πλάτυνση νοητικών διεργασιών. Σ’ αυτήν λοιπόν τη θεωρία ο εγκέφαλος ενός νεογέννητου βρέφους μοιάζει να βρίσκεται στο βάθος ενός σπηλαίου με μόνο το άνοιγμά του να αχνοφέγγει ελάχιστα.
Σε αντίθεση με τη θεωρία των μονοθεϊστικών θρησκειών κυρίως, στις οποίες την έννοια του χάους τη διακρίνει μια στασιμότητα πριν τη θεϊκή δημιουργία, στην προκλασική σκέψη και μετά αυτή νοείται πλήρης ενέργειας όπως εξάλλου συνάγεται εκ του ρήματος χέω (διασκορπίζω). Επικουρικά ο θεμελιωτής της θεωρίας του χάους Πρικοζίν μας προτρέπει να παρακολουθήσουμε την κίνηση του υδάτινου όγκου ενός κύματος της θάλασσας κατά τον άξονά του. Θα διαπιστώσουμε ότι ενώ το μερικό αυτό σύστημα κινείται συνολικά προς την ακτή, εντούτοις εντός του μικρές μάζες νερού έχουν αντίθετη κατεύθυνση! Αυτές λοιπόν οι φαινομενικές παρεκβάσεις συμπεριφοράς προσομοιάζουν με τη χαοτική και συνάμα διατρητική ικανότητα του νου να διερευνήσει και να ξεφύγει από τη στασιμότητα που επιτάσσει η ανάγκη της επινόησης ενός συστήματος. Μόνο στο απροσδιόριστο του απείρου γίνεται κυριολεκτικά δεκτή η τυχαιότητα ως αναγκαία παραδοχή, όπου ακριβώς το μέτρο της ανθρώπινης διάνοιας δεν επαρκεί στους υπολογισμούς του. Κι όμως, ενώ γνωρίζουμε ότι χρειάστηκαν τόσα εκατομμύρια έτη φωτός για να μας επισκεφθούν δέσμες σημάτων από άλλους γαλαξίες, η μικρή μας μάζα εγκεφαλικής ουσίας ανταποκρίνεται ενίοτε σ’ ελάχιστο χρόνο για τη μελέτη τους! Αυτό με ωθεί στη σκέψη ότι αυτός ο συγκερασμός του απείρως μεγάλου από τη μια και του μικρού του εγκεφάλου από την άλλη είναι απολύτως κατ’ ομοίωση και εικόνα με το Σύμπαν. Εν τίνι τρόπω το κουβαλάμε στην κρανιακή μας κάψα! Κατ’ επέκταση το σύνολο της ανθρώπινης υπόστασης, την οντότητά της, τη διακρίνουν διάφορες συμπεριφορές δυνατοτήτων της. Όλες, μα όλες αυτές χαρακτηρίζονται από μια αδηφάγα διάθεση κυριαρχίας πάνω στο «σπίτι του» τη μάνα Γη. Αυτός ο τοκοφόρος τροφός πλανήτης, στα δισεκατομμύρια χρόνια του, είδε να έρχονται και να παρέρχονται, να μεταλλάσσονται, χιλιάδες μορφές ζωής, χωρίς να απαιτείται κάποιος κώδικας ηθικής, παρά έτσι χωρίς πρόγραμμα. Θαρρώ ότι αισθάνεται ενοχλημένος από την απροκάλυπτη κυριαρχία των αναιδών ανθρώπων, την οποία μάλιστα επενδύουν με ορισμένη ηθικότητα κομμένη και ραμμένη αφ’ ενός μεν στην εξασφάλιση της λειτουργικότητας των κοινωνιών τους, αφ’ ετέρου δε την πλήρη καθυπόταξη των άλλων όντων αν όχι και ετέρων ομοίων τους. Η ανθρώπινη μοίρα αναζητά την ισορροπία ανάμεσα σε δύο αντιφατικές απαιτήσεις: αφ’ ενός μεν οφείλει να ενταχθεί πλήρως στη φύση, της οποίας αποτελεί μέρος αλλά, συγχρόνως, επέλεξε να πάρει τις αποστάσεις της από την ψυχρή σκληρότητα των φυσικών κανόνων.
Ωστόσο, είναι συνεχής η προσπάθειά του να ξεφύγει από την αγκαλιά της μάνας του νοητικά μα και σωματικά, σ’ ένα ταξίδι προς μια νέα Ιθάκη του Απείρου. Κανείς δεν γνωρίζει αν θα τα καταφέρει στον μικρό διαστημικό χρόνο που του αναλογεί, θαρρώ όμως ότι ως τότε θ’ αφήσει πίσω του κυριολεκτικά «καμμένη γη». Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων η σκέψη εκπορεύεται από νου πλήρη ορέξεως απολαύσεων χαμηλών εν πολλοίς επιπέδων.
Αυτός λοιπόν ο μικρός Θεός, ο άνθρωπος, που τον διακρίνουν τρία εμφατικά πρόσωπα, αυτά του κατακτητή κυρίαρχου, του αενάως ερευνητή και του εναγώνιου αναζητή της μοναδικής αλήθειας, ναυτοπορεί στα πελάγη, κάποτε της αυτοαναίρεσης των δοξασιών του, πάντοτε όμως συμπιεζόμενος από τον ανεπαρκή ατομικό του βίο, με στόχο να αντιληφθεί τον σκοπό της ύπαρξης του Είναι του ως την εντελέχειά του (του τέλους του)! Όμως αυτή ακριβώς η αδυναμία στεγανοποίησης των γνώσεών του είναι και η κινητήριος δύναμη, ο αέρας στα πανιά της διανοητικής του διεργασίας, του πλησιάσματος του Απείρου. Αυτή λοιπόν η συνεχής πνευματική ναυτοσύνη του, που το απαύγασμά της υπενθυμίζει τη ρήση του θείου Ηράκλειτου «τα πάντα ρει», μας επιβεβαιώνει ότι η κάθε θεωρία περιέχει με κάποιον τρόπο τον δικό της παραμορφωτικό καθρέπτη αντανάκλασης της πραγματικότητας των φαινομένων. Στ’ αλήθεια τι άλλο είναι η πραγματικότητα παραπάνω από ένας διάλογος του εκάστοτε παρατηρητή με τα φυσικά και πνευματικά εξωτερικά ερεθίσματα;
Δε θα μπορούσε σαφώς ο άνθρωπος να ξεφύγει από την αθρωπομορφική του αντίληψη των εικονικών αναπαραστάσεων των απόψεών του, όπως όλα τα υποκειμενικά Εγώ. Προσήλωσε το βλέμμα του στον έναστρο ουρανό, αντελήφθη την εξάρτησή του από την Ήλιο και σε επόμενο στάδιο τρία σημειολογικά, γοητευτικά σχήματα με τα αντίστοιχα γεωμετρικά τους σώματα όρισαν τη φιλοσοφία του και εν πολλοίς τη μοίρα του. 1) Το τρίγωνο ως απεικόνιση της διατρητικής ικανότητας του νου του και η πυραμίδα ως εν τοις πράγμασι προσπάθεια ανέλιξης γνώσης. 2) Το τετράγωνο ως αξιωματική, συστηματική κατοχύρωση γνώσης αντίστοιχα δε τον κύβο ως μόνιμη έδραση. Έδραση δυνατή κατοικίας και απαρχή της υπερβατικής, υπερφυσικής αναζήτησής του! Αισθανόμενος πλέον την ανάγκη πολυπληθούς συνοίκησης, μέσα του γεννήθηκε το απαραίτητο της αρμονίας των γνώσεών του στην κοινή ζωή του πλέον. 3) Ε, λοιπόν το τέλειο και θαυμάσιο της εφεύρεσης του κύκλου ήταν η κορωνίδα της ιδιοφυΐας του. Τον διακρίνει η ίση απόσταση των σημείων της περιφέρειάς του και η συγκλίνουσα συμπεριφορά ίδια επίσης προς το κυρίαρχο κέντρο σε μια απόλυτη αρμονία. Αυτό είτε αναφερόμαστε στον ταπεινό εργάτη τροχό, είτε στο κυκλικό του Διμηνίου (νεολιθικού), είτε στη σφαιρική συμπύκνωση ύλης – ενέργειας των τεραστίων ουρανίων σωμάτων, το κυριότερο δε στην αδιατάρακτη ατέρμονα κυκλική εναλλαγή της γέννησης και του θανάτου των απείρων μερών του Απείρου Σύμπαντος.
Εκστασιασμένος λοιπόν ο μικρός φιλόδοξος θεός άνθρωπος συναισθανόμενος τη δύναμή του, ως άλλος Νίτσε αναφωνεί: Ιδε ο Άνθρωπος! Κλείνοντας τον κύκλο αυτών των έτσι χωρίς πρόγραμμα στοχασμών μου και λαμβάνοντας υπ’ όψιν μου το γεγονός ότι όλα τα είδη της Γης ολοκληρώνουν τον κύκλο τους ως εντελέχεια (τέλος), αναρωτιέμαι μήπως η εντατικοποίηση της εξέλιξης το ανθρώπου τον ωθεί στη συντόμευση του τέλους του. Θα είναι δε αυτό αποτέλεσμα της αδήριτης ανάγκης μιας ακόμη ισορροπίας του οικοσυστήματος της Γης, μιας αλόγιστης χρήσης του, και η απόδρασή του σε άλλους πιο φιλόξενους πλανήτες πια!
Από τον Παύλο Γιατσάκη
